روس‌ها وارد میدان می‌شوند؟
احمد زیدآبادی
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه قرار است ماه جاری میلادی از عربستان سعودی دیدار کند.
مقام‌های روسی و سعودی این دیدار را مهم ارزیابی کرده‌اند. قاعدتاً سفر پوتین به ریاض در بحبوحۀ بالاگرفتن تنش بین ایران و عربستان، نمی‌تواند از تأثیرات این رویداد برکنار باشد.
سعودی‌ها در سال‌های اخیر برای نزدیکی به مسکو اشتیاق و روی خوش نشان داده‌اند و ظاهراً پوتین را متحد دلچسب‌تر و لایقی برای خود می‌دانند. البته آنها نمی‌خواهند در روابط خارجی خود، روسیه را جایگزین آمریکا و برخی کشورهای اروپایی متحد خود کنند، اما به دلایل مختلف می‌کوشند تا پوتین را وارد معادلۀ سیاست خارجی خود کنند.
شاید مهمترین دلیل این موضوع، نیاز سعودی‌ها به متحدی قدرتمند و بی‌دردسر در کنار آمریکا و یا حتی به عنوان آلترناتیو آن، در شرایط ویژه است.
آمریکا در دوران اخیر متحد کم دردسری برای سعودی‌ها نبوده است. اصولاً بافت دمکراتیک کشورهای غربی، تنوع نهادها، قدرت رسانه‌ها و اثرگذاری افکار عمومی آنها، در روابط شان با کشوری بی‌علاقه به فضای باز سیاسی مانند عربستان، معمولاً مشکل‌زا بوده است.
در این میان، دولت ترامپ هم با تکیه بر سیاست انزواگرایی و عدم مداخلۀ مؤثر در امور جهانی، سعودی‌ها را نسبت به استحکام تکیۀ امنیتی بر آمریکا مردد کرده است بخصوص اینکه ترامپ در مقابل وعدۀ هرگونه حمایتی از عربستان مرتب هزینه‌های مادی آن را به رخ سعودی‌ها می‌کشد و با زبان شلخته و دور از نزاکت دیپلماتیک خود سبب تحقیر آنان می‌شود.
روسیه اما از این جهت متحد کاملاً قابل اعتمادی برای عربستان است زیرا نه فقط به کارنامۀ حقوق بشری کشورها کاری ندارد، بلکه اصولاً موازین دمکراسی‌های غربی را به عنوان میراثی مخل و مزاحم تصمیم‌گیری درست و قید و بندی بیهوده در جهت کارآمدی دولت‌ها تلقی می‌کند و اصولاً خود را از این قید و بندها آزاد کرده است!
دلیل دوم اما به رابطۀ مسکو با تهران مربوط می‌شود. ظاهراً سعودی‌ها از تأثیرگذاری آمریکا بر سیاست ایران مطمئن نیستند و بسیار علاقمندند که از قدرت مسکو نیز در این زمینه به عنوان نیروی مکمل استفاده کنند.
گرچه روس‌ها به عنوان متحد ایران شهرت پیدا کرده‌اند، اما سعودی‌ها می‌دانند که به رغم نفوذ نسبی روسیه بر تهران، این اتحاد چندان مایۀ مستحکم ایدئولوژیک و حتی استراتژیکی ندارد. روسیۀ پوتین از هرگونه تعلق ایدئولوژیک آزاد است و استراتژی آن در خاورمیانه نیز بر مبنای حفظ بقای اسرائیل از یک طرف و تداوم امنیت عربستان و دیگر کشورهای عرب منطقه از طرف دیگر استوار است. از نگاه سعودی‌ها همین دو موضوع، رابطۀ روسیه و ایران را در وضعیتی نامستحکم قرار می‌دهد و برای آنها فرصتی در جهت نزدیکی به مسکو و استفاده از قدرت آن برای اثرگذاری بر تهران فراهم می‌کند.
در کنار این دو علت، دلایلی چون منافع مشترک دو کشور برای بهبود یا تثبیت بهای نفت در بازارهای جهانی و نفوذ سعودی‌ها بر نیروهای افراط‌گرای مناطق مسلمان‌نشین روسیه هم در آنچه گفته شد، بی‌تأثیر نیست.
بنابراین، احتمال اینکه پوتین در سفر خود به عربستان طرحی را برای کاهش تنش در منطقۀ خلیج فارس مطرح کند، کم نیست. پوتین پیش از این، از لزوم پیمانی امنیتی در منطقۀ خلیج فارس با شرکت آمریکا، روسیه، اروپا، چین، هند و کشورهای حاشیۀ خلیج فارس سخن گفته است و احتمالاً این طرح را در دیدار با سعودی‌ها با جزئیات وضوح بیشتری مطرح خواهد کرد.
آیا چنین طرحی طبق میل جمهوری اسلامی خواهد بود؟ بستگی به این دارد که جمهوری اسلامی بخواهد به چه سمتی حرکت کند! اگر جمهوری اسلامی در صدد انعطاف در مواضع منطقه‌ای خود باشد احتمالاً طرح پوتین می‌تواند سبب کاهش تنش‌ها و نهایتاً راهی در جهت رهایی از تحریم‌های آمریکا نیز به حساب آید. اما اگر قصد انعطافی در میان نباشد، طرح امنیتی مسکو خطر اصطکاک آن با تهران را پیش می‌آورد.
