مشروطه در نگاه صادق زیباکلام و هرمیداس‌باوند
روزنامه شرق
مشروطه هنوز هم در بازخوانی‌های تاریخی مهم‌ترین تحول تاریخی ایران شمرده می‌شود. در ادامه دیدگاه دو استاد دانشگاه و فعال سیاسی یعنی صادق زیباکلام و هرمیداس‌باوند را دراین‌باره می‌خوانید.
صادق زیباکلام:
معقتدم مشروطه اصل و بن‌مایه فسلفه سیاسی و باورهای سیاسی ایران امروز و نظام جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد. این فکر که حکومت باید بر اساس وجود قانون اساسی باشد، با مشروطه آمد. مشروطه بود که اختیارات حکومت را محدود کرد و از پاسخ‌گویی در برابر مردم سخن گفت. آزادی بیان، آزادی قلم و آزادی مطبوعات و برابری همه مقابل قانون از مهم‌ترین اصولی بود که همگی از مشروطه بیرون آمد. البته مشروطه نتوانست ایده اصلی خود را که حاکمیت قانون و انتخابات آزاد بود محقق کند اما تمام آنچه از اندیشه سیاسی امروز وجود دارد، از مشروطه برآمده است. بنابراین از این بابت مشروطه مهم‌ترین تحول تاریخی ایران است. هرچند همان‌طور که گفته شد مشروطه نتوانست ایده‌ها و اصول خود را محقق کند. درباره این ناکامی دو روایت اصلی وجود دارد. بعد از پیروزی انقلاب گفته شد که سکولار‌ها و غیرمذهبی‌ها مشروطه را به انحراف کشیدند. علت دیگری که مطرح می‌شود زودهنگامی مشروطه برای ایران بود. در این روایت گفته می‌شود که مقدمات تاریخی مشروطه برخلاف اروپا در ایران اتفاق نیفتاده بود. اما من معتقدم مشروطه به انحراف کشیده نشد چراکه اصل آن بر پایه حاکمیت قانون بود. از سوی دیگر تفکر تغییر و تحول و اصلاحات در ایران صد سال قبل از مشروطه آغاز شده بود. یعنی از نیمه اول قرن نوزدهم فکر تحول‌خواهی در ایران به وجود آمده بود. بنابراین ایرانی‌ها کاملا به آنچه در مشروطه می‌گفتند آگاه بودند. برای بررسی این موضوع ملاک ما متمم قانون اساسی است. همه ایده‌ها و آرمان‌های مشروطه در متمم قانون اساسی متبلور است. در این متمم تمام اختیارات از شاه گرفته و به مجلس و دولت داده می‌شود. اصل تفکیک قوا را به وجود می‌آورد. ایرانی‌ها این مفاهیم را فهمیده بودند و بیش از یک قرن برای اصلاحات تلاش کرده بودند. اما برای پاسخ به این سؤال که چرا حاکمیت قانون تحقق پیدا نکرد و ایران دچار دیکتاتوری رضاشاهی شد، باید به اقتضائات زمانی و مؤلفه‌های خارجی مثل ظهور آلمان در اروپا و جنگ جهانی، پشت‌کردن انگلیسی‌ها به مشروطه به واسطه تغییر و تحولات در اروپا و دیگر مؤلفه‌ها توجه کرد.
هرمیداس باوند:
وقتی مشروطه اتفاق افتاد، در آسیا چهار کشور مستقل وجود داشت. چین، ژاپن، عثمانی و ایران. البته ایران نیز تحت تأثیر قدرت‌های خارجی از جمله روسیه و انگلیس بود. با این همه ایران در آن مقطع در رژیم مشروطیت پیشگام بود. خواست رهبران مشروطه حاکمیت قانون، آزادی و مشارکت مردم بود و در آن مقطع بود که موضوع پاسخ‌گویی مسئولان در برابر مردم مطرح شد. اما آنچه باعث شد مشروطه در نیل به اهداف خود ناکام بماند، عوامل خارجی بود. انگلیسی‌ها می‌دانستند اگر مشروطیت بارور شود، به منزله اشتعال جنبش قانون‌خواهی و آزادی‌‌خواهی در شبه‌قاره هند خواهد بود. بنابراین روسیه و انگلیس هر دو سعی کردند چارچوب مشروطیت را حفظ کنند اما در عین حال از بارورشدن آن نیز جلوگیری کنند. از مهم‌ترین اقدامات آنها نیز می‌توان به عهدنامه ۱۹۰۷ اشاره کرد که حکومت مرکزی را به طور کلی از بین برد. در واقع انگلیسی‌ها از مشروطه استفاده ابزاری و پیشنهاد تقسیم ایران به مناطق تحت نفوذ را مطرح کردند.
این وضعیت سبب شد که اصول مندرج در مشروطیت تحقق خارجی پیدا نکند و مردم با اصول آن آشنایی لازم را پیدا نکنند. بعد از این در دوره پهلوی نیز رضاشاه مشروطیت استبدادی برقرار کرد. مجلس شکل ظاهری داشت و انتخابات آزاد وجود نداشت. رویدادهای دیگری نیز در این بین از جمله اشغال ایران به دست متفقین اتفاق افتاد که اجازه نداد اصول متمم قانون اساسی به مرحله اجرا درآید. بار دیگر در ملی‌کردن صنعت نفت یکی از اهداف کوتاه‌کردن دست خارجی‌ها به ویژه انگلیس و احیای اصول مشروطه برشمرده شده بود. این اصول یعنی بازگشت به آزادی و حاکمیت قانون در انقلاب اسلامی نیز مطرح بود. به همین دلایل است که در یک قرن گذشته خواست مردم ایران برای نیل به آزادی و مردم‌سالاری و حکومت قانون با مقتضیات روز جامعه بوده است.
