کاتولیک‌ها بیشتر از بقیه نسبت به من شکاک‌اند

مصاحبه‌ی ولت آن لاین با محقق زیست شناسی تکاملی ریچارد داوکینز
برای ریچارد داوکینز چه موضوع بحث در مورد تروریسم باشد و چه « آفرینش هوشمند » (۱) فرقی نمی‌کند، آنها در هر حال حکایت از پیشروی بنیادگرایی دینی دارند. اما او کتابی بر علیه چنین وضعیتی به رشته تحریر در آورده است: « توهم خدا ». محقق علوم تکاملی با ولت آن‌لاین در باره‌ی باور به معجزه، بمب اتمی و بوربون‌های آمریکا سخن می‌گوید.
کتاب جدید او «توهم خدا» در آمریکا جزو پرفروش ترین‌ها بود و ترجمه‌ای از این کتاب اکنون در ۳۱ زبان منتشر شده است. ریچارد داوکینز محقق بریتانیایی علوم تکاملی و متخصص جانور شناسی ۳۰ سال پیش با کتاب خود « ژن خودخواه » انقلابی در زیست شناسی به راه انداخت. اما او در این اثر جدید خود با ادیان تسویه حساب می‌کند. برای این پروفسور آکسفورد باور به خدا با رویکرد علمی ناسازگار است. خداوند انجیل در نظر او یکی از ناخوشایند ترین چهره‌ی ادبیات جهان است

ولت: آقای داوکینز، چطور شد که اتفاقاً در یک چنین زمانه‌ای به نوشتن این کتاب پرداختید؟

داوکینز: هنگامی که من شش سال پیش برای اولین بار نوشتن چنین کتابی را مطرح ساختم، مسئول شرکت انتشاراتی که با آن کار می‌کنم یعنی جان بروکمان به من اندرز داد که: « کتابی که در آن خداوند مورد انتقاد قرار گیرد در آمریکا فروش چندانی نخواهد داشت ». حالا او تغییر عقیده داده است. کسی چه می‌داند، شاید علت آن شش سال ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش باشد و شاید هم به این خاطر که جو عقیدتی در آمریکای پس از ۱۱ سپتامبر دچار تغییر و تحول گردیده.

ولت: در باره‌ی همین جو موجود یا به قول ما آلمانی‌ها روح زمان صحبت کنیم. به نظر می‌رسد که در آمریکا مذهب قوی تر از همیشه است. آیا در مقایسه با آمریکا نمی‌توان گفت که دراروپا تعداد بیشتری از مردم نسبت به دین بی توجه و کم علاقه‌اند؟

داوکینز: بله، این نظر درستی است. هرچند من احساس می‌کنم که حتی در آمریکا نیز تعصب دینی آن اندازه هم که تا می‌خواهند به ما بقبولانند محکم و قوی نیست. البته نمی‌توانم این ادعای خود را با نظر سنجی به اثبات برسانم. اما این احساس و برداشتی است که من در سفری که اخیراً برای تبلیغ کتاب خود به ایالات متحده داشتم به دست آوردم. از طرف دیگر در اروپا دین به همان اندازه‌ای که در آمریکا دارای اقتدار اجتماعی است نمی‌باشد، هرچند که در هر حال قدرت سیاسی خود را حفظ کرده است. دموکرات مسیحی‌ها در آلمان و ایتالیا نمی‌خواهند که زیاده از حد مسیحی به نظر آیند، اما به هر حال نوعی تبعیض و پیش داوری برای دین وجود دارد. در بریتانیا اسقف‌ها دارای مقام برابری با نمایندگان پارلمان هستند. در اسکاندیناوی مانند بعضی کشورهای دیگر اروپایی کلیسای دولتی وجود دارد. و حتی برخی حکایت‌های بارونکردنی را می‌شنویم مانند این که وزیر آموزش و پرورش هلند موافقت کرده بود در مدرسه‌های این کشور نظریه‌ی « آفرینش هوشمند » تدریس شود.

ولت: چنین چیزی را ما در آلمان هم داشتیم، در ایالت هسن...

داوکینز: خوب بفرمائید!

ولت: اما حالا مورد روکو بوتیگلیونه (۲) را در نظر گیریم که قرار بود کمیسر ایتالیا در اتحادیه اروپا شود. او به عنوان یک کاتولیک مومن گفته بود که همجنس گرایی یک گناه کبیره است، آنچه هر کاتولیکی ـ اگر البته بخواهد اصول عقاید دین خود را جدی بگیرد ـ باید به آن معتقد باشد. لیکن با وجودیکه او قول داده بود در مقام کمیسر اتحادیه اروپا از حقوق همجنس گرایان دفاع کند، اما نظر منفی او نسبت به همجنس گرایی به بهای از دست دادن پستی که قرار بود به دست آورد تمام شد. آیا می‌توان این را نشانه‌ای از وجود نوعی دیکتاتوری بی دینی در اروپا دانست؟

داوکینز: طبیعی است که هر سیاستمداری تمامی آن تجربیاتی را که در زندگی از تعلیم و تربیت آموخته در مقامی که به آن منصوب می‌شود همراه خود بیاورد و می‌توان گفت که باوردینی هم یکی از همین نوع تجربیات است. اما اتفاقاً همین کاتولیک‌ها در مقایسه با بقیه ادیان نگاه تردید آمیز تری نسبت به من دارند. واتیکان است که به آنها آنچه را که باید مورد توجه و اندیشه قرار دهند دیکته می‌کند، یعنی درست به همانگونه‌ای که پیشتر این وظیفه را مسکو برای کمونیست‌ها انجام می‌داد. من همیشه در حال مقایسه و تعمق بوده ام میان عقاید لیبرال خودم که به من می‌گویند کسی را نباید به علت دیدگاه‌های شخصی مجازات کرد و آن احساس ناخوشایند در یک سیاستمدار منتخب که تصمیمات خود را نه بر اساس وجدان شخصی یا دانش خود و یا خواسته‌ها و آرزوهای کسانی که آنها را انتخاب کرده اند، بلکه مطابق با آنچه واتیکان یا مسکو یا تهران یا هرجای دیگر برای آنها تعین کرده‌اند اتخاذ می‌کند.

