پیچیدگی‌های اجرای رفراندوم
نادر کریمی‌جونی/جهان صنعت
 |
سه شنبه ۷ خرداد ۱۳۹۸
حسن روحانی برای دومین بار طی سال‌های اخیر در یک سخنرانی عمومی و رسمی موضوع همه‌پرسی و توسل به آن برای حل برخی مشکلات کشور یا تصمیم‌گیری در مورد برخی رویکردها یا راهکارها را بیان کرده است. رییس‌جمهور اولین بار هنگام سخنرانی ۲۲ بهمن و دو سال پیش موضوع توسل به رفراندوم برای تصمیم‌گیری در مورد برخی مسائل را بیان کرده بود. در آن هنگام البته مساله منازعه حاد ایران با ایالات متحده مطرح نشده بود و خبری از تحریم‌هایی که هم‌اینک اقتصاد کشورمان را تحت فشار گذاشته، وجود نداشت. با این حال نه در آن زمان و نه در سخنرانی شنبه گذشته، روحانی به طور مشخص نگفته است که برای چه موضوع یا تصمیمی احتیاج به مراجعه به همه‌پرسی وجود دارد و آیا این تصمیم یا موضوع از طریق دیگری قابل اتخاذ هست یا نه؟ همچنین کاملا روشن نیست که آیا هدف مراجعه به همه‌پرسی برای اتخاذ تصمیم از سوی همه مردم است یا هدف جلب و کسب مشروعیت برای تصمیمی است که نظام آن را اتخاذ کرده اما برای اجرا و مشروعیت بخشیدن به آن، احتیاج به پشتیبانی مردم دارد. مشکل مهم در این میان آن است که چه به طور مستقیم یا غیرمستقیم و چه از سوی ناظران داخلی یا خارجی این سنجش مشروعیت یا مقبولیت در مورد یک تصمیم یا موضوع، ابعاد بزرگ‌تری را در‌بر گیرد و وارد حوزه‌هایی شود که نظام جمهوری اسلامی ایران نمی‌خواهد وارد آن حوزه‌ها شود. البته مساله قابل توجه آن است که چه چیز یا چه موضوعی قرار است به همه‌پرسی گذاشته شود؟ بی‌تردید این موضوع آنقدر راهبردی، کلی و تعیین‌کننده است که تصمیم گرفتن درباره آن در صلاحیت یا اهلیت نظام نمی‌گنجد و باید همه مردم را در این تصمیم‌گیری شریک کرد. احتمالا این تصمیم‌گیری و نتایج با عواقبی همراه است که نظام پس از اخذ موافقت مردم در همه‌پرسی و مواجه شدن با عواقب تصمیم می‌خواهد به ایرانیان بگوید خود‌کرده را تدبیر نیست. عبارت خود‌کرده را تدبیر نیست قبلا هم از سوی کارگزاران نظام جمهوری اسلامی خطاب به مردم استفاده شده و روزی محمدجواد ظریف در برنامه حالا خورشید تصریح کرد که ما خودمان تصمیم گرفته و خواسته‌ایم که این‌گونه زندگی کنیم.اما اگر مجموعه آرای کسب‌شده با آنچه نظام جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد، همسو نباشد آنگاه چه اتفاقی روی خواهد داد؟ اگر نظام به آن تصمیم احتیاج داشته باشد و مردم با آن موافقت نکنند، آیا نظام جمهوری اسلامی ایران از اجرای آن برنامه یا دستیابی به آن هدف صرف‌نظر خواهد کرد؟ حالت نظام در این موقعیت مانند کسی است که استخاره کند و بعد استخاره مخالف میل او جواب دهد. او چگونه می‌تواند به میل خودش بی‌اعتنا باشد و به توصیه استخاره عمل کند؟ آیا در این موقعیت نظام جمهوری اسلامی صادقانه به رای مردم تمکین خواهد کرد یا به ترفندهایی برای عمل به میل خودش متوسل خواهد شد.این شرایط می‌تواند پیچیده‌تر هم شود بدین‌صورت که مردم با آنچه نظام می‌خواهد، موافقت نکنند و متعاقب آن چه شهروندان ایرانی و چه خارجیان این ناکامی را پله اول برای تحمیل برخی خواسته‌های دیگر قلمداد کنند. در این صورت روندی آغاز می‌شود که توقف آن چندان ساده نیست و از آن بدتر، این روند ممکن است مسیری را طی کند که اصلا به مذاق دولت و کشور خوش نیاید. آیا در این صورت دولتمردان جمهوری اسلامی ایران حاضرند چنین ریسکی را بپذیرند و تن به موقعیتی بدهند که نمیدانند سرانجام آن چه خواهد شد؟یک احتمال آن است که رییس‌جمهور و موافقان او تصور می‌کنند آنقدر رای مثبت در بدنه ملت در اختیار دارند که لازم نیست نگران چیزی باشند به ویژه در میان اقشار میانی و براساس آنچه در مورد درصد مشارکت‌کنندگان در انتخابات‌ها دیده شده جمهوری اسلامی ایران و منافع ماهوی آن، از حمایت درصد قابل‌توجهی از شهروندان برخوردار است و در این زمینه می‌تواند امیدوار باشد همه کسانی که به نظام اعتماد دارند و در انتخابات‌ها مشارکت می‌کنند، در رفراندوم و همه‌پرسی نیز مشارکت کنند و به آن چیزی که نظام می‌خواهد، رای دهند. به همین دلیل روحانی و همراهانش اصولا رفراندوم را ریسک نمیدانند و معتقدند که این همه‌پرسی موقعیت نظام و تصمیم‌های آن را تثبیت خواهد کرد. نکته پایانی در این باره آن است که آیا تصمیمی که قرار است به رفراندوم گذاشته شود، موافقت و پشتیبانی همه مقامات ارشد و صاحب نفوذ درون نظام را به همراه دارد؟ آیا چهره‌های صاحب‌نظر و صاحب نفوذ در حوزه علمیه و مقامات تاثیر‌گذار با آن تصمیم موافق هستند و از اتخاذ آن پشتیبانی می‌کنند؟ از آن مهم‌تر آیا به این نکته باور دارند که در چنین موضوع‌ها و موقعیت‌هایی به رای عمومی و همه‌پرسی گذاشتن اتخاذ یا عدم اتخاذ تصمیم ضرورت دارد؟
