شوهر صدراعظم!
مهدی تدینی
طبق آنچه ما در ایران دیده‌ایم و تجربه کرده‌ایم، اگر همسرِ کسی بالاترین مقام اجرایی کشوری باشد می‌تواند به سِمت‌های بالایی برسد. یکی از بهترین پلکان‌ها یا اصلاً آسانسورهای ترقی در ایران روابط خانوادگی است. اگر کسی رئیس‌جمهور باشد، برادرش حداقل باید وزیر باشد؛ یا نه، مشاور ویژۀ رئیس‌جمهور، بازرس ریاست‌جمهوری! اگر هم تعداد برادرها زیاد باشد، آخرین برادر فعلاً باید تا اطلاع ثانوی به مقام ریاست فلان نهاد یا مدیریت فلان سازمان بسنده کند. اصلاً یکی از معیارهای صلاحیت فرد در ایران خانواده‌اش است، پدرش، برادرش، عمویش، پدر همسرش، همۀ این‌ها معیارهای مهم صلاحیت است! بگذریم ...
تردید نکنید که آنگلا مرکل یکی از شخصیت‌های بزرگ تاریخ آلمان خواهد بود. ناقوس پایان ریاست او بر دولت به صدا درآمده است و خود اعلام کرده در پایان سال میلادی از ریاست حزب کناره‌گیری خواهد کرد و همچنین در پایان این دورۀ صدارت، دیگر نامزد هیچ مقام سیاسی‌ای نخواهد شد. مرکل برای آخرین بار در مارس همین سال ۲۰۱۸ به عنوان صدراعظم انتخاب شد. مرکل تا همین امروز هم که در نظر بگیریم، سیزده سال و هفت روز (از ۲۲ نوامبر ۲۰۰۵) است که صدراعظم آلمان است.
اگر او این دوره را تا آخر در دولت بماند رکوردی تاریخی کسب خواهد کرد. در پایان این دوره صدارت او به هفده سال می‌رسد. از زمان اوتو فون بیسمارک، صدراعظم پولادینِ قرن نوزدهم آلمان که به مدت نوزده سال (۱۸۷۱ ـ ۱۸۹۰) صدراعظم امپراتوری آلمان بود، هیچ صدراعظم دیگری چنین رکوردی نداشته است. پیش از او هلموت کُهل بود که شانزده سال (۱۹۸۲- ۱۹۹۸) صاحب کرسی صدارت بود. حتا هیتلر هم فقط ۱۲ سال پیشوای آلمان بود. اما در نوشتاری دیگر باید به مرکل بپردازم و این مقدمه را گفتم تا از کس دیگری یاد کنم، از شخصیتی مطلقاً غیرسیاسی، اما جالب: «یوآخیم زاوِر، شوهر آنگلا مرکل».
یوآخیم زاوِر و آنگلا مرکل هر دو بزرگ‌شدۀ آلمان شرقی‌اند، و هر دو شیمی خوانده‌اند. زاوِر پس از کسب مدرک فوق‌دکتری استاد و پژوهشگر شیمی شد و علاوه بر استادی، صدها کار علمی‌‌ـ‌پژوهشی انجام داده و نشان‌ها و افتخارات علمی فراوانی در کارنامۀ خود دارد. اما آنچه موضوعیت سیاسی دارد، اتفاقاً زندگی خصوصی اوست که اصلاً هم سیاسی نیست. یوآخیم زاوِر سوژۀ جذابی است. زیرا مانند کسی است که در دریا زندگی می‌کند، اما خیس نمی‌شود.
یوآخیم زاور و آنگلا مرکل در سال ۱۹۹۸ با هم ازدواج کردند. این دومین ازدواج مرکل بود. آنگلا پیش‌تر سال‌های ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۲ با مردی به نام اولریش مرکل مزدوج بود. اصلاً نام خانوادگی مرکل هم نام خانوادگی همسر اولش است (نام خانوادگی خود آنگلا مرکل، «کاسنر» است). مرکل از ازدواج اولش فرزندی نداشت و در ازدواج دوم هم فرزندی به دنیا نیاورد، اما زاور از ازدواج اولش دو پسر داشت که آن‌ها را به زندگی مشترکش با مرکل آورد.
هفت سال پس از ازدواجشان مرکل صدراعظم آلمان شد (۲۰۰۵). در تمام این سال‌ها یوآخیم زاور هیچ‌گاه از کار حرفه‌ای خود به عنوان شیمیدان پا بیرون نگذاشته است. او در مورد مسائل خانوادگی و سیاسی نیز هیچ‌گاه نه صحبت می‌کند و نه مصاحبه می‌دهد. شرط او برای هر مصاحبه‌ای این است که فقط در مورد مسائل کاری خود او (یعنی شیمی!) باشد. او فقط در موارد معدودی در برخی سفرها یا در مناسب‌های خاصی مرکل را همراهی می‌کند.
اما دلیل چنین پدیده‌ای، یعنی دلیل این‌که کسی در دریای سیاست غیرسیاسی می‌ماند هم شخصیتی است و هم به نظام سیاسی‌ـ‌اجتماعی تخصص‌محور آلمان مربوط می شود که نسبت خانوادگی کم‌ترین تأثیر را در پاگشایی فرد به عالم سیاست و مدیریت دارد. اما اتفاق مهم‌تری که رخ داده این است که در کشورهایی چون آلمان از سیاست «افسون‌زدایی» شده است، به این معنا که سیاستمدار بودن دیگر «افسونی» ندارد. وقتی در سِمت سیاسی «رانت» و «قدرت» وجود نداشته باشد، افسون آن ناگهان رنگ می‌بازد، سیاست جذابیتش را از دست می‌دهد و آدم سیاستمدار نه تنها امتیاز خاصی ندارد، بلکه انبوهی از مسئولیت‌ها و قواعد سخت‌گیرانۀ حرفه‌ای را باید رعایت کند.
تا از سیاست افسون‌زدایی نشود، تا تخصص‌مداری، شایسته‌سالاری به خصوص در نظام حزبی و فرهنگ سیاسی تثبیت نشود، پدیده‌هایی مانند یوآخیم زاور ظهور نمی‌کند.
