آیا دموکراسی غربی سست و فشل است؟

منبع: کانال تلگرام نویسنده

نگاهی بر هجوم بر کنگره آمریکا در ۶ ژانویه ۲۰۲۱

دیروز با تحریک ترامپ و وکیل وی جولیانی، طرفداران ترامپ به سمت ساختمان کنگره آمریکا حرکت کردند و در درگیری با پلیس به کنگره حمله کردند تا جلسه رای گیری تایید آرای کالج انتخاباتی را متوقف کنند. بنا به روایات، این دومین حمله به کنگره در دویست سال گذشته است. در واکنش به هرج و مرج پایتخت آمریکا در ششم ژانویه ۲۰۲۱، آقای روحانی رییس جمهور ایران که  خود را حقوق دان می خواند، گفت: « آنچه دیشب و امروز در آمریکا شاهد بودیم، نشان داد دموکراسی  غربی چقدر سست و فشل است و بنیان قوی ندارد.»  در این نوشتار،  درصدد بررسی ادعای رییس جمهور ایران با مقایسه  بنیان دموکراسی و سیستم انتخاباتی در ایران و آمریکا بوده و قضاوت را به عهده خوانندگان می گذارم. در ابتدا، این مقایسه را با مروری بر واقعه دیروز شروع می کنم.

۱. تشکیل اجتماعات و راهپیمایی ها- علیرغم اینکه هیچکدام از دادگاههای ایالتی، فدرال و دادگاه عالی آمریکا شکایت وکلای ترامپ در خصوص تقلب در انتخابات را به دلیل فقدان مستندات محکمه پسند وارد ندانستند، اما حقوق طرفداران ترامپ در برگزاری تجمع نقض نشد. علیرغم اینکه بعضی از فعالان طرفدار ترامپ از طریق شبکه های اجتماعی برنامه خود برای حمله به ساختمان کنگره را اعلام کردند، هیچ فردی پیش از برگزاری راهپیمایی و پیش از وقوع جرم به بهانه پیشگیری از وقوع جرم بازداشت نشد یا به ادارات اف بی آی که مسئول امنیت داخلی کشور است، فراخوانده نشد. همه در کمال آزادی راهپیمایی کردند و اعتراضات خود را نشان دادند. واقعه از زمانی تبدیل به جرم شد که بعضی از تظاهر کنندگان با حمله به ساختمان و درگیری با پلیس به نقض قانون پرداختند که متاسفانه منجر به کشته شدن ۵ نفر از جمله یک پلیس شد که دادگاه فدرال مجرمین حمله به ساختمان را تحت پیگرد قانونی قرار داده است.

اگر به ماجرای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ نگاهی گذرا بیاندازیم، خواهیم دید که قبل از روز انتخابات به دفاتر انتخاباتی آقایان میر حسین موسوی، مهدی کروبی و  احزاب سیاسی طرفدار این کاندیداها حمله شد و بعضی از فعالان سیاسی و انتخاباتی بازداشت شدند، بدون اینکه جرمی مرتکب شده باشند.  همچنین نیروهای لباس شخصی و امنیتی به راهپیمایی های سکوت و صلح آمیز معترضین به تقلب در انتخابات حمله کردند و تعدادی کشته شدند.

