خروج سوريه از لبنان و طرح خاورميانه بزرگ

بی‌بی‌سی‌- چهارشنبه ۷ ارديبهشت ۱۳۸۴

فرماندهان ارتش سوريه و لبنان با برگزاری مراسمی در مرز مشترک دو کشور، به طور رسمی پايان حضور بيست و نه ساله نظاميان سوريه در خاک لبنان را اعلام کردند.
در اين مراسم، ژنرال علی حبيب رئيس ستاد ارتش سوريه گفت دمشق بجز حفاظت از لبنان داعيه ‌ای نسبت به اين کشور ندارد.
ژنرال حبيب همچنين ضمن تأکيد بر حمايت سوريه از لبنان در برابر تهاجم اسرائيل گفت کشورش به پشتيبانی از "مقاومت فلسطينيان در برابر اشغال" ادامه خواهد داد.
ميشل سليمان، فرمانده ارتش لبنان نيز در اين مراسم با تقدير از نقش ارتش سوريه در پايان دادن به جنگ داخلی پانزده ساله کشورش، متعهد شد که همکاری بين دو کشور در همه زمينه ‌ها از جمله جنگ عليه تروريسم ادامه خواهد يافت.
با وجود اين نوع اظهارات، خروج کامل ارتش سوريه از لبنان آينده روابط دو کشور را در هاله ‌ای از ابهام فرو برده است.
پيش از اين تصور می ‌شد که به رغم خروج نظاميان سوريه از لبنان، دولت بشار اسد، رئيس جمهور سوريه، با استفاده از نفوذ اطلاعاتی و امنيتی خود در بيروت، کشور کوچک همسايه را از دمشق کنترل و هدايت خواهد کرد، اما اين تصور اينک درست به نظر نمی‌ رسد، چراکه بر اثر فشارهای بين ‌المللی و منطقه ‌ای، سوريه وادار شد نيروهای امنيتی و اطلاعاتی خود را از خاک لبنان عقب بکشد و در عين حال، شماری از فرماندهان نيروهای امنيتی لبنان هم که به حمايت از سياست سوريه شهرت داشتند، مجبور به کناره ‌گيری از سمت خود شدند.
به بيان روشنتر، از اين پس سوريه اهرم نظامی و امنيتی مستقيمی برای تأثيرگذاری بر سياست لبنان ندارد و تکيه گاهش در اين کشور به نيروهای سياسی و شبه نظامی طرفدار خود محدود خواهد بود.
اما آيا اين نيروها تکيه‌ گاه مناسبی برای ادامه نفوذ سوريه در لبنان خواهند بود؟

فضای در حال تحول لبنان
لبنان در غياب حضور نظامی سوريه، در حال تجربه سرنوشتی متفاوت از گذشته است.
نيروهای ضدسوری طايفه مارونی، يا مسيحيان عرب لبنان که تاکنون مجبور به خاموشی بودند، اينک صدای خود را بلند کرده ‌اند.
در روزهای اخير، هواداران سمير جعجع، فرمانده شبه نظاميان موسوم به "نيروهای لبنانی" که سالها در منطقه اشغال شده جنوب لبنان تحت حمايت اسرائيل فعاليت می کردند، با برپايی تظاهرات خواستار آزادی وی از زندان شده‌ اند.
سمير جعجع به اتهام ارتکاب "قتل سياسی" به چند بار حبس ابد محکوم شده است.
اين در حالی است که ميشل عون فرمانده سابق ارتش لبنان نيز که در پاريس در تبعيد به سر می‌برد اعلام کرده است که در ماه آينده ميلادی به کشورش باز می‌گردد.
در صورت آزادی سمير جعجع و بازگشت ژنرال عون به لبنان که هر دو محتمل است، مسيحيان مارونی ضد سوريه می‌توانند بار ديگر انسجام خود را بازيافته، در انتخابات مجلس لبنان که قرار است اواخر ماه مه آينده برگزار شود، به طور مؤثر حضور يابند.
چنين تحولی ممکن است به تشکيل ائتلاف گسترده‌ تر ضد سوری در لبنان منجر شود و مجلس را از کنترل هواداران سوريه خارج سازد.
اکثريت يافتن مخالفان سوريه در مجلس لبنان، به احتمال زياد شرايط را برای دولت بشار اسد و متحدان آن در لبنان سخت‌ تر می‌کند، زيرا چنين مجلسی می‌ تواند از طريقی دموکراتيک، به خلع سلاح شبه نظاميان شيعه مذهب حزب‌ الله بر اساس قطعنامه ۱۵۵۹ شورای امنيت سازمان ملل متحد رأی دهد و حتی با اسرائيل پيمان صلح امضا کند.
به فرض وقوع اين رويدادها، لبنان از صورت متحد سوريه خارج و به صف مخالفان و رقيبان آن وارد می ‌شود.

سوريه در انديشه تغيير؟
با توجه به چشم‌ انداز پايان حضور ارتش سوريه در لبنان، چرا دولت بشار اسد به رغم لفاظيهای مبارزه جويانه خود، به اجرای کامل قطعنامه ۱۵۵۹تن در داد و به دست خويش شرايط نامساعدی برای آينده روابط کشورش با لبنان رقم زد؟
مسلماً سوريه قادر به تحمل فشار روز افزون ايالات متحده، اتحاديه اروپا، کشورهای قدرتمند عرب نظير مصر و عربستان و اپوزيسيون داخلی لبنان نبود و توان مقابله با فضای سنگين ناشی از ترور رفيق حريری، نخست وزير فقيد لبنان را که متهم به دست داشتن در آن بود نداشت و از همين رو ترجيح داد با پذيرش درخواست بين ‌المللی، بحران حضور نظامی در لبنان را پشت سر بگذارد.
با اين همه، به نظر می ‌رسد سوريه با خروج از لبنان، "تصميمی استراتژيک" برای تغيير رفتار خود گرفته است.
سوريها چنين چيزی را به زبان نمی‌ آورند اما پيوستن آنها به پيمان ضد تروريستی سازمان ملل و فرستادن علائم مثبت به نيروهای اپوزيسيون در تبعيد، نشانگر اراده دولت سوريه برای همگام شدن با طرح "خاورميانه بزرگ" دولت جرج بوش رئيس جمهور آمريکاست.
اگر اين دريافت از رفتار سوريه دقيق باشد، از اين پس بايد شاهد بهبود وضع حقوق بشر در اين کشور در کنار اخراج رهبران گروههای تندرو فلسطينی از خاک سوريه و از سرگيری مذاکرات صلح با اسرائيل بود.