ظریف و مرگ نمادین

مرگ نمادین با مرگ طبیعی و فیزیولوژیک متفاوت است. مرگ نمادین به معنای از دست رفتن موقعیت نمادین افراد (مثلا شاه. رئیس جمهور. پدر. وزیر) در عرصه اجتماع است. به عنوان مثال پدری که هیچ ارج و قرب و احترامی پیش فرزندان خود ندارد، جایگاه نمادین پدری خود را از دست داده و دچار مرگ نمادین در این نقش شده است.

حضور محمدجواد ظریف در مجلس نشان داد که او نیز در مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران دچار مرگ نمادین شده است. فریادها و توهین‌های نماینده‌های محافظه کار از یک سو و خنده‌های مصنوعی و پاسخ‌های تکراری ظریف همگی نشانگر آن بود که حضور ایشان در جایگاه وزیر خارجه دیگر نه بردی بین‌المللی دارد و نه دیگر در داخل کسی را وادار به تشویق می‌نماید. مسئله‌ای که نشان داد ایشان قبل از واگذاری کرسی وزارت دچار مرگ نمادین سیاسی شده است.

در مورد عملکرد آقای ظریف نگاه‌ها و نظرات بسیار متفاوتی در جامعه وجود دارد. حامیان دولت و برخی اصلاح‌طلبان ظریف را قهرمان دیپلماسی می‌دانند که به مانند “جغد مینروا” در دل شب سیاه و تاریک سیاست خارجی کشور به پرواز درآمد و کشتی به گل نشسته سیاست و اقتصاد ایران را به ساحل امن رسانید. در مقابل جریانی موسوم به “برانداز” ظریف را دروغ‌گویی شیاد و فاسد می‌دانند که برای بزک کردن نظام در عرصه بین‌الملل استخدام شده بود و در سوی هم دیگر جریان محافظه‌کار قرار دارد که ظریف و تیم همراه او را به واسطه امضاء برجام، جاسوس و وطن‌فروش خطاب می‌کنند و خواهان برخورد جدی و محاکمه آنها هستند.

ظریف را باید فارغ از همه این تعریف‌ها و هجمه‌ها مورد بررسی قرار داد. واقعیت آن است که ظریف یا ساختار قدرت در ایران را به درستی نمی‌شناخت یا اینکه با خوشبینی به تغییر رویه آن اعتقاد داشت و این توانایی را در خود احساس می‌کرد که پس از سی و پنج سال طرحی نو در عرصه بین‌الملل درخواهد انداخت و جهانیان را با ایران جدیدی آشنا خواهد کرد. ظریف از همان ابتدا با ظاهر و رفتاری متفاوت (صورتی اصلاح‌شده و خنده‌ای بر لب در مقابل چهره‌های عبوسی مانند آقای متکی، جلیلی و صالحی که با خشکی چهره و جای مهر در پیشانی، فیگوری زمخت را نشان می‌دادند که انقلابی‌گری و شعارهای انقلابی را به اذهان متبادر می‌کرد) حامل این پیام بود که او دیپلماتی است که به کار خود آگاه است و به دنبال سازش و عادی سازی روابط ایران با نظم بین المللی است.

آقای ظریف در پیگیری سیاست عادی‌سازی روابط خارجی ایران در هر دو جبهه اقناع محافظه‌کاران داخلی و موفقیت در مقابل همتایان خارجی شکست خورد. آقای ظریف این واقعیت ملموس که وزیرخارجه کشوری است که چهار دهه شعار “مرگ بر سازشکار” را شعار اصلی خود می‌داند را فراموش کرده بود. آقای ظریف فراموش کرده بود که در کشوری وزارت خارجه را بر عهده گرفته است که هنوز پس از چهل سال از انقلاب، حمله به سفارت کشورهای مختلف را حق مسلم خود می‌داند و رفتار و کردار و گفتار خود را تنها متر و معیار حقیقت در جهان تلقی می‌کند. ظریف به این مسئله اگاهی نداشت که هر سخن و تصمیم وزارت مطبوع او با موجی از اعتراض‌ها از حوزه‌های علمیه تا پایگاههای بسیج را به دنبال خواهد داشت و با هر موضع گیری به خیانت و وطن فروشی متهم خواهد شد.

آقای ظریف و تیم همراه ایشان همانطور که در شناخت قدرت محافطه کاران داخلی دچار اشتباه شدند در شناخت واقعیت‌های حاکم بر عرصه بین الملل نیز دچار خوشبینی و اشتباه بودند. آقای ظریف و تیم همراه نگاه اخلاقی به عرصه بین‌الملل داشته و باور دارند که روابط دولت‌ها از قوانین و تعهدات اخلاقی خاصی پیروی می‌کند. ظریف بارها و بارها در سخنرانی‌های خود به امکان ناپذیری بازگشت تحریم‌های آمریکا اشاره کرده و معتقد بودند که برجام یک عهدنامه بین‌المللی است که کشوری به تنهایی نمی‌تواند آن را زیر پا گذاشته یا از آن خارج شود. تیم آقای ظریف این واقعیت تلخ که منطق حاکم بر روابط بین‌الملل، منطق آنارشیک است را نادیده می‌گرفتند (یا اصلا باور نداشتند)، آنها باور نداشتند که عرصه بین‌الملل به مانند جنگل از قانون زور پیروی می‌کند و در این میان آنکه زورش بیشتر است قلمرو حکمرانی بیشتری در اختیار دارد و او است که حق و ناحق را مرزبندی می‌کند.

حالا ظریف مانده است و معاهده‌ای بر باد رفته و مردمی ناراضی و خسته از تورم و تحریم. حالا ظریف مانده است و محافظه‌کارانی که شکست سیاست سازشکارانه و آشتی‌جویانه او را جشن گرفته‌اند و پنج به علاوه یکی که به هیچکدام از تعهداتشان عمل نکرده‌اند... حالا ظریف مانده است و وزارتی که بود و نبود او در راس آن تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

حال تمام شواهد و قراین حاکی از آن است که آقای ظریف هم به مانند آقای روحانی قبل از پایان دوره وزارت خود، کارکرد سیاسی خود را از دست داده است و به اصطلاح به “مرگ نمادین سیاسی” دچار شده است..