معنای پیوستن تهران به شانگهای

منبع: الجزیره

پیشنهاد ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای (SCO) روز جمعه توسط هفت عضو دائم این اتحادیه پس از تقریباً ۱۵ سال تایید شد. الجزیره معتقد است عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای گامی موفقیت‌آمیز است، اما احتمالاً در کوتاه مدت میزان آن محدود خواهد بود. پس از اتمام مراحل فنی و حقوقی-که ممکن است تا دو سال به طول انجامد- ایران به طور رسمی به گروهی ملحق می‌شود که حدود یک سوم مساحت زمینی جهان را در اختیار دارد و با احتساب چین، روسیه و هند، علاوه بر چندین کشور آسیای مرکزی، در میان اعضای آن، سالانه تریلیون‌ها دلار صادرات می‌کند.

به نوشته الجزیره، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور پس از بازگشت از اجلاس در دوشنبه تاجیکستان، این عضویت را “موفقیت دیپلماتیک” نامید که به معنی پیوند ایران با زیرساخت‌های اقتصادی آسیا و منابع وسیع آن است. وی طی سخنرانی در اجلاس دو روزه شانگهای، “یکجانبه گرایی” ایالات متحده را محکوم کرد و خواستار تلاش مشترک برای مبارزه با تحریم‌ها شد. رئیسی در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، مجموعه‌ای از نشست‌های دوجانبه سطح بالا را برگزار کرد. از جمله، آنها به امضای هشت قرارداد با امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان منجر شد. هر دو ۵۰۰ میلیون دلار برای تجارت سالانه دوجانبه تعیین کردند که تقریباً ۱۰ برابر بیشتر از سطح فعلی است.

اما در زمینه دستاوردهای عمده سیاسی یا اقتصادی، اصلی‌ترین برداشت ایران از این موفقیت در کوتاه مدت ممکن است به افزایش اعتبار و دیپلماسی محدود شود. حمیدرضا عزیزی عضو موسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیت (SWP) می‌گوید مسئله اصلی رویکرد ایران در قبال سازمان همکاری شانگهای این است که این کشور آن را به عنوان یک کنسرت قدرت‌های بزرگ غیرغربی و به مثابه یک سازمان بین‌المللی مدرن نگاه می‌کند و آن را در یک محیط ضد غربی یا ضد آمریکایی می‌بیند.

عزیزی به الجزیره گفت: «این در حالی است که کشورهایی مانند پاکستان و هند شریک نزدیک ایالات متحده هستند و حتی روسیه و چین هرگز حاضر نشده‌اند آشکارا ایالات متحده را در صحنه جهانی به چالش بکشند. ترکیبی از این دو سوءتفاهم درباره شانگهای و نیز تصور ایران از خود به عنوان یک هژمون طبیعی در غرب آسیا، معادله را برای رهبران ایران به گونه‌ای نشان می‌دهد که تهران با سایر قدرتهای بزرگ ضد غربی برای تشکیل یک ائتلاف قوی در حال پیوند هستند تا هژمونی آمریکا را به چالش بکشند».

عزیزی مدعی است که اعضای سازمان همکاری شانگهای تمایلی به درگیر شدن در منازعاتی را که ایران در آنها درگیر است، ندارند. شاید به همین دلیل باشد که آنها روز جمعه همچنین عربستان سعودی، قطر و مصر را به عنوان “شرکای گفتگو” در تلاش برای ایجاد تعادل پذیرفتند. اما الجزیره معتقد است از نظر دیپلماتیک، این یک گام قابل توجه است.

ایران از سال ۲۰۰۵ “عضو ناظر” بود. ماه گذشته، علی شمخانی، مقام بلندپایه امنیتی ایران در توییتر خود اعلام کرد که “موانع سیاسی” برای عضویت دائم برداشته شده است. وی به جز فارسی، این پیام را به زبانهای انگلیسی، عربی و عبری منتشر کرد و نشان داد که این پیام نیز برای منطقه و غرب است.

