پیدایش ۸ مارس روزِ جهانی زن

در مورد پیدایش ۸ مارس روز جهانی زن، اغلب، در روزنامه‌ها و نوشته‌های مدافعان حقوق زنان[۱] می‌خوانیم که «روز جهانی زن» سرآغاز آمریکایی دارد. به اعتقاد آنان، علاقمندان به مسائل زنان، در این روز خاطرۀ راه پیمایی‌ها و اعتصاب‌های کارگران زن آمریکایی را، که احتمالاً در سال‌های ۱۸۵۷، ۱۹۰۸ و ۱۹۰۹ انجام داده‌اند، گرامی می‌دارند.

در این پژوهش، ابتدا نگاه کوتاهی به رویدادهای سال‌های ذکر شده می‌اندازیم و سپس سرآغاز واقعی «روز جهانی زن» را، طبق اسناد بدست آمده و در حد امکان، روشن می‌سازیم.

الف - راجع به ۸ مارس ۱۸۵۷ چنین می‌گویند: «در این تاریخ، در آمریکا، کارگران زن کارخانه‌های نساجی شهر نیویورک، به دنبال یک اعتصاب در خیابان‌های این شهر راه پیمایی کردند و خواسته‌های صنفی خودشان را به گونه‌ای آشکاربیان نمودند. این خواسته‌ها عبارت بودند از:

- کاهش زمان کار روزانه (۱۰ ساعت بجای ۱۲ ساعت)
- برابری دستمزد زن و مرد برای کار یکسان
- ایجاد مهد کودک
- امکان ارتقاء در کار.

این راه پیمایی سبب درگیری بین پلیس و کارگران زن شد. نیروی نظامی به روی راه‌پیمایان تیراندازی کرد و عده‌ای از آنان کشته شدند. در یکی از روزنامه‌ها به این پیشامد نیز اشاره شده است که کارگران زنِ اعتصاب کننده قسم خوردند که هر سال در این تاریخ گردهمایی تشکیل دهند[۲].

ب - در مورد سال ۱۹۰۸ نیز می‌گویند: «آرتور م. لویس[۳]، سخنران جنبش سوسیالیستی آمریکا، طبق روال همیشگی روزهای یکشنبه، در شیکاگو، با هم مسلکان خود گفتگو می‌کرد. بر حسب اتفاق، در ۳ مه ۱۹۰۸، آرتور م. لویس غایب بود و بجای او چند سخنران دیگر این جنبش از جمله دو زن به نام‌های جرتراد برسلو‌هانت[۴] و مای وود سیمونس[۵] پشت تریبون رفتند و روشن و آشکار به بهره کشی از زنان کارگر و محروم از هر گونه حقوق، اعتراض کردند.»[۶] این مطلب نیز در گزارش جلسه که در ژوئن ۱۹۰۸ انتشار یافت ذکر شده است. همچنین در این گزارش آمده است که موضوع گفتگو در مورد مشکلات کارگران زن بود و پس از بحث و گفتگو جلسه بطور آرام به پایان رسید[۷].

پ - در مورد رویداد سوّم نیز چنین روایت شده است: «کمیتۀ ملّی زنان سوسیالیست آمریکا، در آخرین یکشنبۀ ماه فوریه ۱۹۰۹ راه پیمایی بنامِ «روزِ زن»[۸]، جهت در خواست حق رأی زنان و نسخ تبعیض جنسی ترتیب داد.»

در ۲۸ فوریه همان سال، در نیویورک و حومۀ آن، دست کم پنج میتینگ بر پا شد. از شرحی که روزنامه‌ها در مورد این گردهمایی‌ها داده‌اند، پی برده می‌شود که شرکت کنندگان «خواستار حق رأی زنان و مبارزه برای سوسیالیسم»[۹] بودند. از نوامبر ۱۹۰۹ تا فوریه ۱۹۱۰ کارگران پیراهن دوز، که بین بیست تا سی هزار نفر بودند، در «اعتراض به شرایط کاریشان»، در شهر نیویورک، اعتصاب کردند. هشتاد درصد از اعتصاب کنندگان زن بودند. با توجّه به تعداد چشم گیر زنان، این اعتصاب را بیشتر «جنبش زنان» توصیف می‌کنند تا «جنبش کارگری.»[۱۰]

