دموکراسی سنگال در معرض آزمون

سنگال کشوری که ٩٠ درصد جمعیت آن از مسلمان‌ها تشکیل می‌شود یکی از صلح‌آمیزترین و دموکرات‌ترین کشورهای جهان است. این آرامش توسط « مراسم احترام » سنتی پرطول و تفصیلی مورد مساعدت قرار می‌گیرد که میان حکومت سکولار و نوعی مسلک عرفانی و همچنین در تمامی سطوح جامعه در اثر روابط فوق‌العاده میان اکثریت مسلمان کشور و اقلیت کاتولیک آن پرورش یافته است.
حکومت سکولار و گروه‌های دینی در برنامه‌هایی جهت جلوگیری از بیماری ایدز با هم همکاری می‌کنند ـ در حال حاضر فقط ١ درصد مردم سنگال به ایدز مبتلا هستند و آنهم در مقایسه با ٢٠ درصد جمعیت بیماران ایدزی کشورهای دیگر آفریقایی. حکومت سکولار گروه‌های فمینیستی و بعضی از سازمان‌های غیر دولتی فراملیتی را مورد حمایت قرار می‌دهد و ختنه زنان از ١٩٩٩ و آنهم بدون به راه افتادن تظاهرات عظیم مسلمانان ممنوع شده است.
در نگاهی شتابزده بعضی‌ها وضعیت سنگال را به عنوان نمونه‌ای از لائیتیسه‌ی فرانسوی که شاید بتوان آن را به عنوان « آزادی حکومت از قید مذهب » توصیف نمود تصور می‌کنند. اما سنگال که خود زمانی یک مستعمره‌ی فرانسوی بود الگویی کاملا متفاوت از « احترام و حمایت برابر برای تمامی ادیان » به وجود آورده است. در واقع سکولاریسم سنگال بیشتر شبیه به سکولاریسم نوع هندی است تا مناطق دیگر.
سنگال با فضا و درخواست اندک برای مدارس اسلام بنیادگرا و کمک‌های مالی ایران و عربستان سعودی در بخش آموزش و پرورش روبرو بوده است. دولت سنگال ٤٠ درصد از بودجه‌ی کشور را صرف آموزش و پرورش می‌کند و ٨٥ درصد کودکان و نوجوانان از مزایای تحصیل رایگان در مدارس ابتدایی برخوردار هستند. برعکس آن پاکستان است که فقط ٨ درصد از بودجه‌ی خود را صرف آموزش و پرورش می‌کند و ٦ میلیون از کودکانی که به سن مدرسه رفتن رسیده‌اند از آموزش رایگان محروم هستند.
علاوه بر آن از سال ٢٠٠٣ در مدارس دولتی درس تعلیمات دینی و با استفاده از کتاب‌های درسی مصوب و بدون روح وهابی‌گری و همراه با تایید غیر رسمی تعالیم سکولار و عرفانی به یک اندازه ارائه می‌شود. والدین اکنون بیشتر از گذشته پسران و حتی دختران خود را به این مدارس سازگار با دموکراسی، معتبر و اهل مدارا می‌فرستند. بعضی از والدین هنوز هم ترجیح می‌دهند که کودکان خود را به مدارس خصوصی و غالبا فرانسوی ـ عربی بفرستند، هرچند که الگوی سنگالی‌ها در روابط میان دین و حکومت به دولت این اجازه را می‌دهد که سهمی هم در کمک‌های مالی به این قبیل مدارس خصوصی دینی داشته باشد. در عوض دولت به طور مرتب از این قبیل مدرسه‌ها بازدید به عمل می‌آورد. تنها مدارسی که حکومت هیچ گونه نظارتی بر آنها ندارد مدارس قرآن هستند که بعضی از والدین به عنوان دروس اضافی و تکمیلی برای کودکان خود در آموزش دولتی مورد استفاده قرار می‌دهند ـ هرچند به ندرت پیش می‌آید که آنها کودکان خود را فقط به همین نوع از مدارس بفرستند. لیکن بیشتر آموزگاران سنتی در درس تعلمیات دینی در این قبیل مدارس آیین‌های سنگال در خصوص رعایت و احترام به دیگران را آموزش می‌دهند و در هر حال مدارس دینی به سبک عربستان سعودی به عنوان رقبای بیگانه نگریسته می‌شوند.
