در سوئد کارها روی روال است

روانپزشک (ساکن سوئد)
May 27, 2020

سیاستی كه سوئد در مقابله با بحران شیوع ویروس كرونا در پیش گرفت، با اكثر كشورهای جهان متفاوت بود. این سیاستِ متفاوت در آغاز با انتقادهای فراوان و بعدتر با تمجیدهایی از طرف نهادهایی همچون «سازمان جهانی سلامت» مواجه شد. نوشتاری رسمی در تبیین این سیاست‌ها در مقطع فعلی وجود ندارد، به همین دلیل و به علت سکونت و اشتغال در سوئد و علاقه به مسائل اجتماعی، برداشت خود را از این سیاست‌ها، طبق آنچه در نشست‌های مطبوعاتی رسمی اداره بهداشت عمومی سوئد مطرح شده، در اینجا می‌آورم.

وضع موجود

ویروس نوظهوری از خانواده ویروس‌های كرونا، عامل بیماری تنفسی سرایت‌کننده‌ای است كه جامعه در مقابل آن ایمن نیست. این بیماری در مدت كوتاهی به یك بیماری دنیاگیر (پاندمی) تبدیل شد. این بدان معنی است که در شرایط موجود جهان (ارتباطات، سفرها، و درهم‌تنیدگی ملت‌ها) این ویروس، همه‌ی ملت‌های جهان را دیر یا زود درگیر می‌كند، و در نهایت ماندگار خواهد شد. در مقطع كنونی و با دانش فعلی، امیدی به ریشه‌كنی آن نیست.

این ویروس، بیش از همه، سالمندان را به كام مرگ می‌كشد. در كودكان كمتر بیماری‌زاست. در صورت سرایت، طیفی از ابتلا رخ می دهد: از مبتلایانِ بی‌علامت، دارای علایم مختصر تا شدید، و بالاخره دچار تنگی نفس و مرگ. شدت ابتلا به مقدار ویروسی كه وارد بدن می‌شود و سطح مقاومت بدن بستگی دارد.

هر چند مرگ در درصد كمی از كل مبتلایان رخ می‌دهد، اما به دلیل سرایت سریع و ایمن نبودن مردم، ممكن است نظام خدمات درمانی، در مدت كوتاهی، با مراجعه‌ی تعداد زیاد بیماران مواجه شود و از ارائه‌ی خدمات درمانی به همه آنها ناتوان شود. این ناتوانی می‌تواند منجر به افزایش بروز مرگ در افرادی شود كه امكان درمان آنها با خدمات درمانی كافی وجود می‌داشت.

وضعیت سوئد

وضعیت سوئد چنین است: برخوردار از دموكراسی دیرینه و تقسیم قدرت باثبات و وضعیت اقتصادی مطلوب. دولت حاكم متشكل از دولتی اقلیت با ائتلاف احزاب چپ میانه و لیبرال است. سایر احزاب به رسم معمول طی بروز بحران‌ها، كمتر به انتقاد از دولت می‌پردازند و دولت نیز متقابلا بیشتر به احزاب مخالف گوش می‌دهد. طبق سنتی دیرینه، دولت‌ها و حتی احزاب مخالف به نهادهای تخصصی (مثل اداره بهداشت عمومی) اعتماد می‌كنند.

هدف، ریشه‌كنی این ویروس نیست. این ویروس آمده است كه بماند، پس هدف، باید صرفا كاهش آسیب‌ها و زیان‌های ناشی از ویروس باشد، تا نظام درمان بتواند آن را هم مثل ایدز و انواع انفلوآنزا سرانجام كنترل کند.

راهبردهای دولت سوئد این‌گونه اعلام شده است:

١- كاهش سرعت انتشار به قدری كه نظام درمان قادر به پاسخگویی باشد.
٢- محافظت از افرادِ در معرض خطر به‌خصوص سالمندان.

در این رستا، اقدامی قابل اجراست كه با قانون بیماری‌های واگیر مغایرت نداشته باشد. بر اساس این قانون، اقداماتی مجازند كه از جمله (۱) مبتنی بر شواهد علمی باشند، (۲) متناسب باشند، و (۳) تنها در صورتی از اجبار استفاده گردد كه سایر راهكارها موثر نبوده باشند. مثلا هیچ دلیل علمی وجود ندارد كه كودكان آسیب زیادی از این بیماری می‌بینند. از طرفی، با تعطیل مدارس نزدیك به ٢٥ درصد از نیروی انسانی نظام درمان باید برای نگهداری از فرزندانشان در خانه بمانند و این آسیب بزرگی به توان آن خواهد زد.

