راهکارهای نهادگرایانه عبور از بحران

جمعی از اقتصاددانان در نامه‌ای سرگشاده خطاب به رییس‌جمهور که در روز ۱۵ مردادماه بر خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت، ضمن تشریح وضعیت کنونی اقتصادی کشور و برشمردن ریشه‌های آن، ۲۰ راه حل برای برون‌رفت از شرایط بحرانی کنونی پیشنهاد کردند. گرچه این اقتصاددانان به صراحت از گرایش فکری اقتصادی خود سخن به میان نیاوردند اما نگاهی به امضاءکنندگان نامه نشان می‌دهد اقتصاددانان نزدیک به اردوگاه «نهادگرایی» دست به نگارش این نامه زده‌اند و راهکارهای آنها نیز نزدیک به باورهای این اردوگاه فکری است.

با توجه به آنکه اقتصاد کشور شرایط دشواری را سپری می‌کند، این نیاز احساس می‌شود که همگرایی فکری میان دلسوزان کشور ایجاد شود و نحله‌های مختلف فکری و گرایش‌های گوناگون سیاسی گرد هم بیایند و به توافقی بر سر راهکارهای خروج از اوضاع فعلی دست بیابند، محتوای نامه مذکور با این دید مورد بررسی قرار می‌گیرد و نقاط اشتراک و تفاوت آن با دیدگاه‌های کلی اقتصاددانان اردوگاه رقیب مورد بررسی قرار می‌گیرد:

۱- در میان راهکارهای ارائه شده مواردی همچون «ایجاد نهاد فراقوه‌ای برای تصمیم‌گیری‌ها»، «گسترش مالیات‌ستانی به کلیه بخش‌های خدماتی، مستغلات و سود سپرده‌های بانکی»، «لزوم موضع‌گیری شفاف کلیت نظام مبنی بر تعامل مثبت در حوزه سیاست خارجی» و «خروج نظامیان از اقتصاد» در زمره برجسته‌ترین نقاط اشتراکی است که اقتصاددانان موسوم به لیبرال نیز بر لزوم آن تاکید دارند.

۲- دو بند از راهکارهای این نامه اشاره به اصلاح نظام بانکی دارد. «نحوه ادغام یا اعلام ورشکستگی بانک‌های خصوصی بزرگ با توجه به شرایط آنها» و «منحصر کردن حساب‌های عمومی در بانک‌های دولتی و جلوگیری از پرداخت بهره به آنها» دو راهکار پیشنهادی است که با نظر اقتصاددانان لیبرال نیز همپوشانی بسیاری دارد. با توجه به این که رهبر انقلاب نیز به صورت اختصاصی بر لزوم اصلاح نظام بانکی تاکید کرده‌اند و اشتراک فکری قابل قبول میان نیروهای فکری و اجرایی اقتصادی وجود دارد، نیاز است دولت و نهادهای حاکمیتی به شجاعت اجرای اصلاحات عمیق در نظام بانکی برسند.

۳- در حوزه ارزی اما دو راهکار در نامه دیده می‌شود که به نظر می‌رسد در این زمینه، اختلاف نظر جدی با اردوگاه رقیب وجود داشته باشد. «عدم تعجیل در راه‌اندازی بازار ثانویه ارز تا قبل از اصلاحات پیشنهادی نامه» و «جلوگیری از افزایش قیمت‌ها در نرخ‌های اعلامی ارز» چندان با راهکارهای بازار و اقتصاددانان رقیب همخوانی ندارد چون بازار معتقد به بازگشایی سریع بازار ثانویه برای کنترل التهاب ارزی بود و دولت دو روز پس از انتشار این نامه، به این راهکار تن داد.

۴- «تقویت توان حکمرانی دولت در بخش‌های کنترل، نظارت و قاعده‌گذاری» نیز راهکاری چالشی در برابر باورهای رایج اقتصاددانان لیبرال است. گویا نهادگرایان به دولتی قوی برای حکمرانی مطلوب باور دارند اما رقیب دولت را حداقلی و با اقل دخالت در اقتصاد می‌پسندد.

۵- نامه بر مبارزه با فساد تاکید دارد و یکی از مسیرهای کنترل فساد را «محدودسازی یا حذف انواع رانت‌ها به ویژه رانت‌های انرژی» می‌داند. این راهکار با باور اقتصاددانان رقیب نیز همخوانی کامل دارد اما به نظر می‌رسد نهادگرایان با آثار این اصلاح که بی‌شک تورم قابل توجه مقطعی را به دنبال دارد، همراهی ندارند و تاکید بر جلوگیری از رشد قیمت‌ها از سوی دولت، در فحوای این نامه نیز مشهود است. اقتصاددانان لیبرال پذیرش آثار این اقدام را نیز مدنظر دارند و به نظر می رسد نهادگرایان می‌باید در مورد این تناقض توضیح دهند.

۶- به نظر می‌رسد آن قدر نقطه اشتراک فکری میان نویسندگان نامه و رقبای فکری وجود دارد که بتوان به ایجاد زمینه گفتگوی ملی امیدوار بود. با توجه به ارتباط کم فکری دو رقیب، شرایط فعلی بحرانی زمینه خوبی را برای برقراری ارتباط‌های بیشتر ایجاد می‌کند.