درس بزرگ انتخابات!
علی میرموسوی
دانشیار دانشگاه مفید
انتخابات ۱۴۰۰ از جهات زیادی شگفت‌انگیز و درس آموز بود. یکی از آن‌ها تفاوت فاحش نتایج با برآورد و انتظار اصلاح‌طلبان از رای نامزد مورد حمایت ایشان بود. آنان انتظار داشتند که با حمایت صریح یا ضمنی چهره‌های برجسته جریان اصلاحات و روشنفکران از کاندیدایی، دست‌کم می‌توانند او را به دور دوم برسانند. انتخابات ولی به آنان نشان داد که تا چه اندازه در تحلیل و دریافت خود از جامعه و مردم اشتباه کرده‌اند. چرا اصلاح‌طلبان این اشتباه فاحش را مرتکب شدند؟
یکی از عوامل ارتکاب چنین خطایی، اشتباه در محاسبه سرمایه اجتماعی جریان اصلاحات بود. بر آورد اصلاح‌طلبان از این سرمایه بر اساس سال‌های ۹۲ و ۹۶ بود و به تغییرات پدید آمده پس از آن توجه نکردند. آنان توجه نداشتند که عموم مردم کارنامه دولت را به پای این جریان نوشته‌اند و گلایه و ناخشنودی آنان از دولت به آنان نیز منتقل شده است. به ویژه این که در برخی ناملایمات همچون ماجرای آبان ۹۸ اصلاح‌طلبان را در کنار خود ندیدند. این بخش از مردم نه تنها در شعارها و نظر‌سنجی‌ها، بلکه در جریان انتخابات مجلس در سال ۹۸ نومیدی خود را از این جریان به روشنی نشان دادند. اما گویی اصلاح‌طلبان نخواستند آن را باور کنند.
دومین عامل اشتباه در محاسبه رای منفی رقیب و بی‌توجهی به رای منفی خود بود. آنان می‌پنداشتند که رای منفی رقیب به اندازه‌ای است که هر کاندیدایی که در برابر او قرار گیرد، امکان پیروزی دارد. با وجود این که هیچ یک از کاندیداهای مورد تایید جبهه اصلاحات از تیغ احراز صلاحیت شورای نگهبان جان سالم بدر نبرده بود؛ آنان با تکیه بر رای سلبی و استراتژی چوب خشک، توقع داشتند سناریوی رقیب را بر هم بزنند. غافل از این که رای منفی خود آنان کمتر از رای منفی رقیب نبود و توده مردم از هر دو جریان دل خوشی نداشتند.
این دو اشتباه در اصل ریشه در اشتباهی بزرگ‌تر داشت، که اصلاح‌طلبان و حکومت هر دو مرتکب شدند و آن ساده پنداری مردم و تکیه بیش از حد بر آن بود. غافل از این که توده مردم با وجود سادگی به آسانی فریب نمی‌خورند. همچنان که روسو در کتاب قرارداد اجتماعی به زیبایی بیان کرده است:
«اشخاص ساده و بی‌آلایش را به دلیل همین سادگی و بی‌آلایشی آن‌ها به سختی می‌توان فریب داد. زبان‌بازی‌ها و دسیسه‌چینی‌ها کمتر موجب فریب مردمان ساده و بی‌آلایش می‌شود؛ زیرا این مردمان آن‌قدرها باریک‌بین و نکته‌سنج نیستند که بتوانند زبان دغل‌کاران عالم سیاست را بفهمند و گمراه شوند.»
انتخابات ۱۴۰۰، که با کم‌ترین میزان مشارکت برگزار شد، درس‌های فراوانی برای حکومت و نیروهای سیاسی داشت. شاید بزرگ‌ترین درس این بود که در عمل به همگان آموخت که نه تنها جامعه به سطحی از بلوغ سیاسی رسیده است؛ بلکه نمی‌توان روی سادگی مردم بیش از اندازه حساب کرد. این سادگی از ویژگی های درخور ستایش جامعه است که از فریب خوردن مردم جلوگیری می‌کند و سناریوهای محاسبه شده را بر هم می‌ریزد و از فریب خوردن مردم جلوگیری می‌کند. امید که آنان شاگردان خوب مدرسه انتخابات باشند.