تعطیل گسترده‌ی شهرها و استفاده از زور برای كاهش انتشار ویروس در صورتی مجاز است كه سایر راه‌حل‌ها عملی نباشند. و در نهایت اقدامِ توصیه‌شده، به خصوص در مورد ویروسی كه به زودی محو نمی‌شود، باید برای مردم قابل تحمل و برای مدت طولانی قابل اجرا بوده، در بلندمدت كاركردهای جامعه را مختل نكند.

بر همین اساس، اقداماتی از دو نوع «دستور» و «توصیه» مطرح شد:

الف. دستورها. تجمع بیش از ٥٠ نفر ممنوع شد. فعالیت دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها از حالت حضوری به از راه دور تغییر كرد. ساكنان خانه‌های سالمندان ممنوع‌الملاقات شدند. رستوران‌ها موظف به رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی شدند.

ب. توصیه‌ها. توصیه شد افراد حتی در صورت كمترین علایم بیماری‌های تنفسی مثل گلودرد و تب در خانه بمانند. مدتِ در خانه ماندن از آغاز احساس اولین علایم تا دو روز بعد از رفع كامل علایم است. دولت هم بدون نیاز به گواهی پزشك، حقوق فرد را در آن مدت برعهده می‌گیرد.

شستشوی مكرر دست‌ها و دست زدن كمتر به صورت، و رعایت فاصله اجتماعی به صورت خودداری از سفرها، ملاقات‌ها، و جلسات غیر ضروری حضوری، از دیگر توصیه‌های مهم بود.

به سالمندان بالای ٧٠ سال هم توصیه شد از ارتباطات اجتماعی بدنی اجتناب كنند و در صورت تمایل به پیاده‌روی یا خرید، فاصله بدنی را مد نظر داشته باشند.

به استفاده از ماسك در فضاهای عمومی توصیه نشد. چرا كه ماسك‌های در دسترس برای همه مردم، به میزان كافی از سرایت ویروس جلوگیری نكرده، احتمال دست زدن به صورت را بیشتر كرده، احساس كاذبی از ایمن بودن یا مسری نبودن در فرد ایجاد می‌کنند.

نظام درمان نیز خود را برای رویارویی با این بیماری آماده كرد. توانایی بخش‌های مراقبت ویژه سه برابر شد. در كنار این‌ها، آرامش جامعه حفظ شد و از كاربرد زبان جنگ و مبارزه با ویروس در فضای عمومی پرهیز شد. جنگی در كار نیست، بلكه بیماری مسری تنفسی در جامعه شیوع یافته و با همكاری همه به صورت عقلانی كنترل می شود.

نتایج

تاكنون نزدیك به ٤٠٠٠ نفر فوت شده‌اند. از این تعداد، بیش از ٩٠ درصد بالای ٧٠ سال بوده‌اند. نزدیك به نیمی از این تعداد نه در بیمارستان، كه در خانه‌های سالمندان فوت شده‌اند. چون اغلب سالمندان تا حد امكان از خدمات شهرداری در منازل خود بهره می‌برند، ساكنان خانه‌های سالمندان اغلب دچار كهولت و ناتوانی زیادی هستند. احتمالا وضعیت جسمی آنها كه در خانه‌های سالمندان فوت شده‌اند، حتی پیش از ابتلا به این بیماری هم نامساعد بوده و شاید در حال دریافت خدمات انتهای زندگی، موسوم به مراقبت‌های تسکینی (palliative care) بوده‌اند.

بالا بودن آمار فوت در سالمندان در كل به منزله شكست در «محافظت از سالمندان و افراد آسیب‌پذیر (راهبرد دوم)» قلمداد شد و در نهایت دولت با اجرای راهكارهایی، آمار صعودی مرگ در خانه‌های سالمندان را متوقف كرد.

در مجموع، نتایج آماری نشان داده است كه تا به امروز، سیر صعودی منحنی بیماران بستری و مرگ و میر متوقف و منحنی با شیب ملایم در كل كشور و در اغلب استان‌ها رو به كاهش و در محدوده ظرفیت ارائه خدمات درمانی است.

