علت اصلی اصرار به فیلترینگ
عباس عبدی
منتشر شده در سازندگی ۱۸ فروردین ۱۳۹۷
به نظر می‌رسد که مخالفان تلگرام پای خود را در یک کفش كرده‌اند كه بلكه مجوز فیلترینگ آن را گرفته و اجرایی كنند. در این یادداشت می‌كوشم كه وجوهی از این ماجرا را به بوته نقد در آورم.
۱. بدترین ویژگی‌‌هایی كه برای تلگرام گفته می‌شود، در درجه اول دسترسی بیگانگان و دستگاه‌های اطلاعاتی آنها به داده‌های تلگرام، و در مرحله بعد وضعیت انحصاری پیش‌آمده برای تلگرام است. هر دو ایراد بویژه اولی وارد است؛ ولی راه‌حل آن فیلترینگ نیست. ضمن اینكه در هر دو مورد مسئولیت اصلی متوجه كسانی است كه مدعی اشكال هستند. در واقع آنان باید بدهكار و پاسخگوی این دو ایراد باشند و نه طلبكار و در مقام مدعی.
این تأسف‌آور است كه اطلاعات بسیار بزرگی میان ده‌ها میلیون ایرانی رد و بدل شود كه ارزش مطالعاتی و شاید هم عملیاتی و نیز ارتباطی داشته باشد، و همه نیز به صورت بالقوه در اختیار بیگانگان باشد. ولی تأسف‌بارتر از این مسأله، این است كه چرا مردم ایران حاضر شده‌اند وارد چنین شبكه‌ای شوند و چنین اطلاعاتی را مفت در اختیار دیگران قرار دهند؟ آیا این مردم خودآزاری دارند؟ چرا باید پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب شاهد چنین رفتاری باشیم؟ از دو حال خارج نیست، یا آنكه امكانات داخلی برای رفع نیازی كه از طریق تلگرام تأمین می‌شود را دارند یا ندارند؟ اگر این امكان را دارند و باز هم رفته‌اند به سوی شبكه خارجی لایق نكوهش هستند، ولی در این صورت هم باید پرسید كه چرا پس از ۴۰ سال آموزش مستمر از مهد یا لحد و تبلیغات گسترده و... هنوز نتوانسته‌ایم مردمی تربیت كنیم كه به جای استفاده از امكانات داخلی، بی‌جهت امكانات خارجی را ترجیح دهند؟ مسئولیت این مسأله با ساختار و قدرت موجود است. ولی اگر این امكانات را ندارند یا امكانات موجود و در دسترس آنان ضعیف و ناامن است در این صورت در استفاده از تلگرام نه تنها مسئولیتی متوجه مردم نیست چرا كه می‌خواهند نیاز خود را تأمین كنند، بلكه مسئولیت مضاعف متوجه كسانی است كه سال‌های متمادی مانع از تأمین نیاز رسانه‌ای (آزاد) مردم شده‌اند. در نتیجه مردم فرصتی پیدا كرده‌اند كه این نیاز را از شیوه دیگری مثل تلگرام تأمین كنند. شیوه‌ای كه برای تأمین این هدف لزوماً هم دقیق و مناسب نیست. ولی در هر حال و به قول معروف کاچی به از هیچی!
۲. در خصوص ادعای انحصاری بودن تلگرام و ضرورت شکستن آن، نوعی عدم صداقت وجود دارد. زیرا كسی مانع نمی‌شود كه در داخل كشور نه یك شبكه، كه ده‌ها شبكه ایجاد شود؛ و حتی حكومت می‌تواند تسهیلاتی هم برای استفاده از آنها قرار دهد. ولی منع استفاده و فیلتر تلگرام صرفاً با هدف ایجاد یك انحصار دیگر است و نه شکستن انحصار موجود. آن هم ایجاد انحصاری ناكارآمد و ناامن. البته تلگرام انحصاری نیست. واتس‌اپ یا سایر شبكه‌ها نیز وجود دارند و همه در یك چارچوب رقابتی عمل می‌كنند. در ایران نیز بسیاری از مردم از واتس‌اپ نیز استفاده می‌كنند ولی فراموش نكنیم كه واتس‌اپ نیز در اختیار آمریكایی‌ها است!! و این نشان می‌دهد كه حساسیت موجود به علل دیگری متوجه تلگرام است.
