گره کور اقتصاد ایران

يكشنبه ۲۱ مرداد ۱۳۹۷
امتناع صرافی‌ها از خرید و فروش ارز در بازار همانا و بلاتکلیفی مردم در خیابان فردوسی همان؛ نه صرافی‌ها نرخی اعلام می‌کنند برای خرید و فروش، نه مردم راهی برای تامین نیازهای ارزی‌شان دارند. دیگر کار از کار گذشته و حتی فعالان اقتصادی‌مان هم قدرت پیش‌بینی‌شان را از دست داده‌اند و قادر به ارائه تحلیل‌های کارشناسانه از روند بازار نیستند.
دیگر دیروز و امروز هم ندارد. بازار همان است و حرف هم همان. هر روز باید قلم به دست بگیریم و شنیده‌هایمان را از اوضاع و احوال بازار ارزی به رشته تحریر درآوریم. کارمان شده بالا و پایین کردن خیابان‌های فردوسی و چهارراه استانبول در انتظار برای درآمدن نرخ‌های بازار اما نه نرخی اعلام می‌شود و نه معامله‌ای شکل می‌گیرد. صرافی‌ها هم که هنوز از تابلوی خرید و فروش ارز نداریم در بازار دل نکنده‌اند و دیدن آن بر سردر صرافی‌ها این روزها خوش می‌درخشد؛ حتی نشانی از دستورالعمل‌های اعلامی بانک مرکزی نیز دیده نمی‌شود و معلوم نیست فرمان بازار ارز را چه کسی در دست گرفته که ثبات به بازار برنمی‌گردد.
اما با وجود این حجم از افت و خیزهای بازار مسوولان در مقابل سیاست‌های دولت سینه سپر می‌کنند که برای به نتیجه رسیدن سیاست‌های جدید ارزی زود است و تنظیم بازار نیاز به وقت و زمان کافی دارد. اما آیا گذشت این میزان زمان برای به بار نشستن سیاست‌های دولت کافی نبود که امروز این گونه در حال قماربازی در بازار سیاه ارزی هستند و هر آنچه در آن هست را به کام خود و ذی‌نفعان‌شان درآورده‌اند؟
دیگر چقدر باید منتظر بمانیم تا شاید دولت دلی برای بازار بسوزاند و بخواهد کاری کند کارستان. امروز دیگر همه آتش‌بیار معرکه شده‌‌اند و می‌دانند چگونه برای هدایت قیمت‌های بازار سر بدوانند.
صرافی‌ها از یک سو از خرید و فروش ارز در بازار امتناع می‌کنند و از سوی دیگر با اختلاف قیمتی ۳۰۰ هزار تومانی اقدام به خرید و فروش سکه می‌کنند. جریان از این قرار است که صرافی‌ها خود را برای افزایش قیمت‌های جدید در بازار آماده کرده‌اند و برای همین است که حاضر نیستند ارزهایشان را با این نرخ‌ها در اختیار مشتری قرار دهند. متقاضی ارز هم سرگردان‌تر از همیشه در خیابان منتظر اعلام قیمتی است که به این زودی‌ها اعلام نمی‌شود. حتی اگر نرخی هم اعلام شود خرید و فروشی انجام نمی‌شود.
همین‌ها هم باعث آن شده که نرخ سامانه سنا هم دچار بلاتکلیفی شود و قادر به متعادل کردن نرخ‌های بازار با نرخ‌های اعلامی خود نباشد. بر این اساس سامانه سنا میانگین نرخ دلار را ۹۲۰۰ تومان و یورو را ۹۳۳۸ تومان درج کرده است اما در مقابل قیمت‌ها بالاتر از این نرخ‌هایی است که روی این سامانه نقش می‌بندد.
تنها تفاوتی که دیروز با روزهای قبل داشت شنیدن خبر فروش ارز به مسافران بود. دیروز صرافی‌های مجاز و تحت نظارت بانک مرکزی با ارائه مدارک و مستندات لازم به مسافران ارز به قیمت ۱۳ هزار تومان می‌فروختند که البته کارمزد را طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی باید مشتری پرداخت می‌کرد.
