آینده نامعلوم «شوراهای بیداری» در عراق

آینده نامعلوم «مجالس صحوات» یا «شورای بیداری سنی» در عراق

مجالس صحوه یا شوراهای بیداری سنی‌ها که در دو سال اخیر توانستند در مراکز مهم سنی نشین عراق بر بخش اعظم سازمان القاعده فایق آیند و خشونت‌های جاری در این کشور را طبق آخرین برآورد فرماندهان امریکائی از ۱۴۸۰ عملیات در روز، به فقط ۲۶ عملیات برسانند، از آینده خود اطمینان ندارند و احساس می‌کنند امریکا و دولت مالکی آنطور که آنها انتظار داشتند، نسبت به ادای حق آنان عمل نکردند. چنین نگاهی می‌تواند یک بحران در روابط این مجالس با دولتی که هنوز کاملا جا نیافتاده و در هر بخشی از عراق با مشکلات بزرگی روبرو است، ایجاد کند.

این مجموعه‌ها بارها از نیروهای امریکائی و دولت عراق خواستند که آنها را در دستگاه‌های امنیتی و انتظامی کشور ادغام کنند. اما دولت نوری مالکی هیچ وقت زیر بار این خواسته نرفت و فقط اخیرا موافقت کرد حقوق ماهیانه آنها را از ماه آینده میلادی بپردازد. علاوه بر این دولت مالکی هیچ‌گونه تعهدی برای پرداخت همیشگی حقوق آنها ارائه نکرده و تنها بعنوان «گروه‌های گشت» جهت محافظت محله‌ها از آنها یاد می‌کند. بخشی از مسؤولان عراقی مطرح می‌کنند که امیدوار هستند با بهبود وضع اقتصادی کشور این افراد جذب بازار کار شده و از وضعیت فعلی خود خارج شوند. اما خود اعضای «صحوات» انتظار کشیدن برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور را سرابی بیش نمی‌دانند و به احزاب سیاسی سنی فشار وارد می‌کنند که همانند «سپاه بدر» و دیگر گروه‌های مسلح وابسته به احزاب شیعه که در دستگاه‌های امنیتی، ارتش و پلیس وارد شدند، آنان را نیز وارد کنند.

یک موضوع نگران کننده دیگر برای صحوات این است که از ماه اکتبر آینده سازمان اداره کننده آنها از نیروهای امریکائی به دولت عراق منتقل خواهد شد و این بیم در میان آنان وجود دارد که مدیران جدید همانند امریکائی‌ها با آنان رفتار نکنند و به خصوص برخی از دولتمردان عراقی آنها را بعنوان دسته‌های مسلح می‌شناسند و نه شوراهای بیداری و برخی از آنان را متهم می‌سازند که در اعمال تروریستی خونین سال‌های گذشته دست داشتند.

در طی سال گذشته امریکائی‌ها فشار زیادی بر نوری مالکی وارد ساختند تا این نیروها را در دستگاه‌های امنیتی و انتظامی کشور وارد کند، اما نتیجه این مباحثات سلسله دار تنها این شد که نخست وزیر عراق تعهد داده است ۲۰ درصد آنها را جذب کند و در مقابل نیروهای امریکائی باید متعهد شوند در برابر روانه کردن ۸۰ درصد دیگر به خانه‌هایشان فشاری بر دولت وارد نکند. از سوی دیگر موفق الربیعی مشاور امنیت ملی عراق گفته است برای جذب نیروهای صحوات در دستگاه‌های امنیتی باید تحت بررسی «کمیته‌های گزینش» قرار گیرند تا اثبات شود با نیروهای تروریستی ارتباط ندارند. موفق الربیعی اضافه کرد:«...وقتی کار گزینش آنها پایان یافت، آنگاه حقوق ماهیانه آنها را می‌پردازیم. برخی از آنان را در پلیس، برخی دیگر را در خدمات شهری جذب کرده و بقیه را مرخص می‌کنیم».

در حال حاضر فقط در شهر بغداد ۵۴ هزار نفر از نیروهای صحوات وجود دارد که قراردادهای شش ماهه با طرف امریکائی دارند و برای هرماه هر نفر ۳۰۰ دلار حقوق دریافت می‌کند. اما با پیش بینی تغییرات احتمالی، بیشتر آنها معتقد هستند با محول شدن امور آنان به دولت عراق، ممکن است دیگر قرارداد آنها تمدید نشود. در شهرهای دیگر تعداد افراد صحوات به رقم ۵۰ هزار نزدیک می‌شود که از نظر دولت مالکی آنان در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند و ابتدا فقط حاضر شده است درباره پرداخت حقوق صحوات بغداد با امریکائی‌ها به توافق برسد.

