پیام‌های مژده اردوغانی!
صابر گل‌عنبری
بالاخره بعد از چند روز، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه مژده و بشارت موعود خود را به مردم کشورش اعلام کرد و از کشف بزرگ‌ترین میدان گازی ترکیه با حجم ۳۲۰ میلیارد متر مکعب در دریای سیاه خبر داد. این اکتشاف ترکیهِ فاقد انرژی را در فهرست کشورهای برخوردار از آن قرار می‌دهد و هر چند حجم ذخایر این میدان گازی چشمگیر نیست و به فرض استخراج کل آن‌تنها نیاز ۶ سال ترکیه را برآورد می‌کند، اما در صورت اکتشافات دیگری از این دست که دور از انتظار نیست، اهمیت و آثار آنها در چند بعد قابل توجه است.
نخست از لحاظ اقتصادی است که درست در شرایطی رخ داد که اقتصاد ترکیه پس از ۱۵ سال پویایی و جهش، در چند سال اخیر به دلایل مختلفی دچار نوعی رکود شده و لیر آن کاهش مشهودی داشت. این اکتشاف در کوتاه مدت تاثیرات روانی مثبتی بر ارزش لیر و به تبعات آن کلیت اقتصاد ترکیه دارد، اما تاثیرات استراتژیک و ژئواستراتژیک آن در میان مدت و درازمدت بعد از سال ۲۰۲۳ پدیدار می‌شود. به گفته اردوغان، انرژی گاز در این میدان عظیم از این سال قابل استحصال بوده و در اختیار مردم ترکیه قرار گرفته و حتی از صادر کردن آن هم سخن گفته است. این بدان معناست که از این سال اتکای ترکیه به انرژی وارداتی تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. اهمیت این کاهش آنجاست که بدانیم این کشور سالیانه حدود ۴۰ میلیارد دلار برای واردات انرژی هزینه می‌کند. این اکتشافات موجب صرفه‌جویی بخش مهمی از این منابع و هزینه آن برای توسعه اقتصادی می‌شود. در مقابل هم باعث جذب منابع مالی از خارج برای سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی و به تبع آن فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری فراوانی برای ترک‌ها خلق می‌شود. در کنار آن هم، این صرفه‌جویی ارزی موجب کاهش تقاضا برای ارز خارجی و دلار در درازمدت شده که برآیند آن می‌تواند تقویت لیر و بالا رفتن ارزش آن در مقابل دیگر ارزهای خارجی باشد.
واقعیت این است که تاثیر چنین اکتشافاتی در اقتصاد ترکیه از این منظر هم می‌تواند قابل توجه باشد که این کشور در اوج نیاز به منابع انرژی وارداتی، اما در طول دو دهه اخیر شاهد توسعه اقتصادی معتنابهی بوده و منابع درآمدی خود را تنوع خوبی بخشیده است. در این وضعیت، کاهش وابستگی به انرژی وارداتی تاثیرات شگرفی بر توسعه اقتصادی ترکیه خواهد گذاشت؛ تاثیراتی به مراتب بیشتر از آن چیزی که در کشورهای برخوردار از اقتصاد تک محصولی رخ داده و می‌دهد.
منابع انرژی در عین اهمیت راهبردی ذاتی، اما اگر خروجی بهره‌برداری از آن، اقتصادی تک محصولی باشد و مقرون به توسعه اقتصادی همه‌جانبه و اقتصادی چند محصولی نباشد، در درازمدت از یک نعمت بالقوه به نقمتی بالفعل برای یک کشور تبدیل می‌شود. اما با توجه این که ترکیه قبل از این اکتشاف سطحی از توسعه‌یافتگی اقتصادی را تجربه کرده و منابع درآمدی خود را چه در بخش گردشگری چه در صنایع تولیدی تنوع بخشیده است، این اکتشاف نقش یک مکمل و جهش‌دهنده مهم به این توسعه را پیدا می‌کند.
اما ناگفته پیداست که اهمیت راهبردی دستیابی ترکیه به منابع انرژی داخلی و تداوم این روند، می‌تواند فراتر از بعد اقتصادی آن باشد و در دو بعد سیاست داخلی و ژئوپلیتیکی منطقه نیز دارای آثار مهمی خواهد بود. در سپهر سیاسی در داخل ترکیه، چنین اکتشافاتی و به تبع آن قرار گرفتن مجدد اقتصاد ترکیه بر ریل پیشرفت و توسعه‌یافتگی می‌تواند به تثبیت حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان منجر شود و در نتایج انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در سال ۲۰۲۳ برونداد قابل ملاحظه‌ای در این راستا داشته باشد و به پیروزی مجدد این حزب و رهبر آن کمک شایانی بکند. از این منظر، نکته مهم در سخنرانی امروز اردوغان اشاره به دسترسی مردم ترکیه از سال ۲۰۲۳ به گاز داخلی است؛ سالی که در آن این دو انتخابات بسیار مهم برگزار می‌شود.
اما در سطح ژئوپلیتیکی منطقه‌ای نیز بی‌نیاز شدن ترکیه به گاز وارداتی از روسیه و ایران می‌تواند دایره ملاحظه‌کاری و محافظه‌اندیشی در سیاست خارجی این کشور را تنگ‌تر کرده و در مقابل دامنه بلندپروازی‌های منطقه‌ای اردوغان را گسترش بیشتری دهد. در وضعیت فعلی که ترکیه به شمال آفریقا (لیبی) لشکر می‌فرستد و در شمال عراق و شمال و شرق سوریه عملیات نظامی مستمر انجام می‌دهد و در شرق مدیترانه با یونان، مصر و اسرائیل گلاویز می‌شود، به احتمال زیاد پس از این اکتشافات مهم و با توجه به کارکردهای راهبردی آنها در سپهر اقتصاد و اقتصاد سیاسی جسورانه‌تر رفتار خواهد کرد.
فعلا باید دید پس از این اکتشاف، اکتشافات دیگری نیز رخ می‌دهد تا ترکیه را برخوردار از منابع قابل اتکای انرژی داخلی کند و آثار پیشگفته بر آن مترتب گردد.