۳. درباره حساسیت نسبت به امنیت اطلاعات شخصی نیز صداقت وجود ندارد. اول اینكه مردم مشكلی با این ناامنی احتمالی ندارند كه این وضع را انتخاب کرده‌اند، حداقل ریسك آن را پذیرفته‌اند. ولی نسبت به امنیت شبكه‌های داخلی بی‌اعتمادی بیشتری دارند. اگر در ۴۰ سال گذشته حتی یك مورد حساسیت رسمی نسبت به دسترسی‌های غیرقانونی به داده‌های شخصی افراد وجود داشت، احتمال داشت كه مردم اندكی نسبت به امنیت اطلاعات خود در شبكه داخلی اعتماد كنند. به علاوه اگر حساسیت درباره دسترسی غربی‌ها به این اطلاعات وجود دارد، چرا جلوی استفاده از جی‌میل و یاهو را نمی‌گیرند؟ چرا جلوی استفاده از سایت‌های با پسوند غیرایرانی گرفته نمی‌شود؟ اطلاعات موجود رد و بدل شده در این شیوه‌ها كه بیشتر و حتی حساس‌تر از داده‌های موجود در تلگرام است.
۴. فراموش نكنیم كه اتفاقاً سایت‌ها و شبكه‌های موجود در خارج از كشور تا حدی نسبت به حفظ این اطلاعات حساسیت بیشتری دارند، كافی است كه به یاد بیاوریم حدود دو هفته پیش ارزش سهام فیس‌بوك پس از افشاگری‌هایی مبنی بر سوءاستفاده از اطلاعات شخصی از كاربران آن به 58 میلیارد دلار!! (حدوداً به اندازه ارزش درآمد سالانه نفت ایران) سقوط كرد! این مجازات بسیار سنگینی است برای شبكه‌هایی كه بخواهند برخی از مقررات را رعایت نكنند. حالا در ایران به راحتی یك نفر نماینده می‌گوید كه: ”دستگاه‌های اطلاعاتی داخلی پیامتان را رصد كند بهتر است یا موساد؟“ به طور ضمنی اصل رصد را پذیرفته! اگر در ایران معلوم شود كه یك شبكه یا یك دستگاه چنین سوءاستفاده‌ای از اطلاعات مردم كرده، گمان می‌كنید، ارزش سهام یا اعتبار آن چقدر كاهش خواهد یافت؟!
۵. بنابراین مسأله اصلی حامیان فیلترینگ تلگرام چیز دیگری است كه بهتر است صریحاً به آن اشاره شود. مسأله این است كه ساختار رسمی با وضعیت انحصار رسانه‌ای عادت كرده، و قادر نیست با شفافیت، پاسخگویی و حق اظهارنظر برای دیگران، خود را هماهنگ كند، هم‌چنین اراده‌ای برای تطبیق دادن این ساختار با رقابت رسانه‌ای و شفافیت و پاسخگویی وجود ندارد. لذا نوعی تناقض میان رفتار رسمی و این ساختار با ورود تلگرام یا هر شبكه احتمالی دیگر بوجود آمده است و تنها راه‌حلی كه به ذهن آنان می‌رسد تا این تناقض را حل کنند، پاك كردن صورت مسأله یا فیلترینگ تلگرام است. ولی این راه به جایی نمی‌رسد. اشکال از فرستنده نیست، گیرنده خود را با امواج جدید باید تنظیم و هماهنگ کرد. راه اصلی این است كه با وجود تلگرام شبكه داخلی تأسیس شود. مردم در عمل ببینند كه كارآیی دارد و امن است و فردا در برابر یک کلمه در آن احضار نخواهند شد. در نهایت آن را بر تلگرام ترجیح خواهند داد و مهاجرت کاربران به شبکه جدید آغاز خواهد شد. هر راه‌حل دیگر پاك كردن صورت مسأله است. البته فیلترینگ صداوسیما نیز برداشته شود. این یکی نیز شرط لازم و ضروری است.
