وضعیت تاب‌آوری شهرهای بزرگ در برابر حوادث
ایسنا/دکتر شکرچی‌زاده
وضعیت تاب‌آوری شهرهای بزرگ در برابر حوادث؛
قرارگرفتن ۸۰ درصد شهرهای بزرگ در مناطقی با لرزه‌خیزی بالا/پایین بودن سطح ایمنی کلانشهر تهران
دوشنبه ۱۶ بهمن ۱۳۹۶
ایسنا
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه ۸۰ درصد شهرهای بزرگ کشور در مناطق با ریسک زلزله بالا قرار دارند، گفت: در کنار نگرانی‌هایی که در زمینه سیل، زلزله و فرونشست زمین وجود دارد، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های ما در زمینه عدم ایمنی سازه‌ها در برابر آتش است.
آرمان- به گزارش آرمان به نقل از ایسنا، دکتر شکرچی‌زاده با اشاره به وضعیت تاب‌آوری شهر تهران در برابر حوادث و بلایای طبیعی افزود: حادثه پلاسکو نقطه عطفی در زمینه تاب آوری کلان شهر تهران در برابر حوادث است و اتفاقی که افتاد نشان داد سطح ایمنی شهر تهران از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و حتما باید مدیریت شهری به همراه ارکان دیگر شهر از جمله وزارت راه و شهرسازی و نهادهای حاکمیتی برای ارتقا تاب آوری شهر اقدامات مهمی را انجام دهند.
وی با تاکید بر اینکه در شهر تهران صد‌ها ساختمان بلندمرتبه داریم که ظرفیت رخ دادن اتفاقاتی نظیر حادثه پلاسکو را دارند، اظهار کرد: با توجه به اهمیت ساختمان پلاسکو و جریحه‌دار شدن احساسات مردم؛ با دستور رییس جمهور کمیته‌ای تشکیل شد تا گزارش ملی از حوادث این ساختمان تهیه کند که این امر برای اولین بار در کشور بود که انجام شد.
شکرچی‌زاده، با تاکید بر اینکه حوادث مهم دیگری در چند دهه گذشته در کشور داشتیم ولی گزارش ملی برای آن‌ها تهیه نشده بود، ادامه داد: این اقدام برای اولین بار بود که رییس جمهور در راستای تحقق حقوق شهروندی اجرایی کرد و برای تهیه این گزارش ملی از افراد علمی، دانشگاهی و متخصص بدون آنکه وابستگی سازمانی و یا دستگاهی داشته باشند دعوت شدند تا این حادثه را از جوانب مختلف مورد بررسی قرار دهند.
رییس مرکز تحقیقات مسکن با بیان اینکه این گزارش در ۴ بخش «مهندسی ساختمان» که شامل بخش‌های سازه و آتش، «مدیریت بحران»، «حقوقی و تاثیر بیمه» «آثار اجتماعی» تهیه شد، اضافه کرد: از لحاظ پارامترهای علمی تاب‌آوری، در این گزارش به وضوح نشان داده شد که در کشور سیستم‌های مقابله با حوادث کارایی لازم را ندارند تا اگر شهر دچار مساله‌ای شود، امداد رسانی کنند.
به گفته وی مفهوم تاب‌آوری به این معنا است که اگر شهر دچار تکانه‌هایی شد، چه میزان مدیریت شهر و مدیریت بحران می‌تواند جوابگو باشد و چه میزان سازه‌های موجود در شهر می‌توانند در برابر حوادث مقاوم باشند.
میزان تاب‌آوری سازه‌های بلند تهران در برابر حوادث
این محقق حوزه سازه با اشاره به میزان تاب‌آوری ساختمان‌های بلند شهر در برابر حوادث با تاکید بر اینکه تاب‌آوری ساختمان‌ها در برابر حوادث متفاوت است، یادآور شد: ساختمان‌هایی که در سال‌های اخیر ساخته شده و ضوابط و مقررات ملی را رعایت کردند و یا تا حدودی رعایت کرده‌اند، تاب‌آوری خوبی در برابر حوادث دارند.