اما برای اینکه صرافی‌ها بخواهند ارز را با نرخ بازار ثانویه بفروشند، باید برای آن ورودی و منبع تغذیه داشته باشند که منبع تامین ارز آنها در دو بخش محدود می‌شود؛ اول اینکه ارز را از مشتری بر مبنای نرخ‌گذاری بازار ثانویه خریداری کرده باشند تا بتوانند یک درصد بالاتر بفروشند و دیگر اینکه ارز آنها از معاملات در بازار ثانویه یا همان سامانه نیما تامین شده باشد.
این در حالی است که حتی مشتری‌ها هم حاضر نیستند ارز خود را با نرخ بازار ثانویه که حدود ۹۰۰۰ تومان و کمتر است به صرافی بفروشند چرا که اکنون بازار آزاد قیمت بالاتری داشته و به راحتی می‌توانند با اختلاف حداقل ۱۵۰۰ تومانی در هر دلار معامله خود را انجام دهند.

توافق بانک مرکزی با صرافان
اما بر اساس جلسه‌ای که میان صرافان و بانک مرکزی برگزار شد، مقرر شده صرافی‌ها تمامی خریدهای ارز اسکناس خود را در سامانه سنا ثبت کنند و با یک درصد سود از طریق همان سامانه به فروش برسانند. آن‌گونه که صرافان اعلام کرده‌اند، باید تمامی معاملات با رعایت مقررات پولشویی مانند شناسایی کامل فروشنده از طریق دریافت کارت ملی و انتقال پول به حساب شخص فروشنده و دارنده کارت ملی انجام داده و هنگام فروش نیز لازم است خریدار از طریق کارت ملی شناسایی شده و از طریق کارت بانکی همان شخص پول را به حساب شرکت صرافی واریز کند. اما به نظر می‌رسد هنوز شرایط برای فعالیت بر اساس نرخ این سامانه ممکن نشده است.
از سویی تامین ارز صرافی‌ها از سامانه نیما هم مشکلات خاص خودش را دارد. صرافی‌ها وقتی ارز را در سامانه خریداری می‌کنند باید در کشور دیگری به حساب صرافی واریز شده و به اسکناس تبدیل شود. در مرحله بعد ورود اسکناس به کشور و از طریق گمرک است که هر دو مرحله هم زمانبر و هم هزینه خاص خود را به همراه دارد که در مجموع این هزینه‌ها بالاتر از آن یک درصدی است که برای صراف تعیین شده تا بالاتر از نرخ بازار ثانویه بفروشد، بنابراین ورود ارز از این طریق هر چند به گفته صرافان می‌تواند به مرور باعث شکسته شدن قیمت‌ها در بازار و تعدیل آن شود اما فعلا تا تعیین ساز و کار و اجرایی شدن آن زمانبر بوده و نمی‌تواند پاسخگوی مسافر باشد.
برای همین است که نکته مشترک این روزهای بازار ارز انتقاداتی است که بسیاری از کارشناسان ورای سیاست جدید ارزی دولت اعلام می‌کنند. بسیاری از فعالان اقتصادی می‌گویند بسته ارزی دولت نواقص زیادی دارد و بسیاری از سیاست‌ها ارزی در‌ هاله‌ای از ابهام قرار دارد و هنوز راه‌حلی برای آن یافت نشده است اما شاید مهم‌ترین نکته عدم شفافیتی است که هنوز هم در بسیاری از بخش‌های این بسته ارزی به چشم می‌خورد. کامران ندری نیز معتقد است در حال حاضر علاوه بر کالاهای اساسی چون دارو و غذا برخی از کالاها نیز که هنوز فهرست آنها به صورت کامل منتشر نشده‌اند ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت می‌کنند. این مهم نشان می‌دهد که هنوز دولت به رویکرد جامعی برای تقسیم‌بندی‌های ارزی دست نیافته است. اختلافات وزارتخانه‌ها هم که بالا گرفته و یکی پس از دیگری برای هم تله می‌چینند تا توپ رانت‌خواری‌ها و فسادهای ارزی را در زمین دیگری بیندازند.
