منافع ملی و راه برون رفت از چالش‌ها

تبیین مطلوب منافع ملی بسیار پیچیده و عمیق‌تر از توان این موجز است؛ بنابراین تنها تلاش می شود به‌تصویری کلی از چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان بنیاد حکمرانی پایدار، کارآمد، کم هزینه و مقتدر اشاره شود

تبیین مطلوب منافع ملی بسیار پیچیده و عمیق‌تر از توان این موجز است؛ بنابراین تنها تلاش می شود به‌تصویری کلی از چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان بنیاد حکمرانی پایدار، کارآمد، کم هزینه و مقتدر اشاره شود. چهار دهه است که برخی اذهان خلاق و عالِم مطلق که خود را تئوریسین اصلاح طلب، اصولگرا، چپ، راست و...می نامند در حال پختن و ارائه انواع راهکارها، طرح ها و راهبردهایی برای حل و فصل انواع چالش های اجتماعی و سیاسی هستند. اما واقعیت عینی حاکی از این است که با وجود این همه به اصطلاح تئوریسین های مدعی، زیست بخش قابل توجهی از شهروندان ایران زمین به صورت بی سابقه ای فلاکت بار است. اگر در عرصه علوم گوناگون (فیزیک، شیمی، مکانیک،الکترونیک، زمین‌شناسی، دامداری، کشاورزی و...) یک تئوریسین تنها چند بار متوالی(نه چند دهه) تئوری هایی ارائه دهد که نتواند آن‌ها را اثبات و در نتیجه کاربردی کند، بی‌شك دانشگاه منابعی در اختیار این تئوریسین خلاق نخواهد گذاشت. حال آنکه، واقعیت غیر قابل فهم این است که چگونه برخی به اصطلاح تئوریسین های سیاسی انتصابی، انتخابی و غیر رسمی کشور۴۰ سال در خلق انواع تئوری‌های اجتماعی و سیاسی فعال هستند اما بنابرشواهد عینی که زیست پر چالش بیشتر شهروندان ایران زمین گواه آن است، راهکارهای ارائه شده توسط این همه تئوریسین ها نه تنها زیست شهروندان را امن و آرام تر نکرده بلکه پیوسته به دشواری‌ها و چالش های شهروندان افزوده است. به باور نگارنده، بنابر شواهد عینی از زیست پر دغدغه و غیر قابل توجیه شهروندان، جهان ذهنی (و شاید اهداف) تئوریسین های مدعی با نیازها، اهداف، خواسته ها و تمایلات عینی و ملموس شهروندان تفاوتی فاحش دارد. در ظاهر تئوریسین های خلاق نمی دانند که مهم‌ترین دغدغه های شهروندان‌مان غذا، لباس، مسکن، آرامش، آموزش، بهداشت و درمان، امنیت و حاکمیت قانون است. بزرگ‌ترین خدمتی که تئوریسین‌های اصلاح طلب، اصولگرا، چپ، راست و ... می‌توانند به شهروندان ایران زمین انجام دهند کنارگیری از عرصه سیاسی و باز کردن فضای عمل برای ملی‌گرایانی است که دغدغه ها، اهداف و نیازهای عینی و روز مره شهروندان را درک می کنند.
