گفت‌وگوی اکبر کرمی و سعید پیوندی

جست‌وجوی آزاد خوش‌بختی از خانه آغاز می‌شود

در گفت‌وگو با سعید پیوندی جامعه‌شناسی و سیاست‌مدار جمهوری‌خواه پرسیده‌ام: چرا و چه‌گونه در ایران بدن زنان به باره‌ای سیاسی دگردیسیده است؟ داستان این رنج و سرکوب بی‌پابان از کجا آغاز شده است؟ خانه و خانواده در ایران نهاد سرکوب است یا سنگر ایستاده‌گی؟ و چرا در جمهوری اسلامی ی ایران سرکوب زنان چنین ساختارمند و پی‌گیر از درون خانه‌ها پی‌گیری می‌شود؟ چرا بیش و پیش از همه‌جا این سرکوب در خانه و خانواده‌ها جا افتاده است؟ و خانواده‌ها را به زندان‌ها ی سنت؛ و پدرها و مادرها را به زندان‌بان‌ها ی سنت قدمایی دگردیسیده است؟ به سکسوالیته ی ایرانی و بنیادها ی ویران آن در خانه و خانواه ی ایران پس از انقلاب اسلامی هم پرداخته‌ایم و در پی آن بوده‌ایم که از هیولا ی کاغذی جمهوری اسلامی اعتبارزدایی و افسون‌زدایی‌کنیم. آیا فرآیند اجباری شدن حجاب اسلامی در جمهوری اسلامی بخشی از سکسوالیته ی ایرانی بود؟ و برای همین به آسانی جاافتاد؟ و از درون خانه و خانواده بر خانه ی بزرگ‌تر ما ایران چیره شد؟ و حالا که جامعه ی ایرانی دگردیسیده است، جمهوری اسلامی از ادامه ی کار خود ناتوان است؟ یا حجاب اجباری ادامه ی نورآباد (یوتوپیا) جمهوری اسلامی بود که با بالاآمدن زورآباد (دیستوپیا) جمهوری اسلامی دیگر نمی‌توانست، کار کند؟ چرا مردمان ایران تا سال‌ها این هیولا را ندیدند یا چندان جدی نگرفتند؟ و در کنار فرزندان و‌ جوانان خود ن‌ایستادند؟ فرسنگ‌ها ی بازبینی ی این دش‌واری‌ها به ویژه وقتی به بدن زنان می‌رسد، چیست؟ و چه‌گونه زنان و آزادی‌ها ی آنان به خودآگاه جمعی آمد؟ نقش خانواه در این میان چیست؟ چه بوده است؟ چه‌گونه سال‌ها و دهه‌ها در جمهوری اسلامی و سده‌ها پیش از آن، خانواده جای‌گاه مشق سرکوب بوده است؟ و همه ی آموزه‌هایی که برای ادامه سرکوب و از قلم‌انداختن زنان و جست‌وجو ی آزاد خوش‌بختی در ایران ناگزیر بوده است در خانه و خانواده آموخته می‌شد؟

پس از آشنایی ایرانیان با غرب و ارزش‌ها ی جدید نسل نخست روشن‌فکری ایران هرچند برای آموزش و‌ حتا آزادی ی زنان کوشش‌ها ی بسیار کرد؛ اما بسیاری از آن‌ها دریافتی ژرف از ارزش‌ها ی جدید، به‌ویژه آزادی نداشتند و می‌خواستند ساختار اجتماعی و ایستار زنان در خانه و خانواده هم‌چنان دست‌نخورده ادامه پیدا کند. به زبان دیگر آن‌ها مادران باسوادی‌ را می‌خواستند که هم‌چنان به ارزش‌ها ی سنتی وفادار بمانند! اما چنین چیزی ممکن نبود؛ و نیست. توسعه اجتماعی و انسانی به خودبنیادی آدمی و خواست ارزش‌ها ی جدید هم می‌رسید. یعنی آموزش، کار و زنده‌گی اجتماعی زنانی را می‌آفریند که جست‌وجوگر آزاد خوش‌بختی هستند؛ کسانی که در تعریف و کران‌بندی آزادی هم اثر و هنایش خود را می‌گذارند. زنانی که بر بدن خویش هم چیره و حاکم هستند؛ و می‌شوند. یعنی توسعه در جایی ناگزیر به آزادی و آزادسازی جامعه هم می‌رسد. آزادی آزادی داوری کردن و خطا کردن هم هست. آزادی زنان آزادی جنسی هم هست. چنین دریافتی از آزادی است که بنیادها ی خانه و خانواده و پیوندها ی اجتماعی را هم دگرگون می‌کند. و این دریافت برای سامانه ی گوارشی تنگ جامعه ی ایرانی به ویژه در ایستاری که گرفتار تب نورآباد جمهوری اسلامی شده بود، پذیرفتنی نبود؛ و شوربختانه هنوز هم برای گروهی انگار نیست. سنت استبداد از این فربود بی‌خبر نبود، و هرگاه لازم بود با دست گذاشتن روی این هراس‌ها و اضطراب‌ها، مردم را گرفتار هراس از آزادی می‌کرد و برای خود سیاهی‌لشکر می‌آفرید.

در این گفت‌وگو به پویش هیولا ی فرهنگی ی پر از هیچ جمهوری اسلامی در مدرسه‌ها، کتاب‌ها ی درسی، رسانه‌ها ی میلی و نهادها ی گوناگون حکومتی وقتی به خانه و خانواه می‌رسد، پرداخته‌ایم و سر آن داشته‌ایم که نشان دهیم چه‌گونه دختران در مدرسه‌ها شوریدند؛ زنان در خانه‌ها غریدند؛ و جان‌ها ی جوان و کاشفان فروتن شوکران در چهاراه‌ها و میدان‌ها ی شهر همانند شوالیه‌ها سوار بر اسب شجاعت و جسارت رسیدند و ایستادند تا جمهوری اسلامی برود؛ و جامعه به چرخش از گفتمان حق‌بودن به حق‌داشتن برسد. آیا چنین چرخشی در خانه و خانواده هم روی داده است؟ و‌ چنان ژرف و استوار است که برگشت‌ناپذیر شود؟ یا خانه و خانواده ی ایرانی از سر خسته‌گی، مصلحت و سیاست در برابر این بدخیمی همه‌سویه در جمهوری اسلامی ایستاده است؟ و اگر جمهوری اسلامی برود، دوباره باز خواهد گشت و ما را برای ریخت و دوره ی دیگری از سرکوب آماده خواهد کرد؟ چه باید کرد که بنیادها ی دمکراسی در خانه و خانواده بالابیاید و خواهش آزادی را در ایران نهادینه کند؟ چه باید کرد؟ و چه‌گونه باید جسارت خواست آزادی و گشاده‌دستی ی پرداخت بها ی آن را در خانه و خانواده کاشت، داشت و برداشت؟ چه‌گونه می‌توان خانه و خانواده را پویا، نوین روزآمد کرد و از آن سنگری برای جست‌وجو ی آزاد خوش‌بختی آفرید؟

در گفت‌وگوها ی دیگر از گوشه‌هایی دیگر به داستان پرآب‌وچشم زنان و رنج بی‌پایان آن‌ها خواهیم پرداخت؛ و تکاپوی آن را دارم که نشان دهم چه‌گونه از آن نورآباد این زورآباد بالا آمده است.