کالبدشکافی یک فاجعه

جمعه ١١ شهريور ١٣٨٤

دقایقی از ساعت هشت صبح نگذشته بود که تعدادی خمپاره به مرقد امام هفتم شیعیان در منطقه کاظمین اصابت کرد. در این حادثه هفت نفر از عراقیها کشته و ٣٧ نفر زخمی شدند. چنین هچومی این تصور را در میان مردم رواج داد که تروریستها عملیات مورد انتظار خود برای « مراسم کاظمیه » را به انجام رسانده و دیگر قادر نیستند یک عملیات جدید در همان روز و در همان مکان انجام دهند. این موضوع عاملی شد تا زوار این مکان مقدس با اشتیاق بیشتر و اطمینان خاطری فزونتر به سوی بارگاه امام هفتم شیعیان روانه گردند. در این میان نیروهای امنیتی بیشترین تمرکز خود را بر روی ماشینهای مواد منفجره و یافتن آنها قرار داده بودند. برای این منظور موانع بتنی به شکل زیگزاگ بر روی پل « ائمه » تعبیه شده بود تا مانع ورود چنین ماشینهای شود. نه وزیر دفاع و نه وزیر کشور که مسؤولیت حفاظت از امنیت شهروندان را به عهده داشتند ، به این فکر نکرده بودند که چنین موانع بتنی اگرچه به نوبه خود میتواند جلوی ماشینهای مواد منفجره را بگیرند اما در عین حال عامل متراکم شدن جمعیت بر روی پل « ائمه » هستند و در نهایت زمینه لازم برای شکل گیری حادثه ٣١ اگوست (٩ شهریور) را ایجاد کند.
یک عامل دیگر که بیشتر بر تراکم جمعیت بر روی پل « ائمه » افزود، اقدامات پیشگیرانه وزارت کشور برای جلوگیری از ورود ماشینهای مواد منفجره به منطقه کاظمیه است. طبق دستور این وزارتخانه از دو روز قبل از حادثه تمام راه های منتهی به مرقد امام هفتم شیعیان بر روی ماشینها بسته شد و تنها راه باقیمانده برای عراقیهائی که از منطقه « رصافه » در شرق بغداد میآمدند، پیاده روی بر روی پل « ائمه » بود. در منطقه رصافه شهرک « صدر» واقع است که بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد و اغلب آنها از هواداران مقتدی صدر محسوب میشوند. اکنون برآوردها و آمارهای قربانیان حادثه از این حکایت دارد که بیشترین کشته شدگان از اهالی این شهرک بودند و به این دلیل بیشترین حملات سیاسی بر ضد وزیر کشور ( وابسته به مجلس اعلا) از سوی تشکل مقتدی صدر صورت گرفته است. آنها خواهان آن شدند که در پی بروز این فاجعه هواناک دو وزیر کشور و دفاع استعفای خود را تقدیم نخست وزیر کنند. صاحب یک فروشگاه تلفن همراه که مغازه وی در کنار مدخل پل ائمه در شرق دجله واقع شده است به روزنامه الشرق الاوسط گفته است که حادثه سه ساعت بعد از عملیات خمپاره اندازی بر روی بارگاه امام هفتم بوقوع پیوست. در این لحظات وی مشاهده کرده بود که جمعیت بسیار زیادی بر روی پل متراکم شده اند. راه منتهی به خیابان مرقد در غرب دجله به علت ازدحام جمعیت بسته شده بود و مردم جمع شده بر روی پل گرفتار شده بودند. در این اثنا فریادی برآمد که فردی با داشتن مواد منفجره میخواهد خود را در میان جمعیت منفجر کند. در این لحظات امواج انسانی متلاطم شد و جمعیت به شدت همدیگر را تحت فشار قرار دادند. افرادی که در کنار نرده های پل قرار داشتند برای فرار از این فشار خود را به رودخانه انداختند. افراد دیگر به گمان اینکه رودخانه میتواند ممر فراری از فشارها و تراکم سنگین جمعیت باشد به زنان و کودکان کمک میکردند که خود را به رودخانه بیاندازند. برخی اشخاص مشاهده شدند که برای باز کردن راه برای خود و خانواده شان دیگران را با کلت کمری مورد اصابت قرار میدادند. اما با وجود این، آمار قربانیان حکایت از آن دارد که بیشتر کشته شدگان یا زیر پا له شده یا در روخانه غرق گشته بودند. در غرب دجله و در خیابان اصلی ورود به کاظمین شایع شد که فروشندگان اغذیه در دو طرف این خیابان غذای مسموم به مردم عرضه میکنند. برای اطمینان از این موضوع و مواجه با آن صدها نفر از نیروی پلیس وارد منطقه شده و در اثر گشت و بازرسی خود ، موجب بسته شدن راه و تراکم بیشترجمعیت گشتند. علاوه بر این تعداد ١٥٠٠ نفر از نیروهای ارتش را باید به مدخل شرقی پل ائمه اضافه کرد که از سوی وزارت دفاع مأمور بازرسی و تفتیش بدنی زوار بودند. در این میان « حسین صدر» مسؤول بارگاه امام هفتم در کاظمین به الشرق الاوسط گفته است که در روزحادثه دو میلیون زائر برای زیارت این مکان مقدس در اطراف بارگاه متراکم شده بودند.

