جزئيات «قانون مهاجرت» جديد در آلمان

از اول ژانويه ۲۰۰۵ ميلادى با به اجرا درآمدن «قانون مهاجرت» در آلمان، موقعيت حقوقى اتباع خارجى مقيم آلمان تغيير كرده است. كارشناسان معتقدند كه اين موقعيت حقوقى جديد در وضعيت اتباع خارجى تأثير مثبت خواهد گذارد. صداى آلمان گفتگويى داشت با «پتر اشتورتسن‌برگر» Peter Stürzenberger ، وكيل متخصص امور اقامت و مهاجرت در شهر كلن، پيرامون جزئيات اين قانون.

«قانون مهاجرت» قانونى است كه از يكسو مهاجرت به آلمان را تنظيم و محدود مى‌كند و از سوى ديگر مقررات اقامت اتباع خارجى مقيم آلمان را تنظيم كرده و قرار است همپيوندى شهروندان اروپايى و خارجيان با جامعه‌ى آلمان را تأمين كند. در واقع قانون مهاجرت جديد جايگزين كليه‌ى مقررات حقوق اتباع خارجى سابق و جايگزين بطور كلى «قانون اتباع خارجى» قديم (Ausländergesetz) شده است. نام قانون جديد «قانون اقامت» (Aufenthaltsgesetz) نام دارد كه خود بخشى از «قانون مهاجرت» است.
آقاى «پتر اشتورتسن‌برگر» (Peter Stürzenberger) وكيل اتباع خارجى در امور اقامت، پناهندگى در شهر كلن و كارشناس در قانون جديد مهاجرت در اين زمينه مى‌گويد:
”قرار است با اجراى اين «قانون مهاجرت» در ورود نيروهاى كار با تخصص‌هاى بالا به آلمان تسهيلاتى ايجاد شود و قانون همچنان معتبر پناهندگى و قانون اقامت شهروندان اروپايى با چارچوب‌هاى مقرر شده در اتحاديه اروپا انطباق يابند. «قانون اقامت» كه بخشى از «قانون مهاجرت» است، براى نخستين بار مقرراتى براى همپيوندى اتباع خارجى در آن گنجانده شده است. از اين پس اعطاى «اجازه‌ى كار» ديگر در حوزه وظايف اداره كار نخواهد بود، بلكه اين «اداره اقامت» (Ausländeramt) است كه اجازه كار را صادر مى‌كند."
بايد اشاره كرد كه در «قانون مهاجرت» جديد، قانون تسهيل تردد و اقامت اتحاديه اروپا (Freizügigkeitsgesetz EU) نيز گنجانده شده تا حق اقامت شهروندان اروپايى در آلمان بصورت جديد و مدرن‌ترى تنظيم كند. ولى از نظر آقاى «اشتورتسن‌برگر» ماده ۳ «قانون مهاجرت» يكى از موارد بسيار مهم است كه قابل توجه پناهجويان ايرانى است:
”در آينده كارمند مصاحبه‌كننده و تصميم‌گير در اداره‌ى پناهندگى (Bundesamt) استقلال تصميم‌گيرى در مورد پرونده‌هاى پناهندگى را از دست خواهد داد و يك نهاد نظارتى مستقل تصميمات وى را كنترل كرده و دستوراتى را صادر خواهد كرد. در چنين حالتى دفتر نمايندگى فدرال در امور پناهندگى (Bundesbeauftragte für Asylangelegenheiten) حذف خواهد شد. از آنگذشته ماده ۳ تغييرى بكلى اساسى كرده و هدف آن حفظ اعضاى خانواده در روند رسيدگى به پرونده‌ى پناهندگى است. تاكنون موقعيت حقوقى كودكانى كه به همراه والدين‌شان به آلمان آمده و والدين‌شان تقاضاى پناهندگى‌ كرده و پس از چند سال اين فرزندان سن ۱۶ سالگى را گذرانده‌اند، ناروشن بوده و موقعيتى متزلزل داشته‌اند. از اين پس اين فرزندان بايد تا پيش از تكميل سن ۱۶ سالگى تقاضاى پناهندگى كنند.”
