برایِ و به امید شکل‌گیری «حافظه تاریخی مشترک»‏

درباره کتاب «رگ تاک، گفتاری درباره نقش دین در تاریخ اجتماعی ‏ایران» نوشته فاضل غیبی

کتاب رگ تاک پژوهشی است در تاریخ اجتماعی دوسدۀ اخیر ایران با ‏نگاهی انتقادی به تاریخ نگاری پژوهشگران معاصری چون یحیی ‏دولت‌آبادی، فریدون آدمیت، احمد کسروی، ناظم‌الاسلام کرمانی، احسان ‏طبری و...

فاضل غیبی نویسنده کتاب، با دسترسی  به منابع دست اول و سنجش ‏موشکافانه‌ آثار دیگر تاریخ نگاران معاصر، دریافت‌های درست و ‏بدیعی از جنبش‌های اجتماعی ایران بدست می‌دهد که تا کنون کمتر در ‏تاریخ‌نویسی معاصر سابقه داشته‌اند.‏

در این کتاب وی ابتدا به بررسی وضعیت تاریخ نگاری و سیاست‌گذاری ‏در ایران پرداخته، آنگاه ارزیابی‌ای از اقلیتهای مذهبی، اوضاع ‏سیاسی و اجتماعی در اوایل عصر قاجار و برآمدن شیخیه  بدست ‏می‌دهد، سپس به‎ ‎جنبش بابیه، مهمترین و تاثیرگذارترین جنبش تاریخ ‏معاصرِ قبل از انقلاب مشروطیت، تلاشها و شکست این جنبش تا برآمدن ‏جنبش مشروطیت می‌پردازد. نویسنده با اطلاعاتی مستند و پژوهشی ‏وسیع تلاشهای منجر به انقلاب مشروطه را بازبینی کرده‌ و نشان ‏می‌دهد انقلاب مشروطیت و دستاوردهای آن به هیچ‌گونه‌ای خواست ‏دستگاه مذهب شیعه، که بعضی تاریخ‌نگاران به آنان منتسب کرده‌اند، ‏نبوده، بلکه نتیجه مبارزات و جدیت‌های شبانه روزی آزادگانی است ‏که ادامه تلاش‌های ایران‌دوستان در گذشته را تا آنجا که دستگاه ‏مخرب روحانیت شیعه نتوانست جلوگیرد به پیش بردند‎.‎‏ نویسنده در ‏توضیح و شرح رخدادهای تاریخی این دوران، خواننده را با چهره ‏ملی و دمکرات ایران‌دوستانی آشنا می‌سازد که برخی از آنان تا ‏همین اکنون نیز بدلیل تبلیغات دستگاه مخرب مذهب شیعی از یک طرف ‏و چپِ گرفتار در بینش جهان دو قطبی از طرف دیگر جاسوس بیگانه ‏معرفی می‌شوند.‏

در کتاب رگ تاک نویسنده می‌کوشد تا «خواننده را به انديشه‌اى ‏ژرفتر دربارۀ فراز و نشيب‌هاى تاريخ ميهنمان و فلاكت و سقوط ‏كنونى وادارد.» كوشيده «به خطوطى سريع پيکره‌اى از تاريخ ‏اجتماعى ايران نشان داده و راهى بسوى شناخت درونمايۀ كشاكش‌هاى ‏تاريخى» بگشايد. ‏

فاضل غیبی در پایان با امیدواری هدفش از نگارش کتاب رگ تاک را ‏تلاش برای شکل‌دادن به “حافظه تاریخی مشترک” توضیح می‌دهد. او ‏حافظه تاریخی مشترک را پیش شرط انسجام “هویت ملی” می‌داند، هویت ‏ملی بمثابه سقف مشترکی است که در زیر آن مردم با وجود تفاوت‌های ‏قومی، عقیدتی و جنسی به همزبانی و همیاری دست می‌یابند. با این ‏هدف و امید است که کوشش کرده مهمترین مسایل تاریخ معاصر ایران ‏را از جوانب گوناگون و بدون پیش‌داوری‌های مرسوم ایدئولوژیک ‏بررسی کند تا تصویری نزدیک‌ به واقعیت برای سنجش بدست دهد.‏

فاضل غیبی در آغاز چاپ پنجم، کتابِ رگ تاک را «به بهمن امینی به ‏پاس مهر بیکران او به ایران و به یادش که در قلب ایران دوستان ‏نازدودنی است» تقدیم کرده‌است.‏

این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۶ به همت شجاعانه انتشارت خاوران ‏به مدیریت زنده یاد بهمن امینی منتشر شد. و تا سال ۱۳۸۱ چهار ‏بار تجدید چاپ شد. به دلایل روشن نام نویسنده بر چاپ‌های متعدد ‏کتاب “دلارام مشهوری” نوشته شده. زنده یاد بهمن امینی همان‌زمان ‏نوشت: «کتاب «رگ تاک» نوشته‌ى دلارام مشهورى (فاضل غیبی) را ‏مى‌توان کوششى براى کاويدن و از نو سنجيدن برهه‌اى از گذشته‌مان ‏ارزيابى کرد. کوششى براى دوباره ديدن. براى سنجيدن... براى ‏برون رفتن از گرداب هولناکى که در آن گرفتار آمده‌ايم، سخت نياز ‏به بازبينى گذشته داريم . تنها در پرتو بازبينى‌يى که براى ‏روشن‌کردن تاريکى‌ها از تفکر انتقادى يارى مى‌گيرد، مى‌توانيم ‏اکنونِ پُر ادبارمان را پشت سر نهيم.»‏

بعدتر زنده‌یاد داریوش همایون در باره این کتاب نوشت: «... ‏اکنون «رگ تاک» به بر طرف کردن کمبودها همت گماشته است. کتاب يک ‏آتش بازى واقعى بر ضد نفوذ مذهب در تاريخ پانصد سالۀ گذشته ‏ايران و يک آتش بازى در ستايش نقش اقليتهاى مذهبى– با تاکيد ‏بيشترى بر بابيان و بهائيان – در صد سال گذشته است. پژوهشى است ‏گسترده در منابع فارسى که در اينجا و آنجا به بينشهاى بديع ‏آراسته است. مى‌بايد نويسندگانى اين چنين به ژرفاى مسايل بروند ‏و ناشرانى چون خاوران دليرانه امضاى خود را زير کتابهايى از ‏اين گونه بگذارند تا تابوها شکسته شوند و سرانجام بتوانيم از ‏قرون وسطاى جهان سومى خود بيرون بياييم.»‏

به فاضل غیبی برای این پژوهش ارزشمند دست مریزاد می‌گویم و ‏خواندن این کتاب پراهمیت را به همه ایران دوستان توصیه می‌کنم.‏

ایمیل ‏foroughbook@gmail.com