ظریف و روسوفیل‌ها در ایران
احسان مهرابی
منبع: ایران وایر
«محمدجوادظریف» و روسیه پس از حدود ۳۰ سال، بار دیگر به هم رسیدند. مصاحبه ظریف بار دیگر موضوع «روسوفیل‌ها» یا دوست‌داران روسیه در ایران را مطرح کرده است. در دهه ۶۰، گروهی از جریان مشهور به «چپ اسلامی»، از جمله «محمد موسوی خوئینی‌ها» به این صفت شناخته می‌شدند و اینک پس از مصاحبه ظریف، «قاسم سلیمانی»ٰ فرمانده کشته شده نیروی «قدس» و دیگر فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به این ویژگی متهم شده‌اند.
***
بر اساس روایت‌ها، در سال پایانی رهبری «روح‌الله خمینی» و نخست وزیری «میرحسین موسوی»، صابون «کا.گ.ب»( سازمان اطلاعات شوروی) و روسوفیل‌ها به تن ظریف، «محمدجواد لاریجانی»، معاون وقت وزیر امور خارجه و «محمدجعفر امیرمحلاتی»، نماینده وقت ایران در سازمان ملل متحد خورد.
ظریف در خاطرات خود گفته که سفر هیاتی از شوروی به تهران عملا باعث منتفی شدن اعزام او به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل به امریکا و منجر به حذف امیرمحلاتی و تنزل جواد لاریجانی در وزارت امور خارجه شده بود.
بر اساس این روایت، پس از پذیرش «قطع‌نامه ۵۹۸» شورای امنیت سازمان ملل متحد که جنگ ایران و عراق را متوقف کرد، شوروی هیاتی را به ایران فرستاد و به مقامات جمهوری اسلامی گفت: «نمایندگی نیویورک به شما خیانت کرده است زیرا ما به نماینده شما گفته بودیم در مقابل قطع‌نامه دوم مقاومت می‌کنیم ولی آن‌ها این نامه (پذیرش قطع‌نامه) را نوشتند.»
این روایت ظریف به شکل‌های دیگری نیز مطرح شده است؛ از جمله، «کامران غضنفری»، از چهره‌های اصول‌گرا و نویسنده کتاب «راز قطع‌نامه» گفته هیات کا.گ.ب در سفر به تهران، به مقامات جمهوری اسلامی اعلام کرده بودند که ظریف اطلاعات غلطی به مقامات جمهوری اسلامی داده است.
بر اساس این روایت، ایران نگران عواقب نپذیرفتن قطع‌نامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل بوده و امیدی به وتوی آن توسط شوروی نداشته است. با این حال، هیات کا.گ.ب اعلام کرده شوروی قصد داشته این قطع‌نامه را وتو کند و ظریف اطلاعات غلط داده است.
طبق این روایت و سخنان خود ظریف، «علی‌اکبر محتشمی‌پور»، وزیر کشور دولت میرحسین موسوی با انتصاب محمدجواد ظریف به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل به دلیل «تخریب شوروی» مخالفت می‌کند و در نهایت تصدی این سمت توسط او منتفی می‌شود. محتشمی‌پور اما این روایت را رد کرده است.
موسوی خوئینی و اشغال سفارت امریکا
پیش از این اتفاق نیز برخی از اعضای جریان مشهور به چپ اسلامی به هم‌دستی با شوروی متهم بودند؛ از جمله، از محمد موسوی خوئینی‌ها که از او به عنوان «آیت‌الله خاکستری» نام برده شده و به موضوع تحصیل وی در دانشگاه «پاتریس لومومبا» اشاره شده است.
او به عنوان رهبر معنوی دانشجویان اشغال کننده سفارت امریکا در آبان ۱۳۵۸، نقش ویژه‌ای در تغییر معادلات سیاسی و به گمان برخی حتی تغییر سرنوشت و روند نظام برآمده از انقلاب اسلامی داشت.
از نگاه به شرق تا سرکوب به روش روس‌ها
تصادف دیگر تاریخ روابط ایران و شوروی، توسعه روابط دو کشور در دولت «محمود احمدی‌نژاد» بود؛ کسی که در دوره دانشجویی اعتقاد داشت باید سفارت شوروی به جای سفارت امریکا تسخیر شود.
جمهوری اسلامی اگرچه با شعار «نه شرقی، نه غربی» پا گرفت اما خیلی زود مجبور شد نگاه به شوروی به عنوان یکی از دو ابرقدرت آن زمان را حداقل برای استفاده در تخاصم با غرب و امریکا برگزیند.
استراتژی «نگاه به شرق» اما از اوایل روی کارآمدن دولت محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۴ جدی‌تر شد؛ سیاستی که نام دیگر گرایش به روسیه و چین است. هرچند در ابتدای دهه ۱۳۹۰ و در ماجرای قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه برنامه هسته‌ای ایران، این دو کشور با سه قطع‌نامه ضد ایرانی مخالفت نکردند و به قول محمدجواد ظریف در فایل مصاحبه، نه تنها رای ممتنع که رای مثبت علیه ایران دادند.
پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ اما نزدیکی دولت احمدی نژاد به روسیه شکل سمبولیک نیز پیدا کرد. در همین رابطه، یکی از ماندگارترین تصاویر در ذهن بسیاری از معترضان به نتایج انتخابات ۱۳۸۸، تصویر حضور احمدی‌نژاد در روسیه و ملاقات او با «پوتین» یک روز پس از تظاهرات گسترده ۲۵ خرداد است.