گزینه‌های «صحوات»

با پیش آمدن چنین وضعیتی در حال حاضر چه گزینه‌هائی در برابر رهبران صحوات وجود دارد:
نخست اینکه به روش‌های خشونت آمیز گذشته برگردند. آنها منطقه گسترده‌ای از خاک عراق را در اختیار دارند و با به کارگیری روش‌های خشونت آمیز می‌توانند هم دولت نوری مالکی و هم امریکائی‌ها را تحت فشار قرار دهند. اما برخی از تحلیل گران آنها معتقدند که این روش به دلیل تغییر نگاه‌های سیاست در واشنگتن و خروج احتمالی نیروهای امریکائی از یک سو و رویکرد مثبت جهان عرب برای گسترش روابط خود با عراق جدید از سوی دیگر مقرون به صرف نیست.

دوم، امید به حدوث تغییرات از طریق انتخابات. در این گزینه استدلال بر این است که ائتلاف شیعیان دیگر نخواهد توانست همانند دوره گذشته انتخابات پارلمانی، اکثریت کرسی‌ها را تصاحب کند. در خیمه واحد تشکل ائتلاف شیعیان، گسست‌هائی حاصل شده و گروه‌هائی چون حزب فضیلت، گروه صدر و چندین نماینده مستقل از ائتلاف خارج شدند و در ستون اصلی نگه دارنده دولت مالکی یعنی ائتلاف چهارگانه (شامل دو حزب شیعه و دو حزب کرد) بر اثر عدم اجرای ماده ۱۴۰ قانون اساسی درباره شهر کرکوک و همچنین رویدادهای اخیر مربوط به شهر خانقین ، خلل ایجاد شده و دیگر نمی‌توان آنها را در یک صف واحد تعریف کرد. از آن طرف عشایر سنی انتخابات آینده را تحریم نخواهند کرد و با انسجامی که از خود در صحوات نشان دادند، با این همبستگی شرکت خواهند کرد.

در یک موضوع مرتبط دیگر انتقادهای فراوانی بر عملکرد اقتصادی و خدمات رسانی دولت مالکی وارد شده و برآورد می‌شود، کسانی که در انتخابات گذشته به احزاب دولت فعلی رأی دادند، ممکن است این بار با همان قدرت سابق بر سر صندوق‌های رأی حاضر نشوند. به ویژه اینکه در انتخابات گذشته شیعیان برای نخستین بار در پی محقق ساختن آرزوهای خود برای ایجاد یک دولت منتخب وارد میدان شدند و تجربه‌ای از کار سیاستمداران خود نداشتند. اما اکنون بعد از گذشت چند سال، آرمان‌های بخش وسیعی از آنها به دیوار یأس و ناامیدی خورده و دیگر شور و نشاط گذشته را در آنان نمی‌انگیزد. با چنین تحلیلی رهبران صحوات امید دارند، دولت نوری مالکی نتواند در انتخابات آینده، تجدید عهد کند و کنار رود.

سوم، بر موضوع فدرالیسم تکیه کنند. فکر کردن به این موضوع به دو دلیل عمده می‌تواند امکان پذیر باشد: نخست اینکه احتمال پیروزی حزب دموکرات در انتخابات امریکا بسیار زیاد است و «جوزف بایدن» طراح تقسیم عراق به سه منطقه فدرال معاون رئیس جمهور جدید امریکا خواهد بود و دیگر برای ائتلاف با کردهای هوادار فدرالیسم و شیعیان متمایل به این اندیشه سیاسی ، به این موضوع گرایش پیدا کنند.

اما این امر با در نظر گرفتن ملی‌گرائی این عشایر و اصرار بر وحدت عراق بعنوان ضرورت وجودی آنها ممکن است تحقق نیابد. در هنگام تحویل دادن امور امنیتی استان الانبار به همین صحوات، دیدیم که حتی حاضر نشدند از ستاره‌های حزب بعث موجود در پرچم عراق بگذرند، حال چگونه می‌توانند از ملت واحد عراق و وحدت ارضی آن بگذرند؟!

در هرحال عبور از «صحوات» برای دولت مالکی امری پیچیده و سخت است و عبور از مالکی برای صحوات امری مشکل و دشوار. اما از همه مشکل‌تر و دشوارتر همکاری این دو نیروی نامتجانس در غیاب نیروهای امریکائی است. وجود نیروهای امریکائی با تمام مشکلاتی که برای مردم عراق ایجاد کردند این یک حداقل امتیاز را دارد که «عدم برخورد ظاهری» میان صحوات و دولت شیعه را در یکی دو سال اخیر ایجاد نمود. اما مسأله اساسی این است که بعد از خروج نیروهای امریکائی نوری مالکی همین نوری مالکی امروز خواهد بود و صحوات با شکل امروز خود تفاوتی نخواهد داشت؟ پاسخ مثبت به این پرسش بسیار بسیار دشوار است و آینده عراق را روشن تصویر نمی‌کند.