رویدادهای یاد شده در نوشته‌های گوناگون تکرار می‌شدند و می‌شوند و گاهی نیز در تفسیرها شاخ و برگ‌هایی هم به آنها می‌افزایند. به گونه‌ای که برای خواننده این پرسش پیش می‌آید که کدام یک از این رویدادها به درستی با «۸ مارس روز جهانی زن» در پیوند است ؟ آیا ۸ مارس واقعیت دارد و یا افسانه‌ای بیش نیست؟

پژوهش‌های تعدادی از مورخین فرانسوی در بارۀ سرآغاز «روز جهانی زن» که در سال ۱۹۷۷ انتشار یافت، نشان می‌دهد که هیچگونه سندی مبنی بر روز ۸ مارس ۱۸۵۷ (که یک یکشنبه بود) (رویداد الف)، در اسناد تاریخی فمینیستی آمریکا، در کتاب‌های جنبش کارگری و در روزنامه‌های آمریکایی آن زمان یافت نمی‌شود[۱۱]. به گفتۀ این پژوهشگران، رویداد ۱۹۰۸ (رویداد ب) تنها یک گردهم آیی عادی سوسیالیست‌ها بود که آرام نیز برگزار شد. رویداد ۱۹۰۹ (رویداد پ) همچنین در رابطه با درخواست حق رأی زنان، نسخ تبعیض جنسی و اعتراض به شرایط کاری بود و ربطی به «روز جهانی زن» نداشت. این نکات، در دهۀ ۱۹۸۰، توسط پژوهشگران آمریکایی و کانادایی نیز تأیید شده است[۱۲].

بنابراین «روز جهانی زن» در چه زمانی و چگونه به وجود آمد؟

طبق اسناد موجود، در سال ۱۹۱۰، دوّمین کنفرانس جهانی زنان سوسیالیست، به پشتیبانی سازمان‌های سیاسی و سندیکاهای کارگری، در شهر کپنهاگ (دانمارک)، به مدیریت کلارا زتکین[۱۳]، روزنامه‌نگار آلمانی، تشکیل شد. در این کنفرانس، کلارا زتکین، بدون اینکه اشاره‌ای به دوزندگان نیویورکی و یا ۸ مارس بکند، ایجاد «روز جهانی زن» را پیشنهاد کرد.[۱۴] هدف وی از این پیشنهاد بدست آوردن اجازۀ حق رأی زنان بود[۱۵]. در قطعنامۀ کنفرانس، تاریخی برای این روز تعیین نشد[۱۶]. طبق پژوهش‌های انجام شده، به دنبال این کنفرانس «روز جهانی زن» برای نخستین بار مطرح گردید[۱۷].

نکتۀ قابل توجه اینست که: پس از باز گشت به آمریکا، مای وود سیمونس، سرپرست گروه زنان سوسیالیست آمریکایی شرکت کننده در این کنفرانس، مطلبی در مورد حضور زنان کشورش در این جلسه ارائه داد. او بدون کوچکترین اشاره‌ای به پیشنهاد «روز جهانی زن»، تنها یک کپی از دستور جلسۀ کنفرانس (که در آن پیشنهاد روز جهانی زن درج شده بود) به گزارش خود ضمیمه کرد[۱۸].

تصمیم دیگری که در این کنفرانس نیز گرفته شد، عبارت بود از ایجاد گروهای زنان سوسیالیست در همۀ نقاط که هر گونه ائتلاف با فمینیست‌های بورژوا را رد می‌کرد. بنابراین، چنین تصمیم گیری نشانگر آنست که «روز جهانی زن» که شامل همۀ زنان می‌شود، در ابتدا جنبۀ عقیدتی داشته است؛ زمانی که فمینیسم و سوسیالیسم توافق چندانی با یکدیگر نداشتند[۱۹].

به دنبال ابتکار کلارا زتکین، در سال ۱۹۱۱، برای نخستین بار، بزرگداشت «روز جهانی زن» (که در رابطه با تجمعات زنان سوسیالیست بود)، در کشورهای آلمان، اتریش، دانمارک، سویس و ایالات متحدۀ آمریکا، با شور و هیجان بی سابقه‌ای بر پا شد. در این روز بین چهل و دو تا چهل و پنج میتینگ (برابر با داده‌های گوناگون) همزمان در شهر برلن بر پا شد و بیش از یک میلیون زن (و مرد- طبق سند سازمان ملل) در این کشورها راه پیمایی کردند که از این عده سی هزار نفرشان در شهر وین (اتریش) بودند[۲۰].

