آیا دخالت‌های نظامی موثر است؟

از آنجایی که اقدامات لازم برای حفظ صلح در کشورهایی که یک مناقشه را پشت سرگذاشته‌اند بسیار پرهزینه و پیچیده است و از آن رو که جنگ در عراق باور کشورهای قدرتمند به احتمال موفقیت خود با چنین اقدماتی را متزلزل ساخته، اکنون وقت آن فرارسیده است که نگاهی بی‌طرفانه به آن داشته باشیم.

بررسی جدیدی از سوی پروژه اجماع کپنهاگ که شامل اولین بررسی مقایسه‌ای هزینه ـ سود در اقدامات حفظ صلح سازمان ملل است به این نتیجه رسیده است که قدرت نظامی ابزاری مهم برای کاهش خونریزی در سراسر جهان می‌باشد.

عراق به عنوان الگویی در خصوص موثر بودن چنین اقداماتی نمونه‌ای گمراه کننده است. در واقع جرقه‌های منازعه داخلی که در این کشور در جریان است بر خلاف بیشتر مناقشه‌های روی داده در عراق یک جنگ بین‌المللی بوده است. یک سناریوی به مراتب نمونه‌تر از آن خشونت سیاسی در درون کشوری کوچک، بادرآمد سرانه اندک و رشد کم است که از تفرقه شدید قومی به ستوه آمده است.

رسیدگی کردن به چنین کشورهایی که به لحاظ ساختاری بسیار خطرناک هستند به روشنی یکی از فوری‌ترین چالش‌های امنیتی نسل ما است. دلایل خوبی وجود دارد برای فرض آن که دردسرها گسترده‌تر خواهد شد. نیمی از تمامی جنگ‌های داخلی در نتیجه‌ی عودکردن‌های پسامناقشه‌ای روی می‌دهد و توافقات صلح‌هایی که اخیراً با گفتگو حل شده است باعث وضعیت عدم ثبات در بسیاری از کشورها گردیده. افزایش ناگهانی بهای مواد خام و کشف معادن جدید در کشورهای متزلزل باعث منازعه‌ها و ناسازگاری‌های جدید شده است، در حالی که گسترش دموکراسی در کشورهایی با درآمد کم احتمال آماری خشونت سیاسی را افزایش داده است ـ موردی که شاید باعث شگفتنی بسیار گردد.

بعضی بر این عقیده‌اند که باید کشورهایی که دچار مناقشه‌های داخلی هستند را به حال خود رها کرد تا خود به حل آنها مبادرت ورزند، لیکن احساس همدردی و علائق انسانی بر خلاف آن گواهی می‌دهد. جنگ‌های داخلی جدید بسیار وحشتناکند. آنها بیش از همه شهروندان غیرنظامی را در فقیرترین و بحرانی‌ترین مناطق جهان تحت تاثیر قرار می‌دهند. کشورهای ثروتمند قربانی خشونت سیاسی نمی‌شوند، اما بخشی از هزینه‌های چنین رویدادهایی از حساب آنها خرج می‌شود. در هر حال جوامع از هم پاشیده پناهگاه خوبی برای کارهای غیرقانونی هستند، چه قاچاق مواد مخدر باشد یا آموزش تروریسم.

دخالت نظامی برای تمامی منطقه‌های بحرانی جهان پاسخ مناسبی نیست و واکنش جهان توسعه یافته به مناقشه‌های داخلی کشورها نباید تنها دخالت نظامی باشد. کمک‌های پسا مناقشه‌ای که برای جلوگیری از بازگشت خشونت طراحی شده‌اند به لحاظ سیاسی بسیار قابل قبول‌تر هستند تا استفاده از زور، هرچند که آنها بسیار پر هزینه‌اند.

دوره‌ای که پس از یک مناقشه می‌آید یکی از موثرترین زمانها برای کمک‌رسانی مالی است، زیرا دولت‌ها را قادر به متوقف ساختن خط و مشی‌های تورمی و زیان‌آور می‌سازد و در شرایطی که صادرات در سطح بسیار پائینی قرار دارد برای افزایش ناخواسته ارزش پول مخاطره اندکی وجود دارد. افزون بر آن در چنین شرایطی که فایده‌ها سه برابر هزینه‌ها است، موقعیت مناسبی برای استفاده بهینه از منابع مالی نایاب وجود دارد ـ هرچند نه آنچنان که باید و شاید.

بررسی اجماع کپنهاگ چنین توصیه می‌کند که در کمک رسانی مالی در کشورهایی که در مرحله‌ی پس از یک مناقشه داخلی قرار دارند باید محدودیت‌هایی از جهت اختصاص این کمک‌ها برای نیروهای نظامی لحاظ شود. البته شرط گذاشتن برای استفاده از کمک‌های مالی ارسالی خود موضوعی بحث انگیز است، لیکن در حدود ۱۱ درصد از تمامی این قبیل کمک‌های مالی به طورمعمول برای مصارف نظامی هزینه می‌شود که چنین اقدامی می‌تواند به سهم خود امکان استفاده از خشونت‌ها را افزایش دهد. وجود مخاطره کمتر در اعمال خشونت و استفاده بهتر از کمک‌های مالی ارسالی به این معنا است که فایده‌های چنین کمک‌هایی ۵/۴ برابر بیشتر از هزینه‌ها هستند. با این وجود تاثیر و کارایی کمک‌های مالی در کنار استفاده از نیروهای حفظ صلح بالاتر می‌رود.

