افول دین‌داری، درخشش سکولاریسم

صدانت / برگردان: محمد جواد معموری

فیل زاکرمن (Phil Zuckerman) استاد جامعه‌شناسی و مطالعات سکولار در کالج پیتزر در کالیفرنیا در مقاله‌ای در هافینگتون پست با ارایه آمار ثابت می‌کند که در تاریخ جهان اولین بار است که تعداد جوامعی که سکولار می‌شوند، از تعداد جوامعی که دین‌دار می‌شوند، پیشی می‌گیرد. با این حال، اسلام رو به گسترش است و در سال ۲۰۵۰ به بزرگترین دین دنیا تبدیل می‌شود.

موج فزاینده مطالعات اخیر که به پایش وضعیت کشورهای سراسر جهان می‌پردازند، همگی به این نتیجه می‌رسند که دین‌داری در حال افول و خاموشی است. تمام جهان، از اسکاندیناوی تا آمریکای جنوبی، و از ونکوور تا سئول، موج بی‌سابقه‌ای از سکولاریزم را تجربه می‌کند. در واقع، آن گونه که گزارش اخیر نشنال جئوگرافیک تأیید می‌کند، جدیدترین دین جهان، «بی‌دینی» است.

بررسی آمار و واقعیات

ـ تعداد خداناباوران و تجاهل‌گران (ندانم گرایان) برای اولین بار در تاریخ نروژ، از تعداد مؤمنان بیشتر شده است.

ـ تعداد این افراد در تاریخ بریتانیا نیز برای اولین بار از تعداد مؤمنان و خداباوران پیشی گرفته است. همچنین حضور و مشارکت در کلیسا در پایین‌ترین میزان خود قرار دارد و کمتر از ۲درصد از زنان و مردان بریتانیایی، هر یک‌شنبه به کلیسا می‌روند.

ـ نظرسنجی اخیر نشان می‌دهد که صفر درصد از ایسلندی‌ها اعتقاد دارند خداوند زمین را خلق کرده است؛ بله به طور کامل صفر درصد. این در حالی است که ۲۰ سال قبل، ۹۰درصد ایسلندی‌ها ادعا می‌کردند دین‌دار هستند و اکنون کمتر از ۵۰درصد خود را دین‌دار می‌دانند.

ـ نزدیک به ۷۰درصد هلندی‌ها، به هیچ دینی پای‌بند نیستند، و پیش‌بینی می‌شود که نزدیک به ۷۰۰ کلیسای پروتستان و ۱۰۰۰ کلیسای کاتولیک در هلند، طی سال‌های آتی به دلیل مشارکت اندک مردمی تعطیل شوند.

ـ طبق آخرین نظرسنجی یوروبارومتر، ۱۹درصد اسپانیایی‌ها، ۲۴درصد دانمارکی‌ها، ۲۶درصد اسلونیایی‌ها، ۲۷درصد آلمانی‌ها و بلژیکی‌ها، ۳۴درصد سوئدی‌ها، و ۴۰درصد فرانسوی‌ها گفته‌اند که به هیچ مفهومی از روح، خدا یا نیروی حیات باور ندارند.

ـ در ایالات متحده آمریکا، چیزی حدود ۲۳ تا ۲۸درصد آمریکایی‌های بالغ، احساس تعلق دینی ندارند. این گروه که به آنان «nones» یا «هیچ‌کدامی‌ها» می‌گویند، نه تنها به طور فزاینده‌ای در باورها و رفتارهایشان سکولارتر می‌شوند که تعداد آنان نیز روز به روز در حال افزایش است.

ـ در میان آمریکایی‌هایِ نسل هزاره (نسل وای) که در دهه سوم زندگی خود هستند، ۳۵درصد بی‌دین وجود دارد که بزرگترین گروه سکولار از زنان و مردان را در تاریخ ایالات متحده تشکیل می‌دهند.

ـ در کانادا ۱۲درصد از بزرگسالان در سال ۱۹۹۱، خود را «هیچ‌کدامی» معرفی کرده بودند که این تعداد امروز به ۲۴درصد رسیده است.

ـ ۱۵درصد از جمعیت استرالیا در سال ۲۰۰۱ گفته بودند که دینی ندارند که این رقم امروز حداقل به ۲۲درصد می‌رسد.

ـ ۳۰درصد جمعیت نیوزیلند در سال ۲۰۰۱ خود را بی‌دین معرفی کرده بودند که این گروه در سال ۲۰۱۳ به ۴۲درصد رسیدند.

ـ در میان کشورهای آمریکای جنوبی، ۷درصد از مردان و زنان مکزیکی، ۸درصد از برزیلی‌ها، ۱۱درصد از آرژانتینی‌ها، ۱۲درصد از السوادوری‌ها، ۱۶درصد از ساکنان شیلی، ۱۸درصد از شهروندان جمهوری دومینیکن و ۳۷درصد از اهالی اروگوئه بی‌دین هستند. این تعداد، بالاترین میزان ثبت‌شده از بی‌دینی در کشورهای آمریکای لاتین است.