با این وجود علی رغم تمامی این تحولات مثبت، دموکراسی منحصر به فرد سنگال اکنون در مخاطره قرار گرفته است. علت آن البته نه ظهور اسلام سیاسی، بلکه روش‌های انتخاباتی بسیار نامطلوب مقامات مسئول منتخب و بی‌تفاوتی بین‌المللی است.
رئیس جمهور فعلی کشور عبدلای وید که سن او بالای ٨٠ است خود را بار دیگر برای انتخابات ٢٥ فوریه نامزد کرده است. او دارای اعتبار قابل توجه بین‌المللی است زیرا دوره‌ی پایانی گذار طولانی به سوی دموکراسی در سنگال در سال ٢٠٠٠ را رهبری کرده است. لیکن وید انتخابات مجلس قانون گذاری را که برای ژوئن ٢٠٠٦ در نظر رفته شده بود ابتدا به فوریه‌ی ٢٠٠٧ و سپس با فرمان ریاست جمهوری به ژوئن ٢٠٠٧ موکول نمود. دو هفته پیش بحث‌هایی برای تعویق انتخابات ریاست جمهوری به تاریخی نامعلوم نیز به جریان افتاده بود.
اکنون چنین به نظر می‌رسد که به زودی این انتخابات برگزار خواهد شد، اما آیا در شرایط درست و عادلانه انجام می‌شود؟ یک ماه قبل از انتخابات فقط ٦٤ درصد از شهروندان نام خود را برای شرکت در انتخابات ثبت کرده و برگه‌ی رای دریافت کرده‌اند. در ٢٨ ژانویه تظاهراتی صلح آمیز اما « غیر قانونی » توسط احزاب مخالف توسط پلیس به طور بسیار خشونت انگیزی سرکوب شد و سه نفر از نامزدهای ریاست جهوری به مدت یک روز دستگیر شدند. هیچ کدام از این رویدادها در رسانه‌های تصویری کشور به اطلاع مردم نرسید. در کشوری که سنتی در انجام خشونت‌های سیاسی ندارد بسیاری اتفاقات اسرار آمیز در حال روی دادن است. یکی از منتقدان جدی و قدیمی وید یعنی تالا سیلا صورتش با چکش مورد ضرب و جرح قرار گرفت. عبدل لطیف کولیبالی نویسنده‌ی دو کتاب انتقادی در باره‌ی وید تهدید به مرگ شد، و به همین ترتیب آلیون تین رهبر سازمان حقوق بشر اصلی کشور به نام رادهو. بنابراین به نظر می‌رسد که « مراسم احترام » سنتی سنگال دیگر اعتبار چندانی ندارد.
دولت بوش که شدیدا نیازمند متحدین دموکرات در میان کشورهای اسلامی است می‌خواهد به خود بقبولاند که وید واجد شرایط است و به نظر می‌سد که می‌خواهد به نقل از یکی از مقامات رسمی سطح بالای ایالات متحده ـ هرچند با نومیدی ـ برای انتخاب وید چراغ سبز نشان دهد. در حالی که ایالت متحده حاضر است ١٤٧ میلیارد دلار در سال آینده و در نام یک دموکراسی ناموجه در عراق هزینه کند حاضر به صرف اندیشه یا پول برای تقویت یکی از خلاق ترین الگوهای صلح و دموکراسی در جهان اسلام نیست. این هم برای سنگال بسیار بد است و هم برای آفریقا و البته برای اعتبار خود آمریکا.
اتحادیه اروپا ادعا می‌کند که از اتفاقات اخیر در سنگال بسیار متعحب شده است اما امکانات مالی لازم برای انجام نظارت‌های انتخاباتی در سنگال را ندارد. فرانسه، حاکم استعماری سابق ـ و کشوری که هنوز هم در کشور نفوذ زیادی دارد ـ سکوت اختیار کرده.
لیکن دموکراسی سنگال پا در هوا مانده است. در این چند هفته‌ی بعدی اهمیت رسانه‌های بین المللی، ناظران بین المللی انتخابات و طرفداران جدی تساهل در سراسر جهان یقینا بی تاثیر نخواهد بود.

-----------------

آلفرد استپان مدیر مرکز دموکراسی، تساهل و دین در دانشگاه کلمبیا است.
Senegal's Democracy Put to the Test by Alfred Stepan.
Project Syndicate 2007.