اینها همه از سیاست‌های متناقض دولت است؛ سیاست‌هایی که هر روز رنگ عوض می‌کند و حتی قادر نیست برای به بار نشستن منافع دولت هم کمی به خود آرامش دهد. به نظر می‌رسد بازار در حال طی کردن مسیری است که در پاییز و زمستان سال گذشته زیاد به چشم می‌دیدیم. انبوهی از مردمی که پشت در صرافی‌ها صف می‌بندند و در نهایت با جمله ارز نداریم متصدی صرافی‌ها روبه‌رو می‌شوند. گویی بازار آزاد شد تا تنها شاهد غلغله جمعیت در خیابان باشیم، نه تلاش برای در دست گرفتن التهابات و آشوب‌های ارزی.

اظهارات ضد و نقیض دولت اقتصاد را ویران می‌کند
در همین حال مسعود دانشمند، دبیر خانه اقتصاد با استناد به آنچه در این مدت بر بازار ارزی کشور گذشت به «جهان صنعت» گفت: روزی که آمریکا اعلام کرد از برجام خارج خواهد شد، به فاصله چند دقیقه حسن روحانی در تلویزیون حضور یافت و اعلام کرد که بسیار خوشایند است که چنین موجود مزاحمی از صحنه برجام خارج شد؛ مردم نگران نباشند چراکه همه چیز تحت کنترل است و رشد اقتصادی همانند سنوات قبل ادامه خواهد داشت و قیمت‌ها هم تحت کنترل خواهد بود.
وی افزود: سه ماه بعد از آن بود که معاون اول رییس‌جمهور در ساعات پایانی شب اعلام کرد که دلار ۴۲۰۰ تومان و تک‌نرخی شده است و هرکسی با دلاری غیر از ۴۲۰۰ تومان دست به معامله بزند قاچاقچی محسوب می‌شود این در حالی است که یک ماه قبل از آن دولت در بودجه نرخ ۳۵۰۰ تومانی را تصویب کرده بود.
دانشمند ادامه داد: مدتی بعد از آن روحانی باز هم در تلویزیون حضور یافت و اعلام کرد که نرخ ازر در بازار ۴۲۰۰ تومان است و دست به تشریح مشکلات کشور در قالب برجام زد اما دو روز پیش بود که در اخبار رسمی قبل از ظهر اعلام شد که وزیر صنعت گفته که در حال بررسی این موضوع هستیم تا نرخ‌های ارزان‌تر از ۴۲۰۰ تومان را برای کالاهای اساسی اختصاص دهیم؛ اما در همان روز و در اخبار شب سخنگوی وزیر صنعت این خبر را تکذیب کرد و گفت که هیچ نرخی پایین‌تر از نرخ ۴۲۰۰ تومان در بازار وجود ندارد.به گفته وی، به نظر می‌رسد افرادی در حال مدیریت بازار هستند که قادر به شناخت و شناسایی نیستند و بنابراین در چنین آشفته‌بازاری کسی قادر نخواهد بود دست به تحلیل‌های درست بزند چراکه زمانی می‌توان دست به تحلیل‌های کارشناسانه زد که داده‌های درست و دقیقی از روند بازار در دست باشد. با این اوصاف آنقدر بازار طعم تلخ سیاست‌های متناقض دولتی را چشیده که دیگر حتی اقتصاددانان و فعالان اقتصادی هم خود را از ارائه تحلیل‌های کارشناسانه کنار می‌کشند و در مقابل این حجم از آشفتگی حرفی برای گفتن ندارند. بنابراین دیگر نمی‌توان در میان این حجم از ابهامات سیاستی ارزی چیزی گفت که شاید به کار بازار بیاید. چاره کار تنها این است که در و تخته بازار را یکی کنند و به یک باره بگویند که بازار ارز را برای همیشه می‌بندیم تا شاید بتوانیم دمی در این آشفته‌بازار ارزی بیاساییم!