گذشته‌گرایی و سقوط در بستر تاریخ

سه عاملی که در کتابها (۱ و ۲) توسط جامعه شناسان و محقیقین تاریخ بعنوان علت اصلی ناکارآمدی، زوال و سقوط حکومت‌های منبعث از یک تمدن (روم، مصر و...) و یا یک ایدئولوژی (شوروی سابق، بلوک شرق و فاشیسم) ذکر می‌شود به شرح زیر است:

۱- پاسخ‌های قدیمی به پرسش‌های جوانان و نیازهای جدید جامعه
۲- به خدمت گرفتن ثروت و امکانات جامعه در راه مقاصد سیاسی
۳- جدا شدن هدف‌های طبقه حاکم از هدف‌های جامعه

تا به امروز جهان ۲۱ تمدن، امپراتوری و ایدئولوژی جهانی را به خود دیده است که نه تنها بر اثر دخالت مستقیم نیروی خارجی، که بلکه بر اثر عوامل درونی همانند سه عامل فوق به موزه‌های تاریخ سپرده شده‌اند. بعضی تمدنها و امپراطوری‌ها مدت زمان زوال‌شان (از ایستایی تا سقوط) قرنها طول کشید، مدت زمان شروع انجماد تا نابودی تمدن مصری ۱۰۰۰ سال بطول انجامید.

پس از اختراع چاپ که نشر آگاهی در میان جامعه را آسان تر گردانید؛ این مدت زوال، کوتاه و کوتاه تر گردید، بطوری که از ظهور کمونیسم تا جهانگیر شدن آن و فروپاشی شوروی سابق و بلوک شرق جمعا ۷۰ سال بیشتر طول نکشید. ولی در عصر جدید بواسطه انفجار اطلاعات، مدت زمان این زوال هنوز در حال کوتاه شدن است.

افزایش آگاهی عمومی جامعه به واسطه فن‌آوری عصر اطلاعات (اینترنت و ماهواره)، سبب تغییر مداوم نیازها، مطالبات و پرسشهای جدید جامعه می‌شود؛ در نتیجه روش و هویت مدیریت اقتصادی و سیاسی در این عصر همانند هندسه چندوجهی است که اضلاع آن مدام در حال تغییر است. اگر فلسفه فکری مدیریت جامعه‌ای همراه نشدن با تغییرات نفوس مردم باشد خود تبدیل به بزرگترین دشمن خویش می‌شود.

رژیم‌های سوسیالیستی اروپای شرقی و شوروی سابق نه در جنگ‌های خارجی درگیر بودند تا شکست بخورند و نه در داخل پیکارهای چریکی داشتند. علت‌العلل سقوط آنها تصلب ایدئولوژی رسمی‌ای بود که توان پاسخ گفتن به چالش‌های ناشی از دگرگونی‌های جهان امروز و خواسته‌های بشری را از دست داده بود.

برخلاف شوروی، حکومت سوسیالیستی چین از ۳۴ سال قبل تصمیم گرفت با اصلاح تفکر حکومتی، از گذشته ایدئولویک خویش فاصله گرفته و با واقعیت روز و اقتصاد غیر دولتی و آزاد بیشتر هماهنگ شود. نتیجه‌اش آن شد که پس از سه دهه توانست تا بحال ۶۵۰ میلیون نفر جمعیت کشور چین را از فقر خارج نماید و از کشوری فقیر به دومین قدرت اقتصادی جهان تبدیل شود. و اگر به همین منوال رشد یابد در سال ۲۰۱۸ از امریکا هم جلو خواهد زد.

سونامی عصر اطلاعات و سرعت تغییرات اجتماعی، ما را بی‌نیاز از آوردن شواهد تاریخی کرد. در همین دو سال اخیر چهار حکومت به ظاهر جمهوری ولی خودکامه تونس، مصر، یمن و لیبی به علت نداشتن پاسخی جدید به نیازهای جدید جوانان و مردمشان ساقط گردیدند. در همین زمان، حکومت پادشاهی مغرب “محمد ششم” با تغییر قانون اساسی، با تغییرات افکار عمومی کشورش همراه گردید. و با انتخاباتی آزاد و نخست وزیر کردن رهبر مخالفان، منابع ملی را برای توسعه کشور هدایت نمود.

تاریخ ثابت نمود، نام و آیین حکومت متضمن سعادت یک ملت نخواهد بود، بلکه ناشنوایی ساختار حکومت به پیام زمانه و عدم پیش‌بینی تغییرات آینده و نداشتن پاسخ‌های جدید به نیازهای جدید جامعه، علت اصلی سقوط و فروپاشی حکومتهای آن داست.
مَـسْـکُل (۳) از پیغمبـرِ ایّـامِ خـویش / تکیه کم کُن بر فن و، بَر کامِ خویش
گر چه شیری، چون رَوی ره بی‌دلیل / خویش بیـن و در ضَـلالیّ و ذلیل
«دفتر چهارم مثنوی مولوی بیت: ۵۴۲ و ۵۴۳»

———————————-
۱. عبدالحسین آذرنگ، سقوط‌ها و فروپاشی‌ها، جهان کتاب، ۱۳۹۱
۲. پل کند، ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ، مترجمان: قائد، موفقیان و تبریزی، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۱
۳.(مَسْکُل: جدا مشو)

منبع: سایت شخصی دکتر محمدرضا ملکیان