لزوم بررسی واقع‌بینانه شرایط
کوروش احمدی/شرق
شنبه ۱۶ تير ۱۳۹۷
نخستین نشسست کمیسیون مشترک برجام منهای آمریکا در حالی دیروز در وین برگزار شد که سطح انتظارات در مورد آن در داخل کشور به‌غلط و شاید به‌عمد بسیار بالا برده شده بود. این نشست که وزرای خارجه روسیه و چین نیز در آن شرکت داشتند، اساسا قرار نبود به گشایشی در مورد بسته پیشنهادی اروپا به ایران برای مقابله با تحریم‌های آمریکا منجر شود. در غیاب اطلاع‌رسانی کافی از سوی وزارت خارجه، از شواهد و قرائن می‌توان حدس زد که هدف این نشست مرور تحولات دو ماه گذشته، مشورت در مورد مسیر پیش‌رو، راه‌های حفظ برجام در غیاب آمریکا و تأکید مجدد بر عزم ۱+۴ برای حفظ برجام بوده است (اخبار نه‌چندان روشن در مورد تماس تلفنی روحانی با مکرون و مرکل و ابراز ناامیدی در مورد بسته پیشنهادی اروپا نیز بر ابهامات افزود). بیانیه‌ای که خانم موگرینی در خاتمه نشست وین قرائت کرد، حاوی تأکید مجدد بر عزم ۱+۴ بر حفظ برجام و رئوس اقداماتی که برای این منظور باید انجام شود، بود. وی همچنین از احتمال «برگزاری نشست کمیسیون مشترک در آینده ازجمله در سطح وزرا در صورت لزوم با هدف پیشبرد اهداف مشترک» سخن گفت. اگرچه در این بیانیه نکته چندان جدیدی وجود نداشت، اما با توجه به تلاش‌های فزاینده دولت ترامپ برای توقف همکاری کشورها با ایران، نفس تأکید مجدد بر محورهای قبلی و نفس برگزاری این نشست در غیاب آمریکا همچنان اهمیت زیادی داشت.
اظهارات مقامات اروپایی ازجمله وزرای خارجه فرانسه و آلمان پیش از این نشست روشن کرده بود که بسته پیشنهادی اروپا هنوز آماده نیست و تلاش‌ها برای آماده‌کردن آن تا قبل از شش آگوست (تاریخ شروع نخستین دور تحریم‌های آمریکا) در جریان خواهد بود. بنابراين هنوز تا یک ماه دیگر یعنی تا قبل از شش آگوست که تاریخ نخستین مرحله از اجرائی‌شدن تحریم‌هایی آمریکاست و سپس تا ۱۳ آبان که تاریخ اجرائی‌شدن تحریم‌های نفتی است، فرصت وجود دارد. اکنون تأکید همه بر این ضرب‌الاجل‌هاست.
در این میان خبر مثبت در آستانه نشست وین، تصویب پیشنهاد همکاری بانک سرمایه‌گذاری اروپایی با ایران توسط پارلمان اروپا بود. در شرایطی که بحث در مورد همکاری این بانک با ایران برای رفع اثرات تحریم‌های مالی آمریکا در دو ماه گذشته مطرح بوده، جمعی از نمایندگان دست‌راستی افراطی پارلمان اروپا با هدف به‌شکست‌کشاندن این پیشنهاد، در طرحی خواستار مخالفت پارلمان اروپا با آن شده بودند. این طرح با اکثریت قاطع (۵۷۳ در برابر ۹۳ رأی) شکست خورد. اگرچه تصمیمات این پارلمان الزام‌آور نیست، اما این رأی‌گیری بیش‌ازپیش جو مثبت در اروپا برای مقابله با ترامپ و ازجمله حمایت از حفظ برجام را نشان داد. همکاری بانک سرمایه‌گذاری اروپایی که یک بانک غیرانتفاعی است، یکي از محورهای اصلی موردبحث در اروپا برای حفظ منافع ایران از برجام و باقی‌ماندن ایران در این توافق است. این رأی پارلمان اگرچه مشورتی و توصیه‌ای است و بانک را ملزم به همکاری نمی‌کند، اما با نشان‌دادن حمایت نمایندگان مردم اروپا با این طرح دست کمیسیون اروپا که آن را پیشنهاد کرده و نیز دست خانم موگرینی را که پیگیر آن است، تقویت می‌کند. این در حالی است که بانک سرمایه‌گذاری اروپایی اهمیت زیادی برای تأمین سرمایه از بازار سرمایه آمریکا قائل است و در صورت همکاری با ایران موقعیتش در آمریکا به خطر می‌افتد. رئیس این بانک قبلا گفته بود که «دسترسی به بازار آمریکا برای این بانک مسئله مرگ و زندگی است». انتقال مستقیم پول توسط دولت‌های اروپایی به ایران یکی از دیگر پیشنهادهاي مهم کمیسیون اروپا برای حفظ برجام است. اگرچه دولت‌های اروپایی در نشست اخیر در صوفیه با این پیشنهادها مخالفت نکرده بودند اما برای اینکه نهایتا اجرائی شوند، باید به تصویب تک‌تک دولت‌های اروپایی برسند. البته باید توجه داشت که همکاری بانک سرمایه‌گذاری اروپایی با ایران تنها در صورتی امکان‌پذیر است که ایران به توصیه‌های FATF عمل کند و از لیست سیاه آن به‌طور قطعی خارج شود.
این مثال‌ها به‌خوبی گویای حساسیت موضوع برای اروپا و دشواری کار دولت‌های اروپایی است. با توجه به این دشواری‌ها و نیز توان محدود اروپا، ممکن است اروپا نتواند به‌طور کامل خساراتی را که از ناحیه خروج آمریکا از برجام و اعاده تحریم‌های هسته‌ای بر ایران وارد خواهد شد، جبران کند. در چنین شرایطی، ایران باید به نحوی واقع‌بینانه شرایط و انتخاب‌های موجود را بررسی و ارزیابی کند. ازجمله اینکه باید دید آیا خسارات ناشی از خروج از برجام و نپذیرفتن بسته پیشنهادی اروپا بیشتر نخواهد بود. به‌علاوه، موضوع باید به‌صورت جامع‌تر در ابعاد مختلف بررسی و ازجمله به شکل‌گیری یک جبهه جهانی و نیز یک جبهه در داخل آمریکا علیه ترامپ توجه شود. ایران با توجه به اینکه طرف اصلی برجام است، می‌تواند نقش مهمی در به‌شکست‌کشاندن نهایی این جریان مخرب در آمریکا و زائده‌های آن در دیگر نقاط جهان داشته باشد.
