فضای کسب و کار ایران در تازه ترین گزارش بانک جهانی
فریدون خاوند (تحلیلگر اقتصادی)
منبع: ایران اینترنشنال
گزارش سال ۲۰۲۰ بانک جهانی در باره «انجام کسب وکار»، که پنجشنبه ۲۴ اکتبر منتشر شد، ایران را از لحاظ شرایط مورد نیاز برای فعالیت اقتصادی در میان ۱۹۰ کشور جهان در رده صد و بیست و هفتم قرار می‌دهد که یک رتبه نسبت به سال گذشته بهبود یافته است. در این گزارش نیوزیلند، سنگاپور، هنگ کنگ، دانمارک و کره جنوبی، با توجه به برخوردار بودن آنها از مساعد ترین شرایط برای انجام فعالیت‌های اقتصادی، ردیف‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. در عوض کشور‌های سومالی، اریتره، ونزوئلا، یمن و لیبی در ردیف‌های آخر فهرست بانک جهانی جای گرفته‌اند.
ویژگی‌های فضای کسب و کار
فضای کسب و کار ومولفه‌های آن یکی از مهم ترین عوامل زاینده شکاف میان دنیای پیشرفته و مرفه از یکسو و دنیای واپس مانده و فلاکت زده از سوی دیگر است. سرمایه گذاران و مبتکران و خلاقان و بازرگانان و بانکداران به فضای مساعد و امن برای فعالیت نیاز دارند و از بی قانونی و هرج و مرج و فساد می‌گریزند. آرزوی آنها رفتن به سوی کشور‌هایی است که از لحاظ «انجام کسب وکار» بهترین شرایط را عرضه می‌دارند. کره جنوبی محروم از منابع زیر زمینی تنها با ایجاد فضای کسب و کار مساعد به ثروت و قدرت دست یافته، حال آنکه ونزوئلا، به رغم برخورداری از مهم ترین منابع نفتی جهان، بیش از بیش در فقر فرو می‌رود و مردمانش چاره ای جز فرار به سرزمین‌های دیگر ندارند. جای تعجب نیست اگر در همین گزارش بانک جهانی می‌بینیم که از لحاظ فضای کسب و کار کره جنوبی در رده پنجم قرار گرفته، حال آنکه ونزوئلا به رتبه ۱۸۸ در بین ۱۹۰ کشور مورد بررسی سقوط کرده است.
فضای کسب و کار در بر گیرنده مجموعه مولفه‌هایی است که بر فعالیت بنگاه‌های اقتصادی تاثیر می‌گذارند، ولی در حیطه اختیار و اراده مدیران این بنگاه‌ها نیستند. فرض کنیم که مدیر یک بنگاه تولیدی از تمام صلاحیت‌های لازم در زمینه سازماندهی و اداره منابع انسانی و بازار یابی و آگاهی بر ماشین آلات و تکنولوژی و امور مالی و غیره برخوردار باشد. با این همه از این مدیر توانا کاری ساخته نیست اگر برق مدام قطع و وصل بشود، فضای درونی و بیرونی بنگاه تولیدی در گیر نامنی باشد، دیوانسالاری و فساد مدام سد و مانع به وجود بیآورند، تورم عنان گسیخته هرگونه محاسبه ای را در هم بریزد و نرخ ارز دایما تغییر کند...
گزارش سالانه بانک جهانی در مورد «انجام کسب و کار» از سال ۲۰۰۵ به این سو منتشر می‌شود. در این گزارش بانک جهانی برای ارزیابی فضای کسب و کار و طبقه بندی کشور‌ها بر پایه این شاخص از ده نماگر استفاده می‌کند : شروع کسب و کار، اخذ مجوز ساخت و ساز، دسترسی به برق، ثبت مالکیت، دریافت اعتبارات، حمایت از سهام داران خرد، پرداخت مالیات، تجارت فرامرزی، اجرای قرار داد‌ها و ورشکستگی.
