سازمان کم اهمیت شانگهای!

پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای از آنچه فکر می کنیم اهمیت کمتری دارد. اعضای سازمان همکاری شانگهای نه مانند اعضای اتحادیه اروپا واحد پولی یا نهادهای اداره کننده مشترک دارند و نه مانند اعضای ناتو حاضرند برای امنیت یکدیگر جان‌فشانی کنند.

درست است که همکاری های چین و روسیه با کشورهای آسیای مرکزی در مبارزه علیه تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی تقویت شده اما هیچکدام مدیون این سازمان نیست و براحتی می توان تصور کرد که بدون سازمان همکاری شانگهای هم این ارتباطات به دلیل نیاز مبرم طی روابط دوجانبه شکل می گرفتند.

کسب عضویت دائم در این سازمان به هند و پاکستان کمک نکرده که دشمنی با هم را کنار بگذارند یا هند نگرانی کمتری از رشد قدرت و نفوذ چین در اقیانوس های آرام و هند و خشکی های اوراسیا داشته باشد. همینطور عضویت مشترک در این سازمان، روسیه را به آینده نقش آفرینی چین خوش‌بین‌تر نکرده است.

تاسیس «سازمان امنیت دسته جمعی» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» توسط روسیه پاسخی بود به تلاش چین برای چیرگی بر آسیای مرکزی و جلوگیری از در سایه قرار دادن مسکو.

هرچند کشورهای آسیای مرکزی در ابتدا برای خلاص شدن از شر هژمونی روسیه در این منطقه از مشارکت چین در ترتیبات اقتصادی و امنیتی استقبال کرده‌اند اما امروز و با خروج آمریکا از افغانستان و در حالیکه روسیه توانایی خود را برای موازنه اقتصادی و نظامی با چین از دست داده نگران نفوذ مهار نشده چین هستند. انعکاس آن را می‌توان در افزایش احساسات ضدچینی در کشورهای این منطقه دید.

‏با پذیرش ایران به عنوان عضو دائم در حالیکه هنوز گرایشات آشتی‌ناپذیر ضد آمریکایی خود را حفظ کرده می‌توان نتیجه گرفت که چین خویشتنداری سابق خود را در امتناع از بازنمایی سازمان همکاری شانگهای به مجمعی ضد آمریکایی از دست داده است.

دلیل این مسئله عدم خویشتنداری متقابل آمریکا در تلاش برای موازنه و مهار چین از طریق ائتلاف ها و گروه بندی های ضد چینی در سال‌های گذشته است.

‏بعد از آغاز جنگ تجاری آمریکا علیه چین، راه اندازی «دیالوگ امنیتی چهارجانبه» با مشارکت آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا در سال ۲۰۱۷ و اخیراً تشکیل «اتحاد امنیتی سه جانبه» آمریکا، بریتانیا و استرالیا، رقابت امنیتی چین و آمریکا با کنار زدن تعارفات مرسوم، ظاهری عریان‌تر پیدا کرده است.

ملحق نشدن کشورهای آسیای شرقی به این گروه بندی های ضد چینی یک پیروزی برای پکن است اما این موجب نمی‌شود که از تلافی انصراف دهد. چین مایل نیست که شرق آسیا را به جایی برای این قبیل صف‌آرایی‌ها تبدیل کند و کشورهای این منطقه را تحت فشار انتخاب بین چین و آمریکا قرار دهد.

اما کمی دورتر از آسیای دریایی و در حدود جغرافیایی سازمان همکاری شانگهای، چین با حمایت از عضویت ایران و پشتیبانی دیپلماتیک از ایران در کشاکش توافق هسته‌ای، رفتارهای ضدچینی آمریکا را جبران می‌کند بدون آنکه هزینه بالایی بابت آن پرداخت کند.

اما به جز چین و روسیه، اعضای دائم سازمان مایل به رویارویی با آمریکا نیستند. هند و پاکستان همچنان به حمایت اقتصادی و نظامی آمریکا نیاز دارند و کشورهای آسیای مرکزی که همیشه نگران استقلال خود در برابر روسیه و چین بوده اند از افتادن در دام بازی های ژئوپولیتیکی پرهیز می کنند.

این واهمه به آنها انگیزه می دهد که در ماه ها و سال های آتی راهی برای دخالت دادن غرب در اقتصاد و مناسبات امنیتی خود پیدا کنند و به این اطمینان برسند که عضویت در سازمان غیر از مواهب اقتصادی و بعضاً امنیتی آن در مواجهه با چالش های مشترک، پیامد ناخواسته ای برای آنها نخواهد داشت.