در روسیه، بزرگداشت «روز جهانی زن» چهرۀ دیگری به خود گرفت. زنان سوسیالیست، در ۱۹۱۳ و ۱۹۱۴، بزرگداشت «روز جهانی کارگران زن» را برگزارکردند. در ۸ مارس ۱۹۱۷ (برابر با ۲۳ فوریه گاهنامۀ روس)، زنان کارگر کارخانه‌های نساجی، در پتروگراد، تظاهرات شگرفی علیه قحطی، استبداد تزاری و جنگ جهانی اوّل برپا کردند و خواستار صلح، برگشت شوهرانشان از جبهه و برقراری حکومت جمهوری شدند. در مقابل این تظاهرات، پلیس به خود اجازه نداد با تظاهرکنندگان به مقابله برخیزد. به دنبال اعتراض زنان، مردان کارگر نیزجهت همبستگی با آنها و همچنین به علّت شرایط دشوار زندگی به صف تظاهرکنندگان زن پیوستند[۲۱]. در مورد تظاهرات زنان کارگر در ۱۹۱۷، الکساندرا کولونتای[۲۲]، فعال سیاسی، کمونیست و فمینیست اظهار داشت: «روز کارگران زن در حافظۀ تاریخ به یادگار ماند.»[۲۳] و تروتسکی آنرا «نخستین روز انقلاب»[۲۴] خواند.

پس از آن، بنا بر پیشنهاد لنین، از ۱۹۲۱، در اتحاد جماهیر شوروی، یاد بود «جنبش جهانی کمونیستی»[۲۵] را هر ساله در ۸ مارس برگزار می‌کردند. برخی از پژوهشگران بر این باورند که انگیزۀ لنین از این تصمیم تجلیل از جنبش کارگران زن بوده است. به این سبب این روز را «روز جهانی زنان» می‌نامند.

آنچه که مسلّم است و تاریخ دانان و پژوهشگران نیز بر آن اذعان دارند، تاریخ ۸ مارس در رابطه مستقیم با پیشنهاد یاد شده لنین است و هیچگونه پیوندی با افسانۀ ۸ مارس ۱۸۵۷ ندارد. پرسش دیگری که پیش می‌آید اینست که: پس سال ۱۸۵۷ از روی چه انگیزه‌ای انتخاب شده است ؟ در این زمینه اختلاف نظرهایی بین کارشناسان وجود دارد و هنوز به یک نتیجه قطعی دست نیافته‌اند. تعدادی از پژوهشگران انتخاب سال ۱۸۵۷ را در رابطه با سال تولد کلارا زتکین می‌دانند (تاریخ تولد او ۵ ژوئیه ۱۸۵۷ بود). به نظر آنها، در سال‌های ۱۹۵۰ (زمان جنگ سرد بین بلوک‌های شرق و غرب)، فمینیست‌های آمریکایی بر آن شدند که ضمن قدردانی از این روزنامه نگار آلمانیِ پیشرو انتخاب «روز جهانی زن» را به کشور خود نسبت دهند[۲۶].

پس از جنگ جهانی دوّم، به طور معمول، بزرگداشت «روز جهانی زن» در ۸ مارس برگزار می‌شود. سازمان ملل متحد، سال ۱۹۷۵ را سال جهانی زن و سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۵ را دهۀ ملل متحد برای زنان نامید. این سازمان، بزرگداشت «روز جهانی زن» را برای نخستین بار در سال ۱۹۷۵ (همانطورکه گفته شد، سال جهانی زن نیز بود)، در ۸ مارس برگزار کرد. دو سال بعد، در ۱۶ دسامبر ۱۹۷۷، مجمع عمومی سازمان ملل متحد از تمام کشورهای جهان خواست تا شرایط لازم را جهت رفع تبعیض بین زن و مرد و برابری اجتماعی و حقوقی را بین آنها فراهم سازند (مصوبه ۳۲ / ۱۴۲). این سازمان همچنین از کلیه دولتهای عضو دعوت کرد تا بر حسب شرایط تاریخی و فرهنگی کشورشان یک روز در سال را بنام «روز ملل متحد برای حقوق زنان و صلح جهانی» در نظر بگیرند[۲۷]. بدینسان، مجمع عمومی این سازمان نقش زنان را در پیشرفت‌های اجتماعی و برقراری صلح در جهان به رسمیت شناخت.

——————————————
پی‌نوشت‌ها:

در برخی از نوشته‌ها از ۸ مارس به عنوان «روز جهانی زنان» یاد می‌شود.