نماگر‌های ده گانه خود در بر دارنده چند مولفه فرعی هستند. درباره هر یک از این نماگر‌ها، بانک جهانی اطلاعات مورد نیاز خود را با تکیه بر نمونه برداری و پرسشنامه و نظر سنجی جمع آوری کرده و برای هر یک از آنها و مولفه‌هایشان به کشور‌ها از یک تا صد امتیاز می‌دهد. معدل حاصل از این ارزیابی، جایگاه کشور‌ها را از لحاظ فضای کسب و کار آنها در سلسله مراتب جهانی مشخص می‌کند. در گزارش سال ۲۰۲۰ بانک جهانی، نیوزیلند با معدل ۸۶.۸ در جایگاه اول و سومالی با معدل ۲۰ در جایگاه آخر قرار دارد.
فضای کسب و کار در ایران
معدل امتیاز‌های ایران در گزارش سال ۲۰۲۰ بانک جهانی در زمینه «انجام کسب و کار» از ۵۶.۹۸ به ۵۸.۵ افزایش یافته و جایگاه ایران در میان ۱۹۰ کشور مورد بررسی با یک پله بهبود به رده ۱۲۷ رسیده است. در مجموعه ده نماگر ارائه شده در این گزارش، معدل کل و جایگاه ایران در پنج عرصه (شروع کسب و کار، دریافت اعتبارات، تجارت فرامرزی، اجرای قرار داد‌ها و ورشکستگی) بد تر شده و در پنج عرصه دیگر بهتر شده است.
در یک زمینه بسیار اساسی، که شرایط لازم برای شروع کسب و کار باشد، موقعیت بسیار بد ایران بد تر هم شده است. سخن بر سر موانعی است که بر سر راه ایجاد کسب و کار در ایران وجود دارد، از تاسیس یک نانوایی گرفته تا پایه ریزی یک شرکت نو پا (استارت آپ) و یا یک رستوران. یک شهروند ایرانی برای تحقق پروژه‌هایش باید از چه مراحلی بگذرد، به چه مدت زمانی نیاز دارد و با چه مشکلاتی روبرو است؟ سال گذشته ایران در این عرصه حیاتی، که نقش بسیار مهمی در مبارزه با بیکاری دارد، در رتبه ۱۷۳ جهانی قرار داشت و امسال به رتبه ۱۷۸ سقوط کرده است (دوازده رده مانده به آخر). مثلا می‌بینیم که هر ایرانی برای شروع یک کسب و کار و گذشتن از مراحل گوناگون باید ۷۲ روز وقت بگذارد، حال آنکه در زلاند نو این کار در یک نصفه روز انجام می‌گیرد.
برای شناخت جایگاه واقعی ایران در عرصه کسب و کار، مقایسه وضعیت کشور در فضای منطقه‌ای آن نیز بسیار آموزنده است. در این زمینه بانک جهانی بیست کشور منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی از جمله ایران را جداگانه بررسی کرده است.
در این بررسی می‌بینیم که امارات متحده عربی از لحاظ فضای کسب و کار در میان بیست کشور مورد بررسی با معدل ۸۰.۹ در رده اول قرار گرفته و کشور‌های بحرین، مراکش، عربستان سعودی و عمان مقام‌های دوم تا پنجم را دارند. ایران در این طبقه بندی از میان بیست کشور منطقه رتبه چهاردهم را دارد. حتی جیبوتی و فلسطین (مرکب از غرب اردن و نوار غزه) فضای کسب و کاری مناسب تر از ایران دارند.
درباره جایگاه ایران در جهان از لحاظ فضای کسب و کار، تاکید بر یک نکته ضروری است و آن این که بانک جهانی در ارزیابی خود عامل مهمی چون فضای بین المللی کشور‌ها و تاثیر آنرا بر فضای ملی کسب و کار در نظر نمی‌گیرد. فعالان اقتصادی ایران طی چهل سال گذشته از وجود تنش‌های گوناگون در روابط بین المللی ایران اسیب فراوان دیده‌اند. بخش‌های گوناگون اقتصادی ایران، از بانکداری گرفته تا سرمایه گذاری و بازرگانی، به شدت از تحریم‌های خارجی زیان دیده‌اند و ابهام‌ها و تردید‌های ناشی از این وضعیت به مانعی بزرگ در راه انجام کسب و کار در ایران بدل شده است. اگر این مولفه را به مولفه‌های مورد توجه بانک جهانی در ارزیابی فضای کسب و کار بیفزاییم، آنگاه موقعیت ایران در این عرصه بسیار بد تر از آنچیزی است که از سوی این نهاد مقتدر بین المللی اعلام شده است.