۲. آزادی بیان و حقوق روزنامه نگاران. روزنامه نگاران و خبرنگاران رسانه ها به راحتی توانستند اخبار انتخابات را پوشش دهند، در طول ۴ سال ریاست جمهوری ترامپ به راحتی به انتقاد از وی و یا کنگره آمریکا و دیگر نهادها پرداختند بدون اینکه روزنامه ای تعطیل شود و یا خبرنگاران تهدید یا بازداشت شود. نهاد مدنی در این جامعه قوی است. خبرنگاران به راحتی می توانستند بر روند انتخابات و شمارش آرا نظارت کنند و اخبار مستقیم را اطلاع رسانی کنند. در ایران به دلیل ترس از تعطیلی روزنامه و از کار بیکار شدن روزنامه نگاران و بازداشت آنها بسیاری از رسانه ها دچار خودسانسوری شده اند یا مرتب تهدید و بازداشت می شوند. روزنامه نگاران بسیاری در طول این سالها برای مدتهای طولانی بدون محکمه عادلانه به زندانهای طویل المدتی محکوم شده اند و روزنامه های بیشماری تعطیل شده اند. در ایران تلویزیون خصوصی وجود ندارد. افراد بسیاری صرفا به دلیل تمرین حق آزادی بیان مصرح در قانون اساسی ایران بازداشت شده اند، تهدید شده اند و مشاغلشان را از دست داده اند و حتی خانواده هایشان نیز از آزار و اذیت در امان نمانده اند. با تمام شکافهای درون جامعه آمریکا هیچکس و خانواده هیچ کس به صرف تمرین حق آزادی بیان مورد اذیت و آزار قرار نمی گیرند.

۳. امنیت وکلا در پیگیری شکایتهای شهروندان. پس از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ آمریکا، وکلای اقای ترامپ شکایتهای متعددی را در خصوص تقلب در انتخابات مطرح کردند. بعلاوه طی کنفرانسهای مطبوعاتی متعدد مدعی تقلب در انتخابات شدند. یکی از وکلا مدعی شد که نرم افزار شمارش آرای شهروندان انتخابات توسط یکی از افراد مربوط به نیکلاس مارودو رییس جمهور ونزوئلا با هدف دخالت در انتخابات آمریکا طراحی شده است و آرا در خارج از آمریکا شمارش شده است. اما صرف طرح این ادعاها ی بدون پشتوانه و طرح بیش از ۵۰ شکایت بدون ارائه اسناد محکمه پسند، منجر به بازداشت و زندانی شدن رودی جولیانی و دیگر وکلای ترامپ نشد.  در حالیکه بسیاری از وکلا در ایران تهدید به عدم پیگیری پرونده های خاص می شوند. در مواردی که وکلایی شجاعت پیگیری شکایات شهروندان را در دادگاهها دارند بازداشت و زندانی شده اند. از جمله می توان از آقایان سیف، سلطانی، داوودی، نجفی و خانم ستوده نام برد که تنها جرمشان دفاع از حقوق موکلینشان در دادگاههای ایران است.

مقایسه انتخابات ریاست جمهوری در ایران و آمریکا

شرایط نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا.  هر فردی که در آمریکا بدنیا آمده باشد و شهروند آمریکا باشد، حداقل ۳۵ سال داشته باشد و حداقل برای ۱۴ سال ساکن امریکا باشد می تواند خود را نامزد ریاست جمهوری کند. تنها و تنها مردم می توانند تعیین کنند که چه کسی رییس جمهور شود و هیچ نهادی نمی تواند فردی را از کاندیداتوری محروم نماید.  نامزد ریاست جمهوری لازم نیست که التزام عملی خود را به دینی یا فردی ابراز نماید.

شرایط نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری ایران. علاوه بر لیست بلند کاندیداتوری، زنان و افراد غیر شیعه طبق قانون اساسی  یا تفسیر آن حق کاندیداتوری ندارند. علاوه بر شرایط عمومی که در قانون اساسی و قانون انتخابات ریاست جمهوری تعیین شده است فقط شورای نگهبان می تواند کاندیداتوری یک فرد را تایید کند.  یعنی حقوق مردم در انتخاب کردن و حقوق نامزدهای انتخاباتی تضییع می شود. می دانیم حتی آقای هاشمی رفسنجانی سومین رئیس جمهور ایران نیز توسط شورای نگهبان ۷ سال گذشته رد صلاحیت شد.