داستان پل « ائمه »
پل ائمه در ابتدا از مجموعه ای « دوبه » که ( وسیله باربری سنگین دریائی که معمولا بوسیله یک یدک کش در رودخانه های پر آب و دریاها کشیده میشود ) بوسیله طنابهای محکم به یکدیگر بسته شده و دو طرف شرقی و غربی بغداد را به یکدیگر وصل میکند ساخته شده بود. با چنین ساختمانی برای این پل بغدادیهای قدیم بارها به چشمان خود دیده بودند که ممر عبور نه زیاد محکم بر روی دجله شکافته یا وسط آن از بین رفته بود. برخی روایتها در سابق هم حکایت از این میکرد که تخریب این پل بدست دزدان صورت میگرفت. سارقین برای جلوگیری از تعقیب مأموران دولتی این پل را بعد از عبور از آن و پناه آوردن به کرانه دیگر رودخانه دجله، تخریب میکردند. در سال ١٩٤٦ و بعد از پایان جنگ جهانی دوم شکل قدیمی پل کاملا تخریب گشت و به جای آن پلی محکم و غیر قابل انهدام توسط انگلیسها ساخته شد که تا به امروز باقی مانده است. نام سابق این پل به منطقه اعظمیه در شرق دجله منتسب بود که این تسمیه مایه بروز اختلاف با ساکنین غربی دجله و اهالی کاظمین میشد. اهالی منطقه غرب دجله نام پل مذکور را کاظمین میگفتند در حالیکه سنی های منطقه اعظمیه که در شرق دجله ساکن هستند این پل را بنام پل اعظمیه میشناختند. در عصر پادشاهان هاشمی در عراق برای جلوگیری از دامنه دار شدن اختلافات میان اهل سنت و شیعیان تصمیم گرفته شد به برکت وجود سه امام در دو طرف دجله یعنی امامان موسی کاظم و محمد جواد از سوی شیعیان و امام ابوحنیفه از سوی سنی ها ، نام این پل را « ائمه » بنامند.

تقاضای استعفای دو وزیر دفاع و کشور
برای نخستین بار بعد از وقوع فاجعه پل « ائمه » بر روی رودخانه دجله یکی از سخنگویان مقتدی صدر در گفتگو با تلویزیون العربیه خواستار استعفای « بیان جبر» وزیر کشور و « سعدون دلیمی » وزیر دفاع به دلیل بی لیاقتی شد. سپس یکی از نمایندگان وابسته به مقتدی صدر در مجمع ملی عراق با آب و تاب این موضوع را پی گرفت و اعلام کرد مدارک کافی برای مقصر نشان دادن این دو وزیر در حادثه ٩ شهریور در اختیار دارد. به دنبال این بیانات و با بالا رفتن تعداد قربانیان عبدالمطلب محمد علی وزیر بهداشت عراق که از نیروهای معرفی شده از سوی مقتدی صدر به کابینه عراق محسوب میشود، به صراحت خواست که دو وزیر نامبرده استعفای خود را تقدیم دولت کنند. سنی های عراق نیز به این اعتراضات پیوستند و بیشتر رهبران مذهبی و سیاسی آنان کوتاهی دو وزارت کشور و دفاع عراق را عامل اصلی بروز چنین حادثه ای عنوان کردند.