اتكا به یك ارزش
شرایط کشور با توجه به انواع چالش ها در عرصه های روابط خارجه، سیاسی، اقتصادی و... به هیچ وجه قابل توجیه و قابل فهم نیست. قابل توجیه و قابل فهم نبودن به این دلیل ساده است که شهروندان ایران همه مولفه‌های لازم و ضروری را برای یک زیست آرام، با امنیت، با رفاه نسبی و... دارند اما در شرایطی زیست می‌کنیم که می‌بینیم و می دانیم. کمتر کشوری در جهان منابع خدادادی، موقعیت ژئوپولیتیک عالی، شهروندان میهن‌پرست و با اراده، جوانان دارای تحصیلات عالی و... رامانند آنچه در ایران است،دارد؛ بنابراین، موجه و ضروری است تا پرسش شود، چرا شهروندان ایران زمین با وجود تمام مولفه های لازم و ضروری، این همه دچار انواع دغدغه ها و درد و رنج هستند؟ چرا با وجود اینکه دلسوزان بسیاری در عرصه های گوناگون از جمله مدیریت کلان و عرصه سیاسی تلاش می کنند تا زیستی آرام و امن برای شهروندان فراهم کنند، آن‌گونه که باید دستاورد مطلوبی حاصل نمی شود؟ به باور نگارنده، این پرسش‌ها تنها یک پاسخ زمینی، آسمانی، منطقی و کاربردی دارد: اینکه، «چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان فلسفه و بنیاد حکمرانی و سیاست ‌ورزی جایگاهی بسیار مبهم و غیر کاربردی در مدیریت کلان(برخی صاحب منصبان و سیاست‌ورزان) دارد». حکمرانی کم هزینه، کارآمد، پایدار و مقتدر که توانایی ایجاد رفاه، امنیت، آرامش و... را برای شهروندان تحت حمایت حاکمیت ایجاد کند، در جهان معاصر بدون اتکا به منافع ملی غیر ممکن است. بدون توسل به ایدهآلیسم رومانتیک برآمده از آشفتگی برخی اذهان گم گشته در عالم نامتناهی می توان ادعا کرد که منافع (جمعی) «مبدأ و مقصد» همه افعال اجتماعی در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، روابط خارجه، فرهنگی، آموزشی و... است.
بنا بر تمام اصول منطقی، عقلانی و میهن پرستی، همه راهکارها، طرح ها و راهبرد های لازم، ضروری و عملی به منظور ایجاد رفاه، آرامش و امنیت برای شهروندان منوط به «فهم و پذیرش چیستی، چرایی و ضرورت منافع ملی به مثابه بنیاد حاکمیت کارآمد» است.به منظور شفاف سازی مقدمه فوق لازم است تا تبیین مختصری از منافع ملی ارائه شود. منافع ملی از دو واژه منافع و ملی تشکیل شده است.واژه(صفت) ملی معطوف به امور و ویژگی های یک ملت است. برای درک امور یا ویژگی های یک ملت لازم است درک کلی و مشترک از واژه ملت داشته باشد؛ بنابراین باید به این پرسش که ملت چیست، پاسخ داده شود. به منظور پیشگیری از گم شدن در مباحث بی حاصل، پیچیده و گاهی نامشخص تاریخی، فرهنگی و حصول یک «تعریف و درک کاربردی» از واژه ملت، می توان ملت ایرانرا این‌گونه تعریف کرد که بنابر شواهد بی شمار تاریخی در منطقه جغرافیایی که امروز ایران نامیده می‌شود، چند هزار سال است که مردمی با تاریخ و فرهنگی پویا و کوچک و بزرگ شدن جغرافیای سرزمینی زیست کرده اند». بنابر این تعریف کلی و کاربردی فوق، ملت ایران معطوف به یکا یک شهروندان دارای شناسنامه ایرانی است که در مرزهای جغرافیایی ایران زمین زیست می کنند. هدف تعریف ملت تبیین یک واژه است. صد البته همه شهروندان ایران زمین که به دلایل گوناگون کشور را ترک کرده اند، عضو ملت ایران هستند.
منافع چیست؟
به بیان بسیار کلی منشأ مفهوم منفعت، نیاز است. می توان نیازهای انسانی را به سه دسته تقسیم کرد:
۱-نیازهای فیزیکی؛ غذا، لباس،خواب، مسکن، امنیت و...
۲-نیازهای روان‌شناختی؛ احساس تعلق، شادی، مفید بودن، درک امور، احترام، آسیب گریزی و...
۳-نیازهای اجتماعی؛ همکاری، هم زیستی، زیست منظم، قانون مداری، اعتماد، امنیت، عدالت، اخلاق و...
نیازهای فیزیکی و بخشی از نیازهای روان‌شناختی را می توان نیازهای ثابت و نیازهای اجتماعی و بخشی از نیازهای روان‌شناختی را می توان نیازهای متغیر تلقی کرد. ثابت به این معنی که این نیازها ارتباطی با زمان، مکان و شرایط محیطی،اجتماعی ندارند. متغیر به این معنی که این نیازها برآیند مستقیم زمان، مکان و شرایط محیطی، اجتماعی هستند.