وی با اشاره به وضعیت ساختمان پلاسکو توضیح داد: ساختمان پلاسکو ۵۰ سال قبل ساخته شده بود ولی از نظر سازه‌ای اصطلاحا گفته می‌شود که سازه «درجه گیرداری» زیادی نداشته و «درجه نامعینی» آن پایین است. ساختمان‌هایی که در دهه ۵۰ ساخته شده‌اند نوع اتصالات آن‌ها ساده بودند که این نوع اتصالات درجه گیرداری و درجه نامعینی ندارند از این رو زمانی که بخشی از ساختمان ریزش می‌کند، ریزش‌های پی‌در پی خواهیم داشت و در نهایت ساختمان فرومی ریزد.
وی فلزی بودن ساختمان را یکی از عومل دیگر فروریزش پلاسکو دانست و گفت: اگر سازه بتنی بود ظرف ۴ ساعت سوختن، فرو نمی‌ریخت.
شکرچی‌زاده با تاکید بر اینکه ساختمان‌هایی که در ۲ دهه اخیر ساخته شده است مقررات ملی ساختمان در آن‌ها رعایت شده است، ادامه داد: از نظر سازه‌ای وضعیت ساختمان‌های بلند مرتبه بهتر شده است ولی متاسفانه از نظر آتش چالش داریم؛ چراکه در ساختمان‌های بلند به اندازه‌ای که به مباحث ۹ و ۱۰ مقرارات ملی ساختمان که مباحث مربوط به ساخت است توجه کردیم به ایمنی در برابر آتش توجه نکردیم.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه ساختمان‌های متعددی در شهر تهران داریم که متاسفانه سیستم‌های ایمنی در برابر زلزله را ندارند، خاطر نشان کرد: این سیستم‌ها شامل اسکلت ساختمان می‌شود. به عنوان مثال سازه‌های فولادی در اغلب موارد پوشش‌های محافظ حریق ندارند.
وی میزان درجه نامعینی را از دیگر سیستم‌های ایمنی سازه‌ها نام برد و افزود: خوشبختانه این پارام‌تر در حال ارتقا است ولی از نظر سیستم‌های «اعلام» و «اطفا» حریق که اگر در جایی اتفاقی افتاد به صورت هوشمند اعلام کند و سیستم‌های اطفا بتواند عمل کند و یا وجود سیستم‌های اطفا حریق دستی با چالش‌هایی روبرو هستیم.
شکرچی‌زاده با تاکید بر اینکه در زمان وقوع حادثه‌ای ما در بسیاری از مواقع امکان مداخله بیرونی را نداریم، گفت: به عنوان مثال برج‌های مرتفعی که در شهر پرند ساخته‌اند امکان اینکه در مواقع ضروری بتوانیم در آنجا مستقر شویم و سیستم آتش نشانی بتواند وارد عمل شود وجود ندارد از این رو وجود سیستم‌های خود اطفا که بتواند در مواقع ضروری اقدام کند، ضروری است.
وی با اشاره به حادثه ساختمان پلاسکو با بیان اینکه آتش سوزی در طبقه دهم رخ داد، اظهار کرد: در این ساختمان اگر سیستم اطفا حریق وجود داشت و یا مجهز به کپسول آتش نشانی بود امکان جلوگیری از گسترش آتش وجود داشت و پلاسکو فاقد این سیستم‌ها بود و آتش از طریق سقف‌های کاذب به طبقات بالا نفوذ کرد و با انهدام ساختمان در ۳ موضع در نهایت کل ساختکان فرو ریخت.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اجرای مبحث ۲۲ مقررات ایمنی ساختمان که تاکید بر نگهداری ساختمان‌ها دارد، را از ماموریت‌های این مرکز نام برد و یادآور شد: ۳ دسته ساختمان در کشور وجود دارد. یک دسته ساختمان‌هایی است که بر اساس مقررات ملی ساخته شده است، دسته دیگر ساختمان‌هایی است که سعی شده در آن‌ها مقررات ایمنی را رعایت کنند ولی رعایت نشده است و سومین گروه ساختمان‌هایی هستند که در زمان ساخت آن‌ها این مقررات وجود نداشته است.