[1]. Revues: Antoinette, n° 1, 8 mars 1964 ; Les Pétroleuses, mars 1975 ; Le Quotidien des femmes, 1975.

(همچنین، افسانه زمینی، یکی از مدافعان حقوق زنان، در مقاله خود بنام «به مناسبت ۸ مارس» به این واقعه نیز اشاره کرده است. سه‌شنبه، ۵ مارس ۲۰۱۳، ایران گلوبال، نشریه خبری سیاسی الکترونیک، ص ۱۰)

[2]. G. Suret-Canale, Antoinette, mars 1973.
[3]. Arthur M. Lewis.
[4]. Gertrad Breslou Hunt.
[5]. May Wood Simons.
[6]. Jalbert (Cécile), L’origine «véritable» du 8 mars, journée internationale des femmes, Québec, Conseil du statut de la femme, novembre 1995.
[7]. Côté (Renée), La journée internationale des femmes, Les éditions du remue-ménage, Montréal, 1984, p. 34.
[8]. Woman’s day.
[9]. Jalbert (Cécile), L’origine «véritable» du 8 mars, journée internationale des femmes, Québec, Conseil du statut de la femme, novembre 1995.
[10]. Ibid.
[11]. Contreras (Josée), Desrumeaux (Anny), Fauré (Christine), Kandel (Liliane) et Picq (Françoise), Journée internationale des femmes. Attention ! Une commémoration peut en cacher une autre ?, Histoires d’Elles, n°0, 8 mars 1977.
[12].Kandel (Liliane) et Picq (Françoise), Le mythe des origines, à propos de la journée internationale des femmes, La Revue d’en face, n° 12, automne 1982.
[13]. Clara Zetkin.
[14]. Picq (Françoise), Point de vue, Journée internationale des femmes. À la poursuite d’un mythe, Travail, Genre et Sociétés, n° 3, mars 2000, p. 162.
[15].Jalbert (Cécile), L’origine «véritable» du 8 mars, journée internationale des femmes, Québec, Conseil du statut de la femme, novembre 1995.
[16].Résolution de la conférence internationale des femmes socialistes, Copenhague, 1910.
[17].Picq (Françoise), Le féminisme bourgeois, une théorie élaborée par les femmes socialistes avant la guerre de 14, in Stratégies des femmes, Paris, Tierce, 1984.
[18] Côté (Renée), La journée internationale des femmes, Les éditions du remue-ménage, Montréal, 1984, p.138.
[19].Picq (Françoise), Point de vue, Journée internationale des femmes. À la poursuite d’un mythe, Travail, Genre et Sociétés, n° 3, mars 2000, p. 163.
[20].Picq (Françoise), Histoire de la Journée internationale de femmes, Démêler le vrai et le faux, le journal du CNRS, mars 2010. / ONU, Origines de la Journée internationale de la femme, 8 mars 2011.
[21].V. Michaut, Cahiers du Communisme, 1950.
[22]. Alexandra Kollontaï.
[23]. Trotski (Léon), Histoire de la Révolution russe, Éd. du Seuil, Paris, 1950, T. 1,
pp. 143-144.
[24]. Ibid.
[25]. Picq (Françoise), Point de vue, Journée internationale des femmes. À la poursuite d’un mythe, Travail, Genre et Sociétés, n° 3, mars 2000, P. 163.
[26]Picq (Françoise), Histoire de la Journée internationale de femmes, Démêler le vrai et le faux, le journal du CNRS, mars 2010.
[27]. ONU, Origines de la Journée internationale de la femme, 8 mars 2011.

***********
- برای اطلاع بیشتر به منابع زیر رجوع شود:

- Bonnafous (Simone), «La journée internationale des femmes: entre revendication et commémoration», Communication, vol. 24, n° 2, 2006.
- Clara Zetkin, Batailles pour les femmes, ouvrage publié sous la responsabilité de Gilbert Badia, Éditions sociales, Paris, 1990, p.94.
- Coulomb-Gully (Marlène), «La journée internationale des femmes en France. Entre marronnier et foulard islamique», Sciences de la société, n°70, février 2007.
- Kaplan (Temma), «on the Socialist Origins of International Women’s Day», Feminist Studies, 1985.
- Riot-Sarcey (Michèle), Histoire du féminisme, Éditions La Découverte, Paris, 2008, p.92.
- Femmes et médias, Le 8 mars à la «une» une comparaison international, Sciences de la société, revue scientifique internationale, Presses universitaires du Mirail, N° 70-2007