از نظر «پتر اشتورتسن‌برگر» ماده‌هاى ۴ تا ۱۱ «قانون مهاجرت» در ديگر قوانين تغييراتى ايجاد كرده‌اند كه براى اتباع خارجى از اهميت بسيار برخوردار است. اين تغييرات شامل «قانون تابعيت»، «قانون موقعيت حقوقى خارجى‌هاى بى‌وطن در آلمان»، «قانون كمك مالى به متقاضيان پناهندگى» و نيز شامل قوانين كمك‌هاى اجتماعى مى‌شوند. وى مى‌گويد كه متأسفانه اين مقررات جديد به احتمال تمامى توقعات شهروندان خارجى مقيم آلمان را برآورده نخواهند كرد:
”در اينجا مايلم در مورد سيستم تغيير قانون قديمى موسوم به «قانون اتباع خارجى» توضيحاتى بدهم. بجاى اصطلاح عام «اجازه اقامت» (Aufenthaltsgenehmigung)، در قانون جديد نام «عنوان اقامت» (Aufenthaltstitel) بكار برده مى‌شود. اجازه اقامت‌هاى ويژه‌اى كه تاكنون هدف اقامت را نشان ‌مى‌دادند، مانند Aufenthaltsbefugnis و Aufenthaltsgestattung در اين قانون جديد حذف شده‌اند. از اين پس تنها سه نوع «عنوان اقامت» وجود خواهد داشت: «ويزا» يا رواديد، «اجازه اقامت محدود» (befristete Aufenthaltserlaubnis) و «اجازه سكونت نامحدود» (unbefristet Niederlassungserlaubnis). لازمه‌ى صدور هر يك از اين عناوين پيش‌شرط‌هاى مشتركى دارند كه در مورد هر سه صدق مى‌كند. اين امر مستقل از اين است كه فرد متقاضى حق دريافت آنها را داشته باشد يا خير و در ماده ۵ اين مسئله تصريح شده است. بطور قاعده شش مورد پيش‌شرط براى دريافت يكى از اين عنوان‌هاى اقامتى ضرورى است كه عبارتند از:
۱. دارا بودن گذرنامه‌ى معتبر، كه پيش‌شرط ورود به كشور و يا صدور يك اقامت قانونى در خاك آلمان فدرال است؛
۲. هزينه‌ى زندگى بايد تضمين شده باشد؛
۳. هويت متقاضى بايد دقيقا مشخص شده باشد؛
۴. تابعيت متقاضى بايد دقيقا مشخص شده باشد؛
۵. در مورد متقاضى علت و عامل اخراج از كشور نبايد صدق كند؛
۶. در صورتى كه حق دريافت يكى از عناوين اقامت وجود نداشته باشد، منافع دولت آلمان نبايد نقض شده و يا به مخاطره افتد.
مورد جديد ديگر اين است كه با دريافت يكى از عناوين اقامت در آينده همزمان در مورد اجازه‌ى كار و يا دامنه‌ى اجازه كار تصميم گرفته خواهد شد. البته در پناهندگانى كه بدلايل سياسى و يا انساندوستانه تقاضايشان پذيرفته شده، وضعيت ويژه‌ى ديگرى معتبر است. همين طور اگر موانعى در اخراج يك متقاضى پناهندگى وجود داشته باشد."
آقاى «اشتورتسن‌برگر» كه قانون جديد مهاجرت را دقيقا مطالعه و با قانون پيشين مقايسه كرده است در توضيح دقيق‌تر هر سه عنوان اقامت، يعنى رواديد، اجازه اقامت و اجازه اسكان مى‌گويد:
”ويزاى موسوم به «ويزاى شنگن» براى اقامت ترانزيت و يا اقامت كوتاه‌مدت زمانى به يك تبعه‌ى خارجى اعطا خواهد شد كه پيش‌شرط‌هاى موافقتنامه‌ى شنگن مهيا باشند. رواديد يا ويزا براى اقامت‌هاى كوتاه‌مدت در آلمان براى مدت پنج سال نيز مى‌تواند صادر شود. فقط در هر ششماهه‌ى سال مى‌توان به مدت حداكثر سه ماه در كشور اقامت داشت. تمديد ويزاى شنگن تنها در موارد استثنايى مقدور است.
«اجازه‌ى اقامت» كه ويژگى‌اش محدود بودن آن است، تنها براى موردهاى اقامتى معينى صادر خواهد شد. اين موردهاى اقامتى معين در «قانون اقامت» ذكر شده‌اند.
«اجازه‌ى سكونت» (Niederlassungserlaubnis) از اين پس بجاى (Aufenthaltserlaubnis) و (Aufenthaltsberechtigung) عمل مى‌كند. اين يك عنوان اقامتى نامحدود است، عنوانى كه اقامت اتباع خارجى را در آلمان تضمين و تحكيم مى‌كند. «اجازه‌ى سكونت» به فرد تبعه‌ى خارجى اجازه نامحدود زمانى و مكانى كار و شغل را مى‌دهد و قاعدتا نمى‌توان آن را محدود كرد. «اجازه‌ى سكونت» به آندسته از اتباع خارجى داده مى‌شود كه بر اساس مدت اقامت و تأمين زندگى، خود را با جامعه‌‌ى آلمان نيز تطبيق داده باشند. پيش‌شرط گرفتن اين نوع از اقامت داشتن پنج سال پى‌درپى «اجازه‌ى اقامت»، هزينه‌ى تضمين‌شده‌ى زندگى و پرداخت دستكم شصت ماه بيمه‌ى بازنشستگى است. علاوه بر آن فرد متقاضى بايد شناخت كافى به زبان آلمانى داشته و از يك محل زندگى با اندازه‌ى متناسب و مواردى از اين دست برخوردار بوده باشد.”