ـ در ژاپن، ۷۰درصد از بزرگسالان ۶۰ سال قبل ادعا می‌کردند که اعتقادات شخصی دینی دارند. اما امروزه این رقم به ۲۰درصد کاهش یافته است. در سال ۱۹۷۰، تعداد ۹۶۰۰۰ معبد بودایی در سراسر ژاپن یافت می‌شد که از این تعداد، ۷۵۸۶۶ معبد در سال ۲۰۰۷ باقی مانده بود. تعداد ۲۰۰۰۰ معبد از میزان باقی‌مانده نیز بدون کارکنان و روحانی بودند. ۷۵درصد از خانواده‌های ژاپنی در دهه ۱۹۵۰، کامیدانا (محراب شینتو) در خانه داشتند که این رقم در سال ۲۰۰۶ به ۴۴درصد در تمام کشور و تنها ۲۶درصد در شهرهای بزرگ کاهش یافت.

ـ در حالی که ۱۱ درصد درصد از شهروندان کره جنوبی در سال ۲۰۰۵ خداناباور بودند که این رقم به حداقل ۱۵ درصد در اواخر سال رسید، تعداد افرادی که خود را دین‌دار می‌خواندند نیز از ۵۸ درصد به ۵۲درصد در دهه گذشته سقوط کرده است.

ـ افزون بر ۵۰ درصد چینی‌های بزرگسال، سکولار هستند. از آن جایی که در دوران دیکتاتوری با دین‌داری مقابله می‌شد، دریافت اطلاعات موثق درباره گرایش‌های دینی مردم در آن دوره، همواره با دشواری همراه است.

ـ هر چند تعصب دینی در آفریقا همچنان در سطح بالایی است، با این حال، بی‌دینی نیز در حال یارگیری است. بیش از ۵درصد ساکنان غنا، ۹درصد شهروندان ماداگاسکار و تانزانیا، و ۱۱ درصد مردم در گابن و سوازیلند، بی‌دین هستند.

ـ نزدیک به ۲۰درصد از شهروندان بوتسوانا امروزه ادعا می‌کنند که دین‌دار نیستند.

ـ بیش از ۲۰درصد از اهالی جامائیکا بی‌دین هستند.

بسیاری دیگر از ملیت‌ها، مانند اسلوونی، اسرائیل،‌ فنلاند، مجارستان، روسیه، آذربایجان، قزاقستان و… جمعیت قابل توجهی از بی‌دین‌ها را در خود جای داده‌اند که مجال بررسی تک تک آن‌ها در این جا نیست. تنها کافی است بگوییم که بیشتر کشورها شاهد پیش‌رفت قابل توجه سکولاریزم در قرن گذشته بوده‌اند، و برای اولین بار در تاریخ جهان، سکولار شدن جوامع بسیار رایج‌تر از گرایش آن‌ها به دین‌داری شده است.

هرچند حمایت علنی از بی‌دینی گاهی در برخی از کشورهای با اکثریت مسلمان مجازات دارد در واقع الحاد و بی‌دینی در ۱۳ کشور اسلامی جرم به حساب آمده، مجازات مرگ را در پی دارد با این حال، نشانه‌های فراوانی وجود دارد مبنی بر این که سکولاریزم در میان مسلمانان جهان در حال رشد و گسترش است. اما نمی‌توان رقم قابل اعتمادی به دست داد.

کوتاه سخن آن که تعداد فراوان مردان و زنان سکولار بر روی سیاره زمین، بی‌سابقه است و طبق ‌آخرین برآورد مرکز تحقیقات پیو، تعداد ۱٫۱ میلیارد از مردم جهان در سال ۲۰۱۰ بی‌دین بودند که انتظار می‌رود این تعداد به بالاتر از ۲٫۱ میلیارد در سال ۲۰۲۰ برسد.

آیا موج سکولاریزم همچنان به شستن جهان ادامه می‌دهد؟

پاسخ قطعی به این پرسش دشوار است.

از یک طرف می‌دانیم که اجتماعی کردن، ابزار و موتوری است که به پرورش تعصب دینی در افراد کمک می‌کند. کودکان در خانواده‌های دین‌دار، توسط پدر و مادرهای باایمان، تربیت دینی می‌شوند، و لذا هر چه افراد بیشتری روی از دین‌داری برتابند، کودکان بیشتری بدون تربیت دینی بزرگ می‌شوند،‌ و به این ترتیب، گسترش بین‌نسلی دین به مرور طی دهه‌های آتی تضعیف خواهد شد. افزون بر این، توسعه سکولاریزم ارتباط عمیقی با میزان دسترسی به اینترنت و استفاده از آن دارد. لذا هر چه حضور اینترنت در زندگی افراد پررنگ‌تر شود، سکولاریزم بیشتر و بیشتر رشد خواهد کرد.

اما از سوی دیگر، افراد دین‌دار کودکان بیشتری نسبت به افراد سکولار دارند و ملت‌هایی که امروزه بالاترین میزان زاد و ولد را دارند، دین‌دارتر نیز هستند. این در حالی است که ملت‌های سکولار، پایین‌ترین میزان زاد و ولد را دارند. به عبارتی دیگر از نظر جمعیتی، دین‌دارها از امتیاز تولید مثل بالاتری برخوردارند. به همین دلیل است که طبق آخرین پیش‌بینی مرکز تحقیقات پیو، روند توسعه سکولاریزم در دهه‌های آتی متوقف خواهد شد، در حالی که اسلام همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد و در سال ۲۰۵۰ به بزرگترین دین جهان تبدیل خواهد شد.

اما در حال حاضر، کلیساها در سراسر جهان در حال تعطیل شدن هستند و نقش ایمان در زندگی کم‌رنگ می‌شود و مردان و زنانی که با ارزش‌های سکولار و اصول انسانی می‌زیند، درحال رشد و افزایش است.