مدت زمان تبلیغات ریاست جمهوری. در آمریکا انتخابات ریاست جمهوری حداقل یکسال قبل شروع می شود. ابتدا، طرفداران احزاب، رای گیری درون حزبی انجام می دهند و برنده های انتخابات های درون حزبی توسط حزب برای کاندیداتوری در سطح ملی معرفی می شوند. برنامه های تبلیغاتی که یک سال قبل از تاریخ برگزاری انتخابات شروع می شود، کمک می کند که مردم شناخت بهتری از نامزدهای انتخاباتی پیدا کنند، نامزدها را با هم مقایسه کنند، تحقیقات گسترده توسط نهادهای مدنی و البته رقبا انجام می شود و در این مسیر، نامزدهای قوی بالا آمده و نامزدهای ضعیف حذف می شوند. یعنی این مردم هستند که تعیین می کنند چه کسی رییس جمهور شود. در ایران، زمان رسمی تبلیغات انتخاباتی بعد از  تایید رسمی کاندیداها توسط شورای نگهبان که معمولا کمتر از یکماه به روز برگزاری انتخابات است، شروع می شود.  گرچه معمولا نامزدهای انتخاباتی زودتر سخنرانی های خود را در شهرها آغاز می کنند.

سلامت انتخابات. در آمریکا تضمین نسبی از سلامت انتخابات، با ثبت نام رای دهندگان (voter registration) شروع می شود. منظور از ثبت نام رای دهندگان اینست که هر فردی که در هر محله ای زندگی می کند از قبل باید اعلام کند که آیا می خواهد در انتخابات شرکت کند یا خیر. هر رای دهنده ای فقط می تواند در محله خود رای دهد. لیست رای دهندگان توسط شهرداریها منتشر می شود و روز انتخابات هر فردی که می خواهد رای دهد باید اسمش در لیست رای دهنده ثبت شده باشد تا بتواند برگه رای را دریافت کند. قانون پیش بینی کرده است که بعضی از افراد به دلایل مختلف از جمله خدمت نظامی ممکن است امکان حضور در صندوق رای محله خود را نداشته باشند. چنین افرادی می تواند از قبل تقاضای رای پستی نمایند که برگه رای توسط  دفتر انتخاباتی آن محله برای وی پست می شود و رای دهنده رای اش را از طریق پست به دفتر انتخابات شهرداری محله خود ارسال می کند. تطبیق بین برگه های رای و لیست رای دهندگان منجر به کاهش تقلب در انتخابات می شود.  همچنین  ثبت محل زندگی افراد در پشت گواهینامه رانندگی کمک بسیاری به شفافیت این روند می کند و مردم  ملزم هستند  تغییر محل زندگی خود را در مدت دو ماه باید به اداره رانندگی هر ایالتی اعلام کنند.

ثبت نام در انتخابات و لیست رای دهندگان در بعضی از کشورهای دیگر نیز اتفاق می افتد و من شخصا به عنوان ناظر بین المللی انتخابات مجلس در کشور تونس در سال ۲۰۱۴ شرکت کردم و از نزدیک متوجه افزایش سلامت انتخابات با فرایند ثبت نام و شفافیت شمارش و تجمیع آرا با حضور ناظرین شدم.

در ایران قانون چنین تدبیری را نیاندیشده است. رای دهندگان صرفا با ارائه شناسنامه می توانند در هر صندوق رای حاضر شده و رای خود را به صندوق بیاندازند. این امکان تقلب سامان داده شده را افزایش می دهد چرا که شناسنامه های تقلبی آرای تقلبی را فراهم می کند که در ایران به کرات اتفاق افتاده است.

شفافیت در شمارش و تجمیع آرا: در آمریکا هر ایالتی سیستم انتخاباتی خود را دارد و وزیر امور ایالتی هر ایالت مسئول برگزاری انتخابات بوده و مجریان انتخابات از میان داوطلبان نهادهای مدنی و احزاب مختلف انتخاب می شوند و احزاب ناظرین خود را نیز معرفی می کنند. آرا بصورت الکترونیک شمارش می شود و در بعضی موارد در صورت اختلاف بشکل دستی نیز شمارش می شود. بلافاصله آرا هر صندوق اعلام می شود و نمایندگان جامعه مدنی، احزاب و ناظرین بین المللی می توانند بر تمامی مراحل شمارش تا تجمیع آرا نظارت کنند. خبرنگاران نیز معمولا در بحث نظارت نقش فعالی داشته و می توانند گزارشات خود را مستقیما به مردم ارائه کنند. تجمیع آرا به تفکیک هر صندوق رای، هر شهر و شهرستان اعلام می شود بهمین دلیل بسیاری از مردم ایران که اخبار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را تعقیب می کردند، نام بسیاری از شهرستانهای ایالتهای مختلف آمریکا را یاد گرفته بودند و می دانستند وضعیت آرا دو نامزد انتخابات به چه شکلی است.

