تحلیل یک آگهی تسلیت
عباس عبدی
روزنامه اعتماد/ اول خرداد ۱۳۹۸
چند روز پیش یک آگهی تسلیت و اعلام مراسم ختم به مناسبت درگذشت چهلمین روز یک روحانی منتشر شد که به شکل غیر معمولی اسامی چند نسل از بازماندگان آن مرحوم که بزرگ خاندان بود در ذیل آگهی درج شده بود. این اسامی شامل ۴ نسل بود.
نسل اول، پدر و پدر زن آن مرحوم که طبعاً آنان فوت کرده بودند.
نسل دوم، آن مرحوم و برادران خود یا برادران همسرش و...
نسل سوم، شامل فرزندان خودش و فرزندان برادران یا خواهرانش.
نسل چهارم، شامل نوه‌های خودش می‌شد.
مجموعه افراد شامل، پدر، پدر زن، داماد، برادر، عمو، دایی، شوهر خواهر، باجناق، فرزندان و نوه‌ها بود.
طبیعی است که نسل اول باید متولد صد سال پیش باشد، نسل دوم نیز در دو دهه اول قرن حاضر ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ به دنیا آمده است. نسل سوم آنان باید در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به دنیا آمده باشند و نسل چهارم نیز در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ به دنیا آمده است.
حال ببینیم اسامی این چهار نسل چگونه است. همه این اسامی در آگهی درج شده است.
نسل اول: محمد، مهرعلی
نسل دوم: علی‌عسگر، ابراهیم، لطف‌الله، شیرمحمد، بلال‌محمد، جعفر، حسین، ابراهیم، حسن، جواد، محمد، محسن، صابر.
نسل سوم: ناصر، کمال، جمال، وحید، سعید، نسیم، محمدحسین، رضا، اسماعیل، محمد، علی، صمد، رضامحمد، احمد، حسین.
نسل چهارم: مریم، داتا، نیقا، واکی، داکی، لازاره، آلیسا، تایا، لی‌لی، ارسلان.
در نسل اول و دوم اسامی زنان نیامده است بلکه به صفت کلی زن و خواهر آمده است، ولی در نسل سوم فقط یک مورد به اسامی آنان اشاره شده است. در حالی که در نسل چهارم اسامی دختر و پسر آمده و حتی در برخی از موارد معلوم نیست که کدام دختر است و کدام پسر!!
نام‌های نسل اول و دوم تفاوت چندانی ندارند. در نسل اول چون تعداد اسامی کم است نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد ولی به نظر می‌رسد که در این خانواده نام‌های این دو نسل کمابیش مثل یکدیگر هستند. همه اسامی مذهبی هستند و در مجموعه اسامی مذهبی، برخی ملی ـ مذهبی هستند مثل اسامی ائمه‌ع، و برخی نیز مذهبی سنتی یا خرده‌فرهنگی از گرایش مذهبی هستند.
در نسل سوم باز هم همه اسامی مذهبی هستند ولی اسامی سنتی ـ مذهبی مثل شیرمحمد، بلال‌محمد، علی‌عسگر، دیگر وجود ندارند، بلکه یا این اسامی ملی ـ مذهبی هستند و یا اسامی مذهبی مدرن و مفهومی، مثل وحید، ناصر، کمال و...
نسل چهارم به کلی در فضای دیگری سیر می‌کنند. گویی مربوط به جامعه دیگری هستند. نام‌های جدیدی هستند که بجز مریم و ارسلان، بقیه حتی برای اغلب مخاطبان نامأنوس هستند و بنده هم که درباره نام‌های کودکان مطالعه کرده‌ام برای اولین بار آنها را می‌بینم. نام‌های به شدت منفرد و تک هستند. ولی مهم‌تر از آن فاقد بار فرهنگی تاریخی هستند. حتی به لحاظ مفهومی با ادبیات و فرهنگ ایرانی کمتر همخوانی دارند. وجود این اسامی زیر آگهی درگذشت و چهلم یک روحانی احتمالاً ۸۰ تا ۸۵ ساله هرچند عجیب است ولی نشانه مهم‌تری از اصل تغییر نام‌گذاری و فرهنگ آن است.
اینکه یک خانواده روحانی چنین اقدامی را کرده است به خودی خود جالب است ولی چنین آگهی با این شکل و شمایل و انتسابات افراد به آن مرحوم، نشانه‌ای از تداوم و رسوخ نوعی از فرهنگ سنتی در رفتار بازماندگان است که اگرچه فرزندانشان را چنین نام‌گذاری می‌کنند که هیچ نشانه‌ای از سنت در آن نیست، ولی آگهی ترحیم آنان حتی برای چهلمین روز درگذشت مصداق سنت‌گرایی شدید است. این نیز بخشی از تعارضات فرهنگی موجود در جامعه ما و حتی درون فرد و خانواده مشخص است.
این آگهی اگرچه یک مورد است و قابل تعمیم نیست ولی با یافته‌ها و مطالعات و مشاهدات دیگر بنده در خصوص تحول نام‌گذاری کودکان در تهران سازگاری دارد و نشانه‌ای از تحول فرهنگی در چند دهه اخیر و در عین حال وجود تعارضات فرهنگی ناشی از این تحولات است.