ولت: بعضی پروتستان‌ها انتقاد مشابهی را متوجه جان اف کندی کرده بودند، البته قبل از این که او به ریاست جمهوری انتخاب شود.

داوکینز: من اگر در دوره‌ی او می‌بودم به او رای می‌دادم زیرا بر این باورم که او کاتولیک واقعی نبود. اما یکی از نامزدهای فعلی یعنی Mitt Romney را در نظر بگیریم. او مورمون است و مورمونیسم ایده‌ی بسیار عجیب و غریبی است. شاید البته او دستورات خود را از Salt Like City نگیرد، اما کسی که خود را متعهد به دینی می‌داند که آن را یک شارلاتان بنیان نهاده باید انسان بسیار سطحی باشد، و این شخصی است که به هیچ وجه نباید اختیار شلیک موشک‌های اتمی به او سپرده شود.

ولت: شما نه فقط ایمان دینی را بلکه « فقر لاادری گرایی » را نیز مورد حمله قرار می‌دهید.

داوکینز: من خودم لاادری هستم. و البته به این دلیل که نمی‌توان صد در صد مطمئن بود که خدایی وجود ندارد. اما من فقط تا همان اندازه لاادری هستم که در مورد وجود جن و پری لاادری هستم. ما منحنی احتمالات ۵۰ درصدی هم داریم، اما هیچ دلیلی وجود ندارد که برای وجود خداوند هم احتمالی در حد ۵۰ درصد قائل شویم آنهم چون نمی‌توان عدم وجود آن را به اثبات رساند. هیچ کس بر این اعتقاد نیست که احتمال وجود تک شاخ یا جن و پری ۵۰ درصد است آنهم چون نمی‌توان عدم وجود آنها را به اثبات رساند. احتمال این که خدایی وجود نداشته باشد چیزی در حدود ۹۸ درصد است.

ولت: شما این دیدگاه را نیز مورد انتقاد قرار داده اید که معتقد است علم و دین هرکدام در باره‌ی حوزه‌های متفاوتی سخن می‌گویند و هیچ کدام از این دو حوزه با دیگری تماسی ندارد. آیا شما به این ترتیب همزیستی دین و علم را زیر سوال نمی‌برید؟

داوکینز: تعداد اندکی از انسان‌های دیندار حاضرند که چنین مرز میان آن دو را مورد پذیرش قرار دهند. هر شخصی که به نوعی معجزه باور دارد، مبنایش این است که خداوند در رویدادهای جهان دخالت می‌کند و قوانین طبیعت را موقتاً بی اثر می‌سازد. و اکثریت قاطع انسان‌های دیندار نه فقط به معجزه باور دارند، بلکه از این رو دینداراند زیرا شدیداً تحت تاثیر عاطفی معجزات قرار می‌گیرند. وقتی شما یک انسان مومن را بتوانید پیدا کنید که این تمایز حوزه‌ها را بپذیرد در آن صورت کیفیت ایمان دینی او چنان رقیق شده و آبکی است که به جرئت می‌توان گفت هیچ اسقفی، اسقف اعظمی یا حتی یک پاپ حاضر به پذیرش ایمانی مشابه با آن نمی‌شود، چه رسد به مسیحیان اوانگلیک یا مسلمانان که امروزه تا این اندازه در رویدادهای جهان نقش مهم بازی می‌کنند.

ولت: هنگامی که ۳۰ سال پیش شما « ژن خودخواه » را نوشتید، آیا می‌توانستید تصور کنید که دین در قرن ۲۱ حتی از آن زمان هم قدرت بیشتری کسب می‌کند؟

داوکینز: خیر، در این باره چندان اندیشه نکرده بودم. اما البته این انتظار را داشتم که گرایش تاریخی بر ضد دین که در نگرش تاریخی یک دوره‌ی زمانی طولانی از آن کاملاً قابل مشاهده است ادامه می‌یافت. و من بر این باورم که آن گرایش همچنان ادامه خواهد یافت. اما هر گرایش تاریخی نوعی الگوی هلزونی را نشان می‌دهد. ما البته خودمان آن زمان را تجربه نخواهیم کرد، اما در ۱۵۰ سال دیگر اگر دین کاملاً محو نشده باشد، حد اقل در همه جای جهان مانند اروپای امروز اهمیت و ارزش خود را شدیداً از دست داده است.

----------------
۱: آفرینش هوشمند واژه‌ای است که به تازگی برای اصطلاح Intelligent Design استفاده می‌شود و منظور از آن این است که تکامل به شکلی که زیست شناسان تکاملی ادعا می‌کنند روی نداده است، بلکه مطابق با آنچه در انجیل آمده خداوند جهان را در شش روز آفریده و هر موجودی از ابتدا به همین شکل امروزی بوده است.

۲: ترجمه‌ای از مقاله‌ای اعتراض آمیز آقای بوتیگلیونه در مطبوعات غربی توسط اینجانب چند سال پیش ترجمه و در ایران امروز منتشر گردید. مترجم.
http://www.welt.de/kultur/article1187523/Besonders_bei_Katholiken_bin_ich_skeptisch.html