در ایران، نمایندگان نامزدهای انتخاباتی، ناظرین شورای نگهبان می توانند بر شمارش آرا که توسط هیات اجرایی انجام می شود نظارت کنند. صورتجلسه هر صندوق باید به امضا هیات اجرایی و  ناظران شورای نگهبان برسد. این صورتجلسه تعداد آرای سالم، باطله و آرای هر نامزد را لیست می نماید اما  برای عموم مردم منتشر نمی شود. فرم صورتجلسه فقط بهمراه صندوق رای در اختیار فرمانداری قرار می گیرد. ناظرین نامزدها می توانند در اماکن استقرار دستگاههای رایانه ای در شهرستانها و بخش ها حضور پیدا کنند و بدون دخالت در امور اجرایی نظارت کنند. در مرحله تجمیع نیز خبری از حضور خبرنگاران و صدور صورتجلسه صندوق های رای و تجمیع آرا نیست. فقط اخبار مربوط به تجمیع توسط هیات اجرایی اعلام می شود.

بخاطر می آورم که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ من در مسیر رفتن به صندوق رای در شهر بوستون بودم که خبرنگاری به من زنگ زد و اعلام کرد احمدی نژاد به عنوان برنده انتخابات رییس جمهوری اعلام شده است و گفتم چگونه ممکن است من هنوز رای خود را به صندوق نیانداخته ام. این امر حاکی از عدم حضور نمایندگان جامعه مدنی در مرحله تجمیع آرا می باشد که زمینه تقلب گسترده و رای سازی را می تواند فراهم کند.

در نهایت در ایران، شورای نگهبان مسوول تایید انتخابات می باشد  و تاکنون شورای نگهبان بیطرفی خود در انتخابات را نشان نداده است. شورای نگهبان با تفسیر اصل قانون اساسی مربوط به نظارت بر انتخابات این نظارت را استصوابی و در تمامی مراحل می دانند و با سوءاستفاده از این تفسیر، حتی ترکیب هیاتهای اجرایی را نیز تعیین می کند. در عمل لطمه بزرگی به سلامت انتخابات وارد می کند  و باعث سلب اعتماد به آزادی و سلامت انتخابات در ایران وارد کرده است.

در آمریکا، علیرغم دعواهای عمیق حزبی در این انتخابات معاون رییس جمهور پنس که ریاست جلسه تایید آرای الکترول را در روز ۶ ژانویه به عهده داشت، علیرغم اینکه شخصا می توانست منتفع شود و به عنوان معاون رئیس جمهور ۴ سال دیگر در قدرت باقی بماند، بی اعتنا به فشارهای ترامپ و خواسته های غیر قانونی وی، به قانون اساسی آمریکا وفادار ماند و نقش تشریفاتی خود در تایید آرا الکترال را با نظر داشتن مصلحت دموکراسی در امریکا بیطرفانه انجام داد. همچنین، میچ مک دانل رهبر جمهوری خواه سنا که طرفدار ترامپ بود، مصلحت کشور را بر مصلحت حزب خود ترجیح داد و اعلام کرد «تغییر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری برای همیشه به جمهوریت ما صدمه خواهد زد.» به این ترتیب کمک به انتقال دموکراتیک قدرت در واشنگتن نمودند.

از این رو است که صحنه هایی مانند هجوم بر کنگره گرچه در تاریخ امریکا ماندگار می شود اما لطمه ای اساسی به دموکراسی آمریکا وارد نمی کند.  چرا که دموکراسی در آمریکا بر بنیانهای محکمی نهاده شده است و برخلاف ادعای آقای روحانی رییس جمهور ایران  سست و فشل نمی باشد.