فقیهان و مردم: فاصله‌ای عظیم
محمد فاضلی
خبر آمده که شماری از روحانیون درخصوص ساخته شدن فیلمی درباره مولانا و شمس تبریزی از دو فقیه پرسیده‌اند. آن دو فقیه نیز رأی به حرمت ساخت فیلم یا سریال درباره شمس و مولانا داده‌اند.
چندین ملاحظه درخصوص این فتوا هست که موضوع بحث من نیستند و نگاه من فقط جامعه‌شناختی است و جدای از نگاه دینی یا صحت و سقم نظر ایشان، فقط مایلم فاصله نگاه و تصور برخی فقیهان و مردم جامعه را نشان دهم.
این موضوع برای نشان دادن چنین فاصله‌ای از آن جهت مناسب است که شاخصی عددی برای آن وجود دارد.
حکم به حرمت ساخت این فیلم در شرایطی صادر شده است که سایت مرجع کتاب نشان می‌دهد کتاب «ملت عشق» نوشته الیف شفق – نویسنده ترکیه‌ای - که رمانی بر پایه داستان مولانا و شمس است، در ایران ۱۵۵ بار از سال ۱۳۹۳ تاکنون منتشر شده است.
مجموع تیراژ ترجمه‌های متعدد این کتاب بالغ بر ۴۹۸ هزار نسخه است. ۲۱ ناشر هر کدام ترجمه‌ای از این کتاب را منتشر کرده‌اند و نسخه قطع رقعی جلد شومیز آن به چاپ ۱۰۱ رسیده است.
خوب به این اعداد دقت و لحاظ کنید که تیراژ هر چاپ اغلب کتاب‌ها در کشور به ۳۰۰ و ۵۰۰ و حداکثر ۱۰۰۰ نسخه رسیده است. ناشر کتاب من با عنوان «دغدغه ایران: راه‌هایی به سوی آزادی، امنیت و توسعه پایدار» (انتشارات کویر، ۱۳۹۸) وقتی ظرف دو ماه ۶۰۰ نسخه از کتاب فروش رفت و به چاپ دوم رسید، می‌گفت در این بازار کتاب، فروش خوب بوده است. اکثریت بقیه کتاب‌ها هم همین وضعیت را دارند.
وجود بیش از بیست ترجمه از یک کتاب و پانصد هزار نسخه فروش، نشانه رخداد فرهنگی قابل توجه و شایسته مطالعه است، اما شاخصی کمی از فاصله میان نگاه فرهنگی جامعه ایرانی و نگاه گروهی از روحانیت و شماری از فقیهان است.
این فاصله اگرچه در این اعداد و ارقام بازتاب می‌یابد، اما در این امر کیفی نیز بازتاب دارد که برخی فقیهان شمس و مولانا را به صوفیه و ضلالت منتسب کرده‌اند و جمع عظیمی از مردم کتاب‌خوان، ضلالتی در این حکایت ندیده‌اند و صدها هزار نسخه از کتابی درباره این موضوع فروش رفته است.
فاصله‌ای که میان این دو نگاه مشهود است، در بقیه عرصه‌ها – از رفتن زنان به ورزشگاه تا دوچرخه‌سواری زنان و ... – نیز وجود دارد. این فاصله منشأ بخش مهمی از تنشی است که در جامعه ایرانی امروز دیده می‌شود.
این فاصله اگر در حیطه اعتقاد و دایره مقلدان باقی بماند، از منظر اجتماعی تنش‌آمیز نمی‌شود؛ اما آن‌گاه که این فاصله بر سیاست‌گذاری اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سایه می‌اندازد، جامعه متکثر و مطالبه‌گر امروز را بسیار می‌آزارد و به فاصله و شکاف دولت و ملت تبدیل می‌کند.