در همان زمان، «مهدی کروبی» نیز در یکی از بیانیه‌های خود به مشاوره نیروهای روسیه به نیروهای امنیتی ایران برای سرکوب معترضان اشاره کرد. «سفارت روسیه، لانه جاسوسیه» هم از شعارهای معترضان بود.
برخی از معترضان به دلیل سر دادن شعار علیه روسیه یا نوشتن شعار بر روی دیوار سفارت این کشور به زندان محکوم شدند.
رمزگشایی «آشنا» از سیاست راهبردی ایران
هفت سال پیش، در اوج ماجرای اختلاف اروپا و غرب با روسیه بر سر تحولات اوکراین، «علی ماجدی»، معاون بین‌الملل وقت وزارت نفت از آمادگی ایران برای صادرات گاز به اروپا در ازای قطع صادرت روسیه خبر داد. این موضع با واکنش تند «حسین شریعتمداری»، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در روزنامه «کیهان» روبه‌رو شد.
او در سرمقاله ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۳ این روزنامه، احتمال قطع صادرات گاز روسيه به اروپا را «بيرون آمدن دست انتقام الهی از آستين روسيه» برشمرد و آن دسته از مسوولان دولتی را که در بحرانی شدن روابط غرب با روسيه، خواستار صادرات گاز ايران به اروپا شده بودند، در «خوش بينانه‌ترين حالت، بی‌لياقت» معرفی کرد.
همان روز موضع کیهان با واکنش «حسام‌الدین آشنا»، مشاور «حسن روحانی» مواجه شد که در فیس‌بوک خود اعلام کرد: «نوشته اخیر جناب آقای شریعتمداری بسیار مهمتر از آن است که پنداشته می‌شود. این نوشته رمزگشایی می‌کند از تاریخ راهبردی ایران حداقل از سال ۱۳۸۴.»
پنج سال بعد، پس از خروج امریکا از «برجام» و تحریم بی‌سابقه نفت ایران، برخی افراد راه‌کار فروش گاز به اروپا را برای جبران کمبودهای ارزی مطرح کردند. اما وزیر نفت ایران خرداد ۱۳۹۸ رسما اعلام کرد روسیه نمی‌گذارد کسی وارد بازار گاز اروپا شود چرا که در حال حاضر تقریباً انحصار بازار اروپا را در دست دارد و کسی را راه نمی‌دهد.
از حضور در همدان تا تقسیم دریای خزر
بخش مهمی از مصاحبه ظریف به همکاری روسیه و ایران در جنگ سوریه اختصاص دارد که برای نخستین بار اعلام کرد حضور هوایی روس‌ها در آن جنگ، نه به پیشنهاد قاسم سلیمانی که با تصمیم قبلی پوتین بوده است؛ تصویری که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ارایه می‌دهد، حکایت از تلاش و موفقیت مسکو برای کشاندن نیروی زمینی ایران به منازعات سوریه دارد که اتفاقا یکی از دلایل و دست‌آویزهای امریکا برای خروج از برجام و نقش زیرکانه روس‌ها دربه شکست کشاندن توافق هسته‌ای است.
این گفته ظریف تداعی کننده رویداهای سال ۱۳۹۶ است که خبر استفاده روس‌ها از پایگاه نظامی همدان در حمله موشکی به سوریه با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد؛ شبیه همان اعتراض‌هایی که مرداد سال بعد در جریان امضای «کنوانسیون حقوقی دریای خزر» برانگیخت و منتقدان، رفتار جمهوری اسلامی را بخشیدن سهم ایران به کشورهای ساحلی با محوریت روسیه تعبیر کردند.
در این میان، معدود نمایندگان مجلس شورای اسلامی به حضور نیروهای روسیه در این پایگاه اعتراض کردند.
«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه»، نماینده اسلام‌آباد غرب و دالاهو در صحن علنی مجلس نسبت به استفاده روسیه از «پایگاه نظامی نوژه» اخطار «قانون اساسی» داد. «حسین دهقان»، وزیر دفاع ایران نیز افشای این خبر توسط روسیه را «بی معرفتی» خواند.
در این میان، به جز اصول گرایان، برخی از مقامات دولت حسن روحانی نیز از این اقدام دفاع کردند؛ از جمله این مدافعان، «علی یونسی»، مشاور حسن روحانی و وزیر اطلاعات در دولت «محمد خاتمی» بود. «مهدی سنایی»، داماد یونسی در آن زمان سفیر ایران در روسیه بود.
سنایی روابط نزدیکی با مقامات روسی داشت و «علاء‌الدین بروجردی»، رییس «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس در حمایت از استعفای سنایی و انتخاب او به عنوان سفیر ایران گفت: «میزان شناخت سنایی از روسیه در حدی است که پوتین رییس جمهوری روسیه هر ساله اجلاسی را برگزار می‌کند و در این اجلاس از حدود ۳۰ نفر از کشورهای مختلف که شناخت بالایی از روسیه دارند، دعوت به عمل می‌آورد و از جمهوری اسلامی ایران در چند سال گذشته نیز از آقای سنایی دعوت به عمل آمده و در این اجلاس‌ها نیز شرکت کرده است.»
مرگ مبهم دختر مهدی سنایی عملا منجر به پایان حضور او در روسیه شد. «کاظم جلالی»، سفیر فعلی ایران در روسیه نیز از نزدیکان علی لاریجانی است.