بايد اشاره كرد كه قانون جديد مهاجرت از اين پس با افرادى كه تقاضاى پناهندگى‌شان بر پايه‌ى موافقتنامه‌ى ژنو پذيرفته مى‌شود، بطور يكسان برخورد خواهد كرد، بدين گونه كه براى ايشان يك «اجازه‌ى اقامت» سه ساله صادر خواهد نمود. سابقه‌ى اقامت قانونى كسانى كه پناهندگى‌شان پذيرفته مىشود، از زمانى خواهد بود كه وارد خاك آلمان شده‌اند. اين افراد حق دارند اعضاى خانواده‌ى درجه اول، مانند همسر و فرزند خود را نيز وارد آلمان كنند كه در اين موارد شرط درآمد و محل زيست كافى بطور استثناء حذف خواهد شد. همسر و فرزندان صغير اين افراد از حفاظت اقامتى ويژه برخوردار خواهند بود. پناهندگان پذيرفته شده پس از دريافت اقامت‌هاى سه ساله با دارا بودن پيش‌شرط‌هاى ذكر شده در بالا، اگر تا آن هنگام حق پناهندگى از ايشان پس‌گرفته نشده باشد، مى‌توانند تقاضاى «اجازه‌ى سكونت» كنند.
«پتر اشتورتس‌برگر» كه وكيل اتباع خارجى است، در مورد خارجيانى كه غيرقانونى در آلمان زندگى مى‌كنند، مى‌گويد كه اين افراد حق اقامت خواهند گرفت:
”اين مقررات حتى آندسته از خارجيانى را در بر خواهد گرفت كه طبق قانون موظف به ترك كشور بوده‌اند. حال بايد ديد كه اداره‌ى اقامت اجراى آن را چگونه مى‌خواهد عملى سازد و شيوه‌ى آن را تعيين كند. ولى بهرحال، قانونگزار براى اين دسته از افراد امكان يك اقامت موقت را در قانون گنجانده است. بايد گفت كه در مورد ذكر دلايل اقامت بايد توجه ويژه مبذول داشت‌، زيرا كه ذكر هر دليلى نمى‌تواند به اعطاى اقامت منجر شود. بهرجهت بايد در انتظار بود و ديد كه اداره‌هاى اقامت آيين‌نامه‌ى اجرايى داخلى اين قانون را چگونه تدوين خواهند كرد.”
البته بايد گفت كه اين آيين‌نامه و مقررات داخلى اداره‌هاى اقامت انتشار بيرونى نخواهند يافت. آقاى اشتورتسن‌برگر درباره‌ى مواردى كه مانع اخراج فرد از كشور خواهد شد اظهار داشت كه مواردى چون مسائل ويژه‌ى جنسى و پيگردهاى غيردولتى نيز به موارد قبلى افزوده شده و اين به نفع فردى است كه در خطر اخراج از كشور قرار دارد. وى در مورد حق اقامت براى كودكان و نوجوانان مى‌گويد:
”بطور كلى همان مقررات سابق به اعتبار خود باقى‌اند، با اين تفاوت كه براى نوجوانانى كه تا تاريخ تولد ۱۶ سالگى‌شان مدت پنج سال «اجازه‌ى اقامت» داشته‌اند، مى‌توانند تقاضاى «اجازه‌ى سكونت» كنند. براى ۱۶ سال به بالا همان شرايط ذكر شده در بالا صدق مى‌كند.”
اينكه سابقه‌ى اقامتى اتباع خارجى چگونه محاسبه خواهد شد، پتر اشتورتسن‌برگر مى‌گويد:
”بر اساس مقررات جديد، افرادى كه تا تاريخ ۳۱ دسامبر ۲۰۰۴ نوع اقامت Aufenthaltsbefugnis و يا Aufenthaltserlaubnis محدود داشته‌اند و مدت هفت سال باشد كه با نوع اقامت Aufenthaltsgestattung كه ويژه‌ى متقاضيان پناهنگى است، ساكن آلمان بوده‌اند، مى‌توانند «اجازه‌ى سكونت» دريافت كنند، حتى اگر قادر به تأمين پيش‌شرط‌هاى آن، از جمله‌ پيش‌شرط پرداخت ۶۰ ماه بيمه‌ى بازنشستگى نباشند.
براى كودكان يك ويژگى مثبت ديگر نيز وجود دارد. نوجوانانى كه پيش پايان ۱۸ سالگى‌شان وارد آلمان شده و امروز طبق قانون قبلى از يك اقامت Aufenthaltsbefugnis برخوردار باشند، مى‌توانند سريع تقاضاى «اجازه‌ى سكونت» كنند، با اين شرط كه تا پايان ۱۶ سالگى‌شان مى‌بايستى مدت پنج سال در خاك آلمان بطور قانونى سكونت داشته باشند."