اگرچه در بعد از ظهر روز حادثه دو وزیر فوق الذکر طی یک کنفرانس خبری تلاش کردند نقصیر خود را در این حادثه موجه جلوه کنند و از اقدامات صورت گرفته از سوی دو وزارتخانه متبوعه خود دفاع کنند اما این توجیهات مانع از آن نشد که تعدادی از نمایندگان پارلمان عراق طرح استیضاح این دو وزیر را به صحن مجلس بکشانند. در این میان بهاء اعرجی نماینده پارلمان عراق و وابسته به جناح مقتدی صدر به خبرنگاران گفت : « .. ما خواستار کشاندن دو وزیر کشور و دفاع به مجلس و استیضاح آنها هستیم.. ما کاملا مطمئن هستیم که قصوری از سوی آنها رخ داده است. . در این حادثه شلیک هوائی غیر مسؤولانه از سوی نیروهای ارتش و پلیس بیشتر به ترس مردم دامن زد و آنها را به این سو و آن سو دواند. . مشکل اصلی این است که اکنون خیلی عادی شده است که وزارتخانه های امنیتی و وزرای آنها هر کاری بکنند مورد مؤاخذه قرار نمیگیرند و این دلیل همه حوادث فاجعه آمیزی است که در کشور رخ میدهد. .».
از سوی دیگر خضیر خزاعی عضو حزب الدعوه عراق ضمن متهم کردن بعثی ها و گروه های تکفیری در دست داشتن در این حادثه اعلام کرد نباید چنین فاجعه ای بدون شناخت مقصرین واقعی آن به گذر زمان سپرده شود. در ادامه این اظهارات جلال طالبانی رئیس جمهور عراق تروریستها را مسؤول وقوع این حادثه دانست و خواهان تحقیق درباره عوامل اساسی و چگونگی رخداد این فاجعه شد. ابراهیم جعفری نخست وزیر نیز اعلام کرد که هیئت تحقیق قضائی را مأمور بررسی دلایل شکل گیری این حادثه کرده است.
با این وجود تحلیلگران امور عراق معتقد هستند که حادثه پل « ائمه » دولت ابراهیم جعفری را تضعیف کرده و از درون کابینه و خارج از آن ، فشارهای سنگینی را به دولت وارد نموده است بطوری که از هم اکنون « لیث کبه » سخنگوی دولت اعلام کرده است که احتمال تغییر برخی از وزراء وجود دارد. برخی اخبار نیز از اختلاف شدید نخست وزیر عراق از یک سو و دو وزیر بهداشت و راه کابینه عراق از سوی دیگر بر سر پیامدهای حادثه ٩شهریور حکابت میکنند. جعفری به شدت با کشاندن مسأله استعفای دو وزیر کشور و دفاع عراق به رسانه های جمعی مخالف است اما وزرای جناح مقتدی صدر از اینکه این موضوع در تلویزیونها و مطبوعات مطرح شود واهمه ای ندارند.
در پاسخ به چنین مطالباتی دو وزیر کشور و دفاع عراق طی یک کنفرانس خبری به دفاع از خود پرداختند. بیان صولاغ جبر وزیر کشور در اظهارات خود تأکید کرد که « ازدحام » جمعیت عامل اصلی وقوع رویداد ٩ شهریور بوده است. اما وزیر دفاع به شکل دیگری به قضیه پرداخت. او گفت که پل ائمه از مدتی قبل به دلیل خرابی بسته شده بود و نیاز به تعمیر و مرمت داشت. اما احزاب سیاسی مختلف اصرار داشتند که حتما این پل برای رفت و آمد زوار باز شود. او اضافه کرد که وی در اثر اصرار این احزاب سیاسی مجبور شده است با باز کردن پل مذکور موافقت کند.
اکنون به نظر میآید گروه های مختلف سیاسی در عراق هر کدام بنا به چشم انداز حزبی خود تلاش میکنند از حادثه بوقوع پیوسته بر ضد رقیب خود استفاده کنند. اما علی رغم تمامی این هوسهای سیاسی بیشتر خبرنگاران حاضر شده در محل واقعه تأکید کردند که مردم دو طرف دجله، سنی ها در منطقه اعظمیه (این منطقه سابقا یکی از مهمترین مناطق طرفدار حزب بعث حاکم بوده است و گفته شده است که این منطقه مهمترین پایگاه بعثیها در دهه ٥٠ قرن گذشته بوده و بسیاری از نیروهای حزب بعث عراق از این منطقه برخاسته اند. ) و شیعیان در منطقه کاظمین در غرب دجله برادروار برای نجات بازماندگان حادثه به یکدیگر کمک میکردند.