اندیشکده‌هایی که برای جهانیان فکر می‌کنند

در فهرست رده‌بندی اندیشکده‌های جهان که دانشگاه پنسیلوانیا ارائه داده، از حدود ۷هزار «کارخانه اندیشه» نام برده شده که بر تصمیم‌های سیاسی تأثیرگذارند.

شبکه‌هایی از اطلاعات تودرتو، درهم‌تنیدگی و بغرنجی فزاینده، از ویژگی‌های جهان امروز است. با انباشت پرشتاب و روزافزون دانستنی‌ها، واقعیت‌ها و فکت‌ها باید با همان سرعت و شتاب، منظم، رده‌بندی و ارزیابی شده و مورد سنجش و تحلیل قرار گیرند. این امر فضایی برای شکل‌گیری یک صنعت خدمات اندیشه‌ورزی فراهم آورده است.

بازار این صنعت به همان اندازه گسترده است که ابعاد و کرانه‌های آن ناپیداست؛ به ویژه آنگاه که این اندیشکده‌ها از تأثیری نافذ برخوردار می‌شوند و حاصل کار آنها به حوزه‌ی دغدغه افکار عمومی راه می‌یابد و امکان ورود به فکر و رویکرد سیاستگذاران پیدا می‌کند.

حال دیرین‌ترین دانشگاه ایالات متحده آمریکا کوشیده است با ارائه یک فهرست رده‌بندی‌شده‌ از این اندیشکده‌ها، شفافیتی در این مجموعه ایجاد کند؛ دانشگاه پنسیلوانیا در ایالت فیلادلفیای آمریکا که از جایگاه علمی بالایی برخوردار است.

این دهمین بار است که این دانشگاه دست به انتشار “گزارش جهانی اندیشکده‌ها” می‌زند. حدود ۷هزار اندیشکده در یک فرایند بررسی چند مرحله‌ای مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. بالغ بر ۲۵۰۰ کارشناس، دانش‌پژوه، خبرنگار، سیاستمدار و مدیر اندیشکده در روند این بررسی‌ها و ارزیابی‌ها همکاری داشته‌اند.

جیمز مک‌گان که این بررسی زیر نظر او صورت گرفته و انتشار یافته، در پیش‌گفتار این گزارش با صراحت نظر می‌نویسد که اندیشکده‌ها با «چالش‌های حیاتی» رودررو هستند.

مک‌گان از این موضوع شاکی است که در رأی‌گیری بر سر «برکسیت» (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) و انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال گذشته، نه تنها نهادهای نظرسنجی که اندیشکده‌ها نیز «یکدست» ناتوانی و ناکامی خود را به نمایش گذاشتند.

این دانش‌پژوه دانشگاه پنسیلوانیا می‌افزاید که جنبش‌های اجتماعی می‌بایستی فن‌آوری‌های تحول‌آفرین را به اهرم‌های قدرت بدل می‌ساختند و سپس آن را برای سیاست‌های تحول‌آفرین به خدمت می‌گرفتند.

ابرقدرت آمریکا به مثابه یک اندیشکده

خواننده با مطالعه این گزارش که در قالب یک رده‌‌بندی ۵۲ گانه‌ برای اندیشکده‌ها و در ۱۷۰ صفحه ارائه شده، تا اندازه‌ای همچنان سردرگم می‌ماند. اما با این همه، با تفکیک گسترده‌ای که صورت گرفته، این گزارش می‌تواند زوایای جذاب و جالبِ دنیای میانجیگری میان «دانستن» و «سیاست» را به روی خواننده بگشاید.

از همان نگاه اول به کمیّت و توزیع جغرافیایی این نهادها، گزارش برای خواننده جذاب می‌شود: ایالات متحده آمریکا با ۱۸۳۵ اندیشکده، دارای گسترده‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین سرمایه در حوزه اندیشه‌سازی و بدین گونه در حوزه «قدرت نرم» در پهنه جهانی است.

چین با فاصله بسیار، با ۴۳۵ نهاد در جایگاه دوم می‌نشیند، و آلمان با ۱۹۵ اندیشکده در مرتبه پنجم قرار دارد.

کشورهای حوزه خاورمیانه و شمال آفریقا در مجموع ۳۹۸ نهاد و پهنه‌ی کشورهای آفریقایی جنوب صحرا (موسوم به «آفریقای سیاه») دارای ۶۱۵ اندیشکده هستند.