اولین بررسی مقایسه‌ای سود ـ هزینه‌ها در استفاده از نیروهای حفظ صلح نشان می‌دهد که مخاطره مناقشه‌های آتی به وجود نیروهای حفظ صلح بستگی مستقیم دارد. درمقایسه با حالتی که در آن از این نیروها استفاده نشده است، صرف ۱۰۰ میلیون دلار دراقدامات حفظ صلح مخاطره طی ده سال آینده را ۳۸ درصد کاهش می‌دهد و چنانچه این مبلغ سالیانه به ۲۰۰ میلیون دلار افزایش یابد، مخاطره همچنان کاهش یافته و به حدود ۸/۱۲ درصد می‌رسد و باز هم با صرف ۵۰۰ میلیون دلار به ۹ درصد و با صرف مبلغ ۸۵۰ میلیون دلار این مخاطره به رقم ۳/۷ درصد کاهش می‌باید.

به علت هزینه‌های بسیار بالای جنگ ارزش هر یک درصد از کاهش مخاطره برابر است با ۵/۲ میلیارد دلار برای جهان. پرهزینه ترین استقرارها مخاطره‌ی منازعه‌ها را تا حد بسیار بالای ۳۰ درصد کاهش می‌دهد و آنهم در حالی که فواید ده ساله آن بالغ بر ۷۵ میلیارد دلار خواهد بود ـ در مقایسه با ۵/۸ میلیارد دلار هزینه کل ـ که این هم البته یک سرمایه گذاری نوید بخش است.

حفظ صلح حتی می‌تواند یک معامله بهتری باشد، چنانچه در شکل یک تضمین امنیتی طولانی مدت به مورد اجرا گذاشته شود: یک تعهد قابل اطمینان برای اعزام نیرو‌های نظامی در صورت لزوم. نیروهای سازمان ملل یا نیروهای منطقه‌ای مانند اتحادیه آفریقا می‌توانند جهت حفاظت از دولت‌هایی که از طریق انتخابات دمکراتیک و قابل تایید به قدرت رسیده‌اند به عنوان تضمین لازم عمل کنند.

یک چنین تضمین‌هایی می‌توانند به طور قابل اطمینانی کمک کنند تا جهان از هر ۴ جنگ داخلی احتمالی در کشورهایی با درآمد کم و طی هر ۱۰ سال، با موفقیت از وقوع ۳ جنگ جلوگیری کند. این تدبیر همچنین می‌تواند چنانچه حضور نیروها ضرورت داشته باشد از جوامع پسا مناقشه‌ای برای یک دوره اولیه (در حدود ۵ سال) حراست کند. آماده سازی یک نیروی حفظ صلح که در خور اعتماد باشد و آنهم جهت دست و پنجه نرم کردن با تمامی این قبیل مخاطره‌ها سالیانه به ۲ میلیارد دلار هزینه نیاز دارد، اما منفعت‌های حاصل از آن ـ با توجه به کاهش قابل توجه مخاطره‌ی منازعه‌ها و رشد سریع تر اقتصادی در این مناطق ـ میان ۵/۱۱ تا ۳۹ بار بیشتر خواهد بود.

دخالت نظامی تنها رویکرد ممکن که جهان باید برای کاهش رویدادهای مبتنی بر خشونت سیاسی از آن بهره گیرد نیست. بهترین و همه جانبه ترین استراتژی در این خصوص ترکیبی از ارسال انواع کمک‌های مالی و خدماتی، محدود کردن هزینه‌های نیروهای نظامی، استفاده از نیروهای حفظ صلح و ضمانت‌های طولانی مدت برای حفظ امنیت است. هرچند آنها باید در طریقی مورد استفاده قرارگیرند تا وضعیتی را بوجود آورند که در آن جهان توسعه یافته بتواند همچنان مشکلات نقاط بحرانی را حل و فصل کند. کمیسیون ایجاد صلح سازمان ملل توان و ظرفیت لازم را برای هماهنگی چنین اموری دارد. هزینه سالیانه استقرار و استفاده کامل از آنها در حدود ۸/۱۰ میلیارد دلار است، اما فواید حاصله برای جهان حد اقل 5 بار بیشتر است.

مناقشه‌ها نباید استفاده از خشونت نظامی را در موقعیت‌هایی که چنین تدابیری می‌توانند به عنوان اقداماتی موثر به کار گرفته شوند کنار گذارند. در چهارچوب مجموعه‌ی پیشنهادهای قابل اجرا، اقدامات لازم جهت حفظ صلح به عنوان مواردی قابل اطمینان و موثر برای فراهم آوردن ثبات در کشورهایی که در وضعیت شکننده قرار دارند درد و رنج صدمه پذیرترین مردم جهان را کاهش می‌دهند.

Does Military Intervention Work?
by Paul Collier and Bjørn Lomborg
Project Syndicate, 2008.