پنبه، محصول شوم آفريقا

سه‌شنبه ٥ فروردين ١٣٨٥

سولی مادی (Souley Madi) يكی از پركارترين كشاورزان پنبه كار در Badjengo در كامرون است، منطقه‌ای كه در آن جنگل‌های سرسبز آفريقای مركزی جای خود را به ناحيه‌ی موسوم به ساحل با هوايی نيمه خشك می‌دهند. به لطف تركيبی از گرمای زياد و باران‌های متناوب در منطقه‌ی ساحل، "مادی" هميشه پنبه‌ای تميز و با كيفيت بالا را در تپه‌هايی با شيب ملايم توليد می‌كند كه خانه و انبارهای وی نيز در ميان آن‌ها قرار گرفته است.
اما همين كه فصل بعدی كشت نزديك شود "مادی" كه اكنون ٤٠ سال دارد با تصميمی دشوار روبرو خواهد شد: امسال او چه مقدار از زمين‌هايش را بايد به كشت پنبه اختصاص دهد؟ قيمت پنبه سال گذشته چنان ناچيز بود كه مادی مجبور گرديد سطح كشت پنبه در زمين‌های خود را كاهش دهد. وانگهی او سال گذشته نسبت به سال قبل از آن محصول پنبه‌ی كمتری برداشت كرده بود و نسبت به يك سال قبل تر از آن بسيار كمتر. اكنون او از خودش می‌پرسد: « من از چنين اوضاع و احوالی بسيار عصبانی هستم، اما از دست من چه كاری ساخته است»؟
شايد او امسال مقدار به مراتب كمتری از زمين‌هايش را به كشت پنبه اختصاص دهد، حتی با وجود آن كه زراعت پنبه منبع اصلی درآمد او و دو زن و پنج كودكی است كه او دارد. اكنون مادی در بعضی از زمين‌هايش به جای پنبه ذرت و بادام زمينی كشت نموده است.
اما موضوع اينجاست كه پنبه به طور بالقوه بهترين درآمد را نصيب كشاورزان می‌كند، زيرا در بازار جهانی مشتری‌های دست به نقد بسياری دارد و می‌تواند برای دوره‌ای طولانی انبار شود. مادی نيز مانند ميليون‌ها كشاورز پنبه‌كار ديگر در اين منطقه و در مقايسه با كشاورزان پنبه در نقاط ديگر جهان از امتيازهايی چند برخوردار است، زيرا هزينه‌های زمين او اندك است و به همين ترتيب هزينه‌های كارگری كه او متحمل می‌شود، چرا كه او برای عمليات وجين و برداشت محصول از اعضای خانواده و دوستان خودش استفاده می‌كند. او همچنين به ماشين آلات پرهزينه برای كشت بذرهايش نيازی ندارد، نيرويی كه صرف شخم زدن زمين او می‌شود را گاوهايش تامين می‌كنند. او با دست خالی بذر‌های پنبه را در خاك می‌كارد. يك شركت پنبه‌ی دولتی محصول پنبه‌ی او را به طرزی كارآمد جمع كرده، الياف‌ها را از بذرها در كارخانه‌ی مربوطه جدا نموده و سپس پنبه‌ی محلوج به دست آمده را در بازارهای جهانی به فروش می‌رساند و معمولاً به سرعت و به طور منصفانه با او تصفيه حساب می‌كند.
درآمد مادی از زراعت پنبه هزينه‌های تحصيل فرزندانش را تامين می‌كند، حتی در اوج برداشت محصول، يعنی هنگامی كه كشاورزان در بدترين موقعيت مالی قرار دارند. او كه شخصاً تا دوره‌ی متوسطه به مدرسه رفته معتقد است كه فرزندانش زندگی بهتری خواهند داشت و می‌داند كه اين آينده البته به قيمت‌های جهانی بهتر برای پنبه نيز بستگی دارد.
ليكن فشارهايی كه كنترل آنها خارج از توان مادی هستند ـ حتی فراتر از آگاهی او ـ قيمت‌های پنبه را پائين نگاه داشته و باعث ايجاد اشباع در بازار جهانی شده است كه تمامی آنها را بايد به حساب پيروی از سياست‌های اقتصادی كشورهای ثروتمند گذاشت. دولت ايالات متحده ميلياردها دلار به كشاورزان پنبه كار خود، عمدتاً در كاليفرنيا، تگزاس و ميسی‌سی‌پی، يارانه می‌پردازد. اتحاديه‌ی اروپا نيز در پائين نگاه داشتن قيمت جهانی پنبه نقش دارد و به كشاورزان پنبه‌كار در يونان سالانه يك ميليارد يورو برای جبران زيان زراعت پنبه، پرداخت می‌كند.
چنين يارانه‌هايی رسوايی‌های جهانی هستند، با اين وجود به نظر می‌رسد كه كمك‌های مالی به بيشتر زارعين پنبه كار ثروتمند آمريكايی و يونانی برای سال‌های آتی نيز همچنان ادامه يابد. در دسامبر گذشته بهترين فرصت برای پايان دادن به پرداخت يارانه به پنبه از دست رفت، يعنی هنگامی كه كشورهای آفريقايی به كمك هند و برزيل در نشست سازمان تجارت جهانی در هنگ كنگ فشار زيادی را وارد ساختند. اما ايالات متحده و اروپا فقط كاهش صوری را پيشنهاد كرده و مانع از توافق نهايی شدند.