پیشنهادات قبلی ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای به دلیل تحریم‌های سازمان ملل متحد مسدود شد و برخی از اعضا از جمله تاجیکستان به دلیل حمایت تهران از جنبش اسلامی تاجیکستان، با آن مخالف بودند.

عباس اصلانی، یکی از محققان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران گفت: «این اولین بار است که ایران از زمان انقلاب ۱۹۷۹ به عضویت دائم یک بلوک بزرگ منطقه‌ای در می‌آید. ایران تحت تحریم‌های یک جانبه قرار دارد. این بدان معناست که اعضای سازمان همکاری شانگهای این تحریم‌ها را به عنوان تحریم‌های بین المللی به رسمیت نمی‌شناسند و به همین دلیل درخواست ایران برای عضویت کامل را پذیرفته اند».

وی افزود: ایران چشم به دستاوردهای سیاسی و اقتصادی دارد، به ویژه در تعامل با چین -که در ماه مارس توافقنامه همکاری جامع ۲۵ ساله امضا کردند- و روسیه که ایران به دنبال گسترش توافقنامه همکاری قبلی است.

اصلانی گفت: «علاوه بر این، ایران دسترسی چشمگیری به منطقه آسیای میانه خواهد داشت که این خود می‌تواند به عنوان بازار صادرات کالاهای ایرانی در نظر گرفته شود». اصلانی معتقد است که تحریم‌های آمریکا در صورت تداوم می‌تواند مانعی بر سر راه دستیابی به این پتانسیل‌ها باشد، اما مانع پیشرفت اقتصادی ایران نمی‌شود.

سازمان همکاری شانگهای، که از پیمان “شانگهای۵” در اواسط دهه ۱۹۹۰ شکل گرفت، با اجماع اداره می‌شود و از این طریق دامنه همکاری‌های عمده بین کشورهای عضو را محدود می‌کند. همچنین بیشتر به عنوان محلی برای گفتگو و مشارکت عمل می‌کند که در آن مقامات بلند پایه از سراسر منطقه می‌توانند برای گفتگو گرد هم آیند و نه اتحادی مانند اتحادیه اروپا که اعضای آن واحد پول مشترک دارند و ائتلافی نظامی چون ناتو.

نیکول گرایفسکی، پژوهشگر برنامه امنیت بین المللی در مرکز علوم و امور بین الملل بلفر مدعی است: «روایت‌های فاخر ایران در مورد قدرتها و سازمانهای غیرغربی مانند سازمان همکاری شانگهای در ایجاد تغییر در توازن قوا به دور از ایالات متحده متناقض با این واقعیت است که سازمان همکاری شانگهای فاقد توانایی تقویت یکپارچگی عمیق‌تر بین این قدرتهای منطقه‌ای و بزرگ است».

وی به الجزیره گفت: «هیچ محور روسیه-چین-ایران با تعهدات رسمی شبیه به اتحاد وجود ندارد و سازمان همکاری شانگهای قطعاً ساختار نهادی چنین اتحادی را ارائه نخواهد داد».

گرایوسکی گفت که عضویت در سازمان همکاری شانگهای زمینه‌ای برای تعامل نزدیکتر با ایران را برای این کشور فراهم می‌کند، اما این چیزی بود که تهران از قبل به عنوان یک کشور ناظر از آن سود می‌برد.

وی افزود: «حجم مبادلات تجاری با ارزهای ملی ایران، روسیه و چین حتی در شرایطی که دهها سال است درباره کاهش ارزش دلار صحبت کرده‌اند، اندک بوده است و آنها به راه‌اندازی خدمات پیام رسانی مالی جایگزین برای (SWIFT) شبکه مالی جهانی و سیستم مالی بین بانکی در سراسر جهان پیرامون خود نیستند. سازمان همکاری شانگهای عمدتا یک سازمان ژئوپلیتیک و امنیتی با زیرساخت‌های محدود برای پیگیری ادغام اقتصادی است و منافع مستقیم اقتصادی این سازمان حاشیه‌ای است، اما کشورهای عضو می‌توانند توافقنامه‌های دوجانبه را دنبال کنند».