انقلاب علیه خود؟
احمد زیدآبادی
بزرگترین تراژدی انقلاب‌ها این است که به گونه‌ای دیالکتیکی علیه خود عمل می‌کنند.
از نگاه من، انقلاب سال ۵۷ علت‌های فراوانی داشت، اما مهمترین علت آن، طغیان برخی طبقات اجتماعی علیه شبه‌مدرنیزاسیون پرشتاب حکومت پهلوی در دهۀ ۵۰ خورشیدی بود.
در حقیقت، بسیاری از اقشار ایرانی در برابر سرعت شبه‌مدرنیزاسیون، هویت خود را در معرض خطر و تهدید دیدند و برای مقابله با این وضع، به نیروهای حافظ سنت پناه بردند.
نیروی حافظ سنت، روحانیت بود. دیگر نیروهایی که در پیروزی انقلاب سهیم بودند، خواسته یا ناخواسته به خدمت آن درآمدند. از همین رو هنگامی که این دسته از نیروها در مقابل روحانیت قد علم کردند، تقریباً به راحتی همگی از گردونۀ قدرت و حتی حیات سیاسی و فیزیکی حذف شدند.
با این حساب، به نظر من مهمترین هدف انقلاب، حفظ سنت و تقویت جلوه‌های ایمن‌زای آن در برابر طوفان شبه‌تجدد و یا حتی خودِ تجدد بود. این هدف اما تا چه اندازه تحقق یافته است؟
گشت و گذاری در هر محله‌ای از شهرهای بزرگ و کوچک و حتی روستاها و گوش سپردن به علایق جوانان و توجه به سبک زندگی و آرزوهای آنها، به این پرسش به روشنی پاسخ می‌دهد.
در واقع خاستگاه انقلاب ایران، سنت بود. سنت اما اگر رنگ سیاست به خود گیرد و به قدرت دولتی تکیه کند، به نوعی بنیادگرایی منجر می‌شود و عملاً پایه‌های خود را سست و به تدریج ویران می‌کند.
مهمترین تفاوت جامعۀ کنونی ایران با جامعۀ قبل از انقلاب این است که در آن زمان، به رغم علاقۀ حکومت، سنت در سنگر اجتماعی خود استوار و پا بر جا بود و ضمن وعدۀ حیاتی امن و هویت‌بخش، به بازتولید اخلاقیات در بین مردم نیز مدد می‌رساند. امروز اما به رغم میل حکومت، سنگرِ سنت در هم شکسته و از بازتولید اخلاقیات اجتماعی باز مانده است. رشد این میزان از فساد و ناهنجاری و بی‌اعتمادی در جامعۀ امروز ما دلالتی جز این ندارد.
بدین ترتیب، آنچه را دولت پهلوی مزاحم و مانع پیشبرد برنامه‌های شبه‌مدرنیستی خود می‌دانست ولی توان مقابله و فائق آمدن بر آن را نداشت، بر اثر نوع حکمرانی چهل ساله سست و تسخیرپذیر شده است. بدین ترتیب، انقلاب به گونه‌ای دیالکتیکی و به صورتی تراژیک، علیه خود عمل کرده است!