بنابر تعریف بسیار ساده فوق، منافع ملی معطوف به نیازهای گوناگون تعدادی انسان (ملت) است که در یک منطقه جغرافیایی با مرزهای تعیین شده زیست می کنند. از آنجا که هیچ فرد انسانی و زمینی فقط به اتکای امکانات و توانایی خود نمی تواند نیازهای حیاتی خود را تامین کند، بنابراین به ناچار باید با دیگر افراد همکاری و هم اندیشی کند. هم اندیشی و همکاری میان افراد یک جامعه منجر به ظهور نظمی میان آن‌ها برای مدیریت رفتار، راهکارها و راهبردهایی برای تامین نیازهای ضروری برای ادامه بقا می شود. محتوا، ساختار یا معنی زندگی انسان، تلاش برای تحقق این نیازهای ضروری است.
نظم اجتماعی که برآیند درک ضرورت همکاری و هم اندیش به منظور تحقق نیازهای گوناگون انسانی است، بنیاد انواع نهادهای اجتماعی که در ساختار حاکمیت یکپارچه نمود می یابد، است. بنابراین حاکمیت در هر شکلی تنها یک کاربرد و معنی دارد. حاکمیت تبلور و نماد اراده، خواست، نیاز، تمایلات و... یکا‌یک شهروندان تحت حمایت حکومت است. بنابر تعریف مختصر فوق، منافع ملی بنیاد کارآمدی، مشروعیت، پایداری و اقتدار هر حکومتی است. هیچ نهاد اجتماعی، شهروند یا صاحب منصبی نمی تواند اندیشه، هدف یا عملکردی مغایر منافع ملی داشته باشد.
با در نظر گرفتن شرایط بسیار بغرنج داخلی، آشفتگی‌های منطقه ای و تحولات سریع و ریشه ای جهانی، آن‌هایی که صادقانه عاشق ایران هستند برای حصول مدیریت کم هزینه، تنها یک مسیر پیش رو دارند: «تشکیل شورای عالی منافع ملی». شورای عالی منافع ملی محلی برای اجماع نظر و تدوین تعریفی از چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان بنیاد حکمرانی کارآمد، کم هزینه، پایدار و مقتدر خواهد بود.
هیچ ذهن و قدرت زمینی و آسمانی نمی‌تواند بدون مراجعه به منافع ملی، چالش های موجود در روابط خارجه، مدیریت کلان اقتصادی، معیشتی، فرهنگی، آموزشی، بهداشت و درمان ... را حل و فصل کند. سرتاسر تاریخ جوامع گواه این حقیقت است که انباشت انواع چالش های حل نشده در امور گوناگون در بلند مدت آغاز آشفتگی، ناکارآمدی، ناپایداری و... هرحکومتی خواهد بود. گواه این ادعا، اتحاد جماهیر شوروی مرحوم و آمریکاست. به منظور سهولت در ایجاد درک مشترک پیرامون چیستی و ضرورت منافع ملی به مثابه مستحکم‌ترین بنیاد حاکمیت کارآمد، پایدار و کم هزینه باید «تاریخ» و «آینده» را از فرآیند ایجاد درک مشترک حذف کرد . نیازهای انسانی نه در تاریخ و نه در آینده بلکه در زمان حال وجود دارند. حصول درک مشترک از چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان بنیاد مشروعیت حاکمیت کارآمد هیچ ارتباطی با وقایع، شخصیت ها و امور تاریخی یا اهداف ایده آلیستی معطوف به آینده‌ای که نمی دانم آیا وجود خواهد داشت یا خیر، ندارد. «بنا بر تعریف مختصر فوق منافع ملی تنها یک تعریف دارد، اگر سیاست ورزان و صاحب منصبان نمی‌توانند به یک درک مشترک پیرامون چیستی و ضرورت منافع ملی به عنوان بنیاد حکمرانی کارآمد و مشروع برسند، اشکال از «موضوع» فهم نیست بلکه مشکل در «توانایی درک» یا «اهداف غیر ملی» برخی سیاست ورزان و صاحب‌منصبان است». این نكته را نباید فراموش كنند كه حکمرانی منهای منافع جمعی (ملی) یک پدیده مدنی نخواهد بود.

*پژوهشگر