«نهاد بروکینگز» (Brookings Institution) در ایالات متحده آمریکا، اندیشکده شماره یک و پراهمیت‌ترین آن در پهنه جهانی ارزیابی شده است. رتبه دوم به «چتم هاوس» (Chatham House) در بریتانیا تعلق گرفته که با اعطای عنوان «اندیشکده سال» نیز از آن تقدیر شده است.

در میان ۱۷۵ بهترین اندیشکده‌ها در سطح جهان، سه اندیشکده آلمانی در رتبه‌های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ قرار گرفته‌اند که عبارتند از: «بنیاد کنراد آدناوئر» (KAS) که به حزب دمکرات مسیحی آلمان نزدیک است، «بنیاد فریدریش اِبِرت» (FES) نزدیک به حزب سوسیال دمکرات و «بنیاد علم و سیاست برلین» (SWP).

«بنیاد علم و سیاست برلین» برای پارلمان (بوندستاگ) و دولت فدرال آلمان، در حوزه‌های سیاست خارجی و سیاست امنیتی نقش مشورتی دارد و یکی از نهادهای پژوهشی پرنفوذ در آلمان است.

فرانک پریس، رئیس اداره کل همکاری‌های اروپا و بین‌الملل «بنیاد کنراد آدناوئر» به دویچه وله می‌گوید که جایگاه بالای این نهاد بی‌دلیل نیست زیرا با ۸۰ دفتر خود در سراسر جهان، از یک شبکه گسترده بین‌المللی برخوردار است و رابطه زیادی با کارشناسان حوزه‌های منطقه‌ای دارد.

در دسته‌بندی «بهترین کنفرانس اندیشکده»، «کنفرانس امنیتی مونیخ» مقام اول را به خود اختصاص داده است.

یکی از نهادهای آلمانی که رتبه اول را به خود اختصاص داده «انستیتوی ماکس پلانک» در دسته‌بندی علم و فن است. «مرکز پژوهش‌های توسعه بن» (DIE) در جایگاه سوم قرار گرفته است.

در دسته‌‌بندی سیاست محیط زیست «انستیتوی پیامدهای اقلیمی پتسدام» (DIK) در آلمان جایگاه دوم را دارد.

در دسته‌بندی شفافیت و حکمرانی خوب، نهاد غیردولتی آلمانی «شفافیت بین‌الملل» (TI) جایگاه اول را دارد.

با این حال، در میان ۳۵ اندیشکده ‌در دسته‌بندی‌ «سیاست بهداشت جهانی» و در میان ۶۵ اندیشکده در حوزه  «سیاست تربیتی» نام آلمان به چشم نمی‌خورد.

اندیشکده‌های ایرانی

این گزارش می‌گوید از میان حدود ۷ هزار اندیشکده فعال در جهان، ۵۹ اندیشکده در ایران فعالیت می‌کنند. با این‌حال در میان ۱۷۵ اندیشکده برتر جهان نامی از ایران نیست.

اما در میان ۱۵۰ اندیشکده برتر جهان بدون احتساب اندیشکده‌های آمریکایی،  از موسسه‌ای به نام «روند» در ایران نام برده شده که در جایگاه ۱۳۵ قرار گرفته است.

موسسه «روند» (Ravand) را محمدحسین عادلی، اقتصاددان ایرانی تاسیس کرده و ظاهرا در زمینه مطالعات اقتصادی و بین‌المللی فعالیت می‌کند. عادلی در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ رئیس بانک مرکزی ایران بود.

در میان ۷۵ اندیشکده‌ فعال در خارومیانه و شمال افریقا از سه اندیشکده به نام‌های «موسسه تحقیقات فرانسه در ایران»، «موسسه مطالعات سیاسی و بین‌المللی»،‌ وابسته به وزارت امور خارجه ایران و «مركز راهكارهای دستیابی به توسعه پايدار» وابسته به دولت ایران نام برده شده است.

به‌نظر می‌رسد موسسه تحقیقات فرانسه در ایران شعبه‌ای از یک اندیشکده فرانسوی یا یک اندیشکده فرانسوی ویژه ایران باشد. در منابع فارسی اطلاعاتی درباره این اندیشکده وجود ندارد.

متن ۱۷۰ صفحه‌ای گزارش دانشگاه پنسیلوانیا