در حال حاضر تنها امكان خاتمه دادن به يارانه‌های پنبه متقاعد ساختن رهبران ايالات متحده و اتحاديه‌ی اروپا به مساعدت رساندن به كشاورزان آفريقايی است و آن هم با كاستن از پرداخت‌های نقدی به زارعين پنبه كار خود. بازنگری در آنچه آمريكايی‌ها نام آن را the farm program گذارده‌اند برای سال آينده درنظر گرفته شده است، هرچند كه لابی قدرتمند پنبه در ايالات متحده كمترين تمايلی به ايجاد تغييرات در ميزان پرداخت‌های فعلی ندارد.
كشاورزان اروپايی نيز مايل به ثابت نگاه داشتن ميزان يارانه‌های فعلی هستند و اعضای اتحاديه اروپا می‌گويند كه آنها تا قبل از پايان اين دهه به نظر نمی‌‌رسد كه كاهشی در سطح اين يارانه‌ها بدهند.
چنانچه يارانه‌ها قطع شود قيمت‌های جهانی پنبه نيز افزايش خواهد يافت، شايد حتی تا سطح ١٥ درصد. به باور دانيل سامنر اقتصاددان و كارشناس پنبه در دانشگاه كاليفرنيا « اين افزايش قيمت به سود زارعين آفريقايی تمام خواهد شد ».
مقامات رسمی امور تجاری در ايالات متحده و اروپا می‌گويند كه آنها ديگر كشاورزان را به توليد بی رويه‌ی پنبه ترغيب نكرده و آنها برنامه‌هايی را خاتمه خواهند داد كه به ويژه يارانه‌ها را به محصولات صادراتی اختصاص می‌دهد. هرچند كه برای آفريقايی‌ها اين تغييرات سطحی است و در بالابردن قيمت‌های پنبه تاثيری ندارد و يا تاثيرشان بسيار اندك است.
آفريقايی‌ها فعلاً سعی می‌كنند كه در چنين وضعيت دشواری بهترين كاری كه از دستشان ساخته است را انجام دهند. در بعضی از قسمت‌های آفريقا كشاورزان پنبه كار در حال افزايش دادن به توليد پنبه‌ی خود هستند و می‌خواهند اين ادعا را به اثبات برسانند كه اگر ايالات متحده و اروپا به طريقی ميزان توليد پنبه‌ی خود را كاهش دهند، آنها از عهده تامين كمبود پنبه‌ی ايجاد شده برمی آيند. در اوگانادا، جايی كه جنگ‌های داخلی در دهه‌های ١٩٧٠ و ١٩٨٠ زراعت را نابود كرد، كشاورزان پنبه كار در حال بازگرداندن وضعيت مناسبی به زمين‌های زراعی خود هستند. در زامبيا صادرات پنبه در حال افزايش است. در هر دوی اين كشورها سرمايه گذاران خارجی در حال گشايش كارخانجات پنبه پاك‌كنی و مساعدت به زارعين پنبه هستند.
در كامرون، جايی كه پنبه منبع اصلی درآمد تقريباً پنج ميليون انسان است، سال گذشته و سال قبل از آن محصولات بی‌سابقه‌ای گزارش شده است. علی باتور يكی از مديران شركت دولتی Cameroon’s Sodecoton كه به كار خريد و فروش پنبه‌ی محلوج می‌پردازد می‌گويد: « زارعين ما دلسوز و اهل انضباط هستند و متعهد به توليد محصولی با كيفيت بالا، آنها حقيقتاً مستحق قيمت‌های منصافه‌اند ».
اما سولی مادی ديگر به دريافت قيمت‌های ناعادلانه برای محصول پنبه خود از مدت‌ها پيش رضايت داده بود. طی آخرين برداشت محصول هنگامی كه گرمای طاقت فرسا او، همسر و مادرش را پس از چند ساعت كار مجبور به توقف برداشت نمود، وی به محوطه‌ی مسكونی اش بازگشت تا به اردك‌هايش رسيدگی كند. اخيراً او آغاز به پرورش و نگهداری اردك نموده است و كريسمس گذشته او در مقابل فروش ١٨ پرنده نزديك به ٧٠ دلار دريافت نمود.
مادی در حالی كه پيشانی خود را می‌خاراند می‌گويد: « ما منتظر تغيير اوضاع می‌مانيم ». در پاسخ اين كه « برای چه مدت ؟ » جواب می‌دهد: « بستگی به تصميم خداوند دارد ».

----------------
جی. پاسكال زاخاری نويسنده‌ی كتاب « مزيت‌های تنوع: هويت چندفرهنگه در اقتصاد جهان معاصر » است و عضوی از German Marshall Fund .
Africa’s Bitter Harvest by G.Pascal Zachary.
Project Syndicate2006