چرا با توافق راهبردی مخالفم؟
عباس عبدى
اکنون که توافق راهبردی با چین امضا شده می‌خواهم موضع خود را که در تیرماه نوشتم بازنشر کنم. مخالفتم مطلقا از موضع کسانی که نخوانده می‌گویند کشور فروخته شد یا از موضع ضدچینی نیست. به نظرم همچنان این منطق مخالفت برقرار است.
این روزها خبر توافق راهبردی با چین موضوع بحث و جدل فراوان شده است. البته برخی از مخالفان براساس شایعات اظهار نظر می‌كنند. عده‌ای نیز برحسب ذهنیت تاریخی كه از این قراردادها دارند آن را رد می‌كنند. برخی نیز طرفدار بی‌چون و چرای بلوك غرب هستند و هر توافق غیر از آن بلوك را به صورت پیش‌فرض رد می‌كنند.
بنده نیز مخالفم، ولی از زاوبه‌ای دیگر و بدون آنكه از جزییات آن مطلع باشم. این مخالفت در باره کلیت آن است و برای نقد جزییات باید متن نهایی را مطالعه و سپس اظهار نظر کرد. ضمن این که هنوز معلوم نیست نگاه چینی‌ها در این ماجرا چیست.
پیش از بیان علت مخالفتم، بهتر است نگاه مثبت خود را به این رویكرد كلی بیان كنم. ایران پس از انقلاب، همواره به نحوی رفتار كرده كه گویی تافته جدا بافته‌ای است و بجز توافق‌های محدود با برخی از كشورها، از ورود به توافق‌های راهبردی پرهیز كرده، شاید یك علت آن بی‌اعتمادی به ثبات و پایداری سیاست‌هایش است. حكومتی می‌تواند وارد معادلات راهبردی شود كه با تغییر دولت یا مجلس آن، این توافقات به فراموشی سپرد نشود.
این ثبات مشروط به این است كه مدیریت جامعه با مشاركت نسبی عموم نیروها انجام شود. هنوز فراموش نمی‌كنم زمانی را كه مجلس ششم برنامه چهارم توسعه را كه یكی از بهترین برنامه‌ها بود تصویب كرد ولی به محض تغییر آن مجلس و سپس دولت، آن برنامه به زباله‌دان قوانین!! سپرده شد.
بنابراین تنها می‌توان امید اندكی داشت كه اگر توافق با دستور و حمایت عالی‌ترین مقام كشور منعقد شود، واجد حداقلی از پایداری خواهد بود. هر چند در این حالت نیز شلختگی رفتاری و بی‌نظم بودن عوامل اجرایی و تقنینی چنان است كه هیچ تضمینی برای انجام آن نیست.
بنابراین نفس ورود به این توافقات به منزله رویكرد جدیدی در كشور است كه از وضعیت تافته جدا بافته بودن خارج می‌شود و این نكته مهمی است. حتی آغاز آن با چین نیز مشکلی ندارد. هم به لحاظ امكانات و توانایی‌های چین و هم به لحاظ سوابق نسبی مثبت در روابط میان دو كشور این اقدام مطلوب است. البته مشروط بر اینكه این رویكرد محدود به چین نباشد، با بلوك غرب و روسیه و هند و همسایگان جنوب و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و اقتصادی نیز می‌تواند و یا بهتر است گفته شود كه می‌باید انجام شود.
ولی چرا مخالفم؟ یك علت آن را در بالا گفتم. فردگرایی و عوام‌گرایی غالب بر فرآیندهای سیاسی داخلی ایران چنان گسترده است كه مانع از ثبات سیاستگذاری و پای‌بندی به هر نوع توافق بلندمدتی می‌شود. شكاف درون ساختاری نیز مزید بر علت می‌شود. در حوزه روابط خارجی هیچ نوع وحدت نظری وجود ندارد. در مجموع شرایط برای رسیدن به هیچ توافق راهبردی با كشورهای دیگر فراهم نیست و اگر به هر دلیلی و با فشار و دستور از بالا این توافق رخ دهد، پایدار نخواهد ماند. در نهایت هزینه‌هایش را می‌دهیم بدون آنكه از منافعش بهره‌مند شویم.
علت دوم مخالفتم این است كه این رویكرد باید شامل همه كشورهایی شود كه می‌توانند و می‌خواهند وارد این نوع توافقات شوند. و اگر قرار است كه فقط با یك كشور قدرتمند رخ دهد، نتیجه‌ای جز وابستگی نخواهد داشت.
ولی علت سوم مخالفتم مهم‌تر است. فارغ از اینكه جزییات این توافق چیست و از چه زمانی این توافق مطرح شده است، اكنون بدترین زمان برای نهایی كردن آن است. در واقع محدودیت‌های مالی كشور انگیزه اصلی برای ورود به چنین توافقی است. این محدودیت‌ها موجب می‌شود كه انگیزه اصلی توافق را جبران كسر بودجه بدانیم. با توجه به ناكارآمدی و فسادی كه در تخصیص منابع وجود دارد، هر گونه ورود سرمایه به ایران در شرایط كنونی جز اتلاف آنها و بدهكار كردن كشور نتیجه دیگری نخواهد داشت.
كافی است كه بدانیم در دوره طلایی اصول‌گرایان یعنی احمدی‌نژاد (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲) ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلار درآمدهای نفتی را اتلاف كردند و هیچ اشتغالی نیز اضافه نشد. اكنون هم اگر هزار میلیارد دلار پول چینی‌ها وارد ایران شود هیچ اتفاق مهمی رخ نخواهد داد، جز آنكه برخلاف گذشته، كه آن ۸۰۰ میلیارد را از منابع زیرزمینی خوردند، این بار هزار میلیارد باید بدهكار چین یا هر كشوری دیگری می‌شویم.
بدون اصلاحات سیاسی داخل كشور هیچ اقدام خارجی نمی‌تواند مفید باشد. علت شكست برجام منحصر به بدقولی آمریكایی‌ها نمی‌شد، بلكه ضعف پی‌ریزی‌های سیاسی داخلی آن هم بود.
بنابراین فارغ از این که این توافق با چین باشد یا کشوری دیگر و فارغ از این که جزییات آن چه باشد در شرایط کنونی و با وجود ضعف عمومی و نیز وضعیت ناپایدار سیاسی، هر نوع توافقی از این گونه به زیان کشور است و ابتدا باید اصلاحات جدی داخلی را ایجاد کرد و سپس به مسائل خارجی پرداخت.