توجه به این نكته ضروری است كه راهبرد اول، هموار كردن منحنی موارد بستری بود تا نظام درمان امكان ارایه خدمت داشته باشد. به همین دلیل، موارد خفیف بروز بیماری، یا انها كه دچار علایم شدید اما بدون نیاز به بستری می‌شوند، در آمار مبتلایان در نظر گرفته نمی‌شوند. آزمایش ابتلا به این بیماری هم برای انها انجام نمی‌شود. توصیه فقط در خانه ماندن و درمان حمایتی است.

بازگشت به زندگی عادی

این ویروس ریشه‌كن شدنی نیست. باید نحوه‌ی زندگی با آن را یاد گرفت. توصیه‌ها و دستوراتی موثرند كه به مدت چند سال قابل اجرا باشند. اما امید به ایمنی جمعی Herd Immunity و مصونیت (واكسیناسیون) برای عادی تر شدن شرایط وجود دارد.

یافته‌های فعلی نشان می‌دهد كه بدن در برابر این بیماری ایمن می‌شود. اما هنوز مشخص نیست این ایمنی تا چه مدت پایدار است. آیا فرد تا پایان عمر در برابر آن ایمن می‌شود؟ یا پس از شش ماه دوباره ناایمن و مستعد ابتلا خواهد شد؟ این موضوع باعث می‌شود كه امید به یافتن واكسن، و میزان اثربخشی آن در بلندمدت دشوار شود. از طرفی، شواهد نشان می‌دهند كه امكان دستیابی به سطحی از ایمنی جمعی وجود دارد. احتمالا این نوع از ایمنی است كه در كنار رعایت سایر اقدامات، تاكنون منجر به كاهش موارد بستری و مرگ و میر شده است.

لازم به یادآوری است كه دستیابی به ایمنی جمعی نه هدف است و نه راهبرد. ایمنی جمعی پدیده‌ای است كه باعث كاهش سرایت بیماری شده، در نهایت، دستیابی به هدف، یعنی «كاهش آسیب‌ها و زیان‌های ناشی از این بیماری» را ممکن می‌كند.

ارزیابی

هنوز برای ارزیابی سیاست‌های سوئد در كنترل این همه‌گیری زود است. ارزیابی مقایسه‌ای بین كشورها هم دشوار است. چرا كه تفاوت بین كشورها، تعیین ملاك ارزیابی را دشوار می‌كند.

به نظر می رسد سیاستی موثر است كه توانسته باشد از بروز بحران در جامعه جلوگیری كند. با اقدامات فعلی، فشار زیادی به نظام درمان سوئد آمده، اما وضعیت بحرانی نشده و تخت‌های بیمارستان‌ها و بخش‌های مراقبت‌های ویژه كاملا اشغال نشده است. جامعه با توصیه‌های بهداشتی سازگار شده و نگرانی از موج‌های بعدی بیماری در صورت كاهش محدودیت‌های دستوری محسوس نیست.

وضعیت اقتصادی به علت كاهش فاصله‌گیری اجتماعی و كاهش صادرات آسیب دیده، اما هنوز بحرانی قلمداد نمی‌شود. هر چند زمزمه بحران شدید اقتصادی و تبعات آن بر سلامت عمومی درصورت كنترل نشدن این بیماری در كوتاه‌مدت در جهان شنیده می‌شود.

نتیجه‌گیری

بحران‌ها می‌آیند و می‌روند. آنها كه سرمایه‌ای برای روزهای بحرانی اندوخته‌اند، بهتر بحران‌ها را از سر می‌گذرانند. جامعه سوئد از سرمایه‌ی اجتماعی بالایی برخوردار است. اعتماد مردم به سیاستمداران، اعتماد سیاستمداران و مردم به متخصصان، و اعتماد متخصصان و سیاستمداران به مسئولیت‌پذیری مردم بخشی از این سرمایه‌ی اجتماعی است كه در كاهش آسیب‌های ناشی از بحران‌ها به كار آمده و می‌آید.

————————-
منابع
برای اطلاع بیشتر از سیاست سوئد در مقابله با بحران كرونا، می‌توان به مصاحبه‌های «آندرش تیگنل» (Anders Tegnell) و «یوهان گیسِکه» (Johan Giesecke) در یوتیوب مراجعه كرد.