وی با تاکید بر اینکه نگهداری ساختمان‌ها برای سازه‌های مرتفع بسیار اهمیت دارد، گفت: این مساله برای ساختمان‌های بلند مرتبه بیشتر است؛ چرا که جمعیت زیادی در آن زندگی می‌کنند و دسترسی به آن در زمان بروز حادثه سخت‌تر است از این رو این موضوع محل تردید است که آیا مبحث ۲۲ مقررات ملی می‌تواند ظرفیت همه ساختمان‌های موجود را داشته باشد یا معطوف به ساختمان‌هایی است که بعد از تصویب مقررات ایمنی ساختمان‌ها ساخته شده است؟
شکرچی‌زاده اضافه کرد: در هر صورت این ساختمان‌ها در شهر تهران وجود دارد و زمانی که برای این ساختمان اتفاقی چون زلزله و فرونشست رخ دهد، توجه نمی‌کند که ساختمان در چه زمانی ساخته شده است و یا مباحث ایمنی رعایت شده باشد یا خیر.
مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره سازه‌های کلانشهر‌ها
وی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در خصوص ایمنی سازه‌ها در برابر مخاطرات را «آتش» دانست و گفت: من نمی‌خواهم منکر نگرانی‌های موجود در خصوص مخاطراتی چون زلزله و یا فرونشست شوم؛ چراکه در حال حاضر در بسیاری از مناطق ساختمان‌ها در مسیر و حریم رودخانه‌ها هستند و در صورت وقوع سیل، همانند سیل دهه ۶۰ بسیاری از ساختمان‌ها خراب خواهند شد.
شکرچی‌زاده سیل، زلزله، فرونشست و فروریزش به دلیل اجرای عملیات گودبرداری را از جمله مخاطراتی دانست که سازه‌ها با آن مواجه هستند و اظهار کرد: ما نمی‌گوییم مترو سازی متوقف شود ولی متعقد هستیم باید تمهیدات لازم برای گودبرداری‌ها انجام شود که در این زمینه نیاز به مطالعات ژئوتکنیکی داریم در غیر این صورت شاهد حوادثی چون شهران، میدان قیام و مولوی خواهیم بود.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی فروریزش در این مناطق را ناشی از کافی نبودن مطالعات ژئوتکنیکی و عملیات حفاری زیر سطحی دانست و ادامه داد: عملیات گودبرداری بدون مقاوم سازی و محاسبات لازم انجام شد و از آنجایی که خاک بالا دست ریزشی بوده، بر اثر این عملیات زمین ریزش کرد.
شکرچی‌زاده ادامه داد: بر این اساس آنچه که من را به عنوان متخصص در یک مرکز تحقیقاتی نگران می‌کند، موضوع «تاب آوری» شهر به طور کلی است و موضوع «ایمنی ساختمان‌های بلند» به طور مشخص است.
وی با بیان اینکه مهار ساختمان‌های بلند سخت‌تر است و جمعیت بیشتری در آن ساکن هستند، اضافه کرد: در حادثه پلاسکو شانس آوردیم آتش سوزی در ساعت ۶ صبح رخ داد. اگر این حادثه در ساعت اوج شلوغی صورت می‌گرفت، امکان پدید آمدن فجایعی بیشتر وجود داشت.
دانشیار دانشکده فنی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه مدیریت شهری باید تاب آوری شهری را مورد توجه داد و بر ایمنی ساختمان‌های مرتفع متمرکز شوند، اظهار کرد: ما هم در مرکز تحقیقات چون تجارب خوبی در این زمینه داریم، و حوادث مختلف را مورد ارزیابی و رصد قرار دادیم آمادگی همکاری در این حوزه را داریم.
آتش‌سوزی در تهران و لندن
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به دو آتش سوری در لندن و تهران گفت: در حادثه لندن اقدامات پیشگیرانه مناسب نبود؛ چراکه در نمای ساختمان از مواد قابل اشتعال استفاده شد ولی در مدیریت صحنه و انجام عملیات امداد خوب عمل شد. به گونه‌ای که پارامترهایی که ما در مدیریت بحران اجرایی نکردیم در لندن رعایت شد.
وی با بیان اینکه حریق ساختمان لندن بعد از ۹ ساعت مهار شد و فرو نریخت ولی پلاسکو بعد از ۴ ساعت آتش اطفا شد ولی فروریخت ادامه داد: دلیل آن بتنی بودن ساختمان لندن بوده است؛ چراکه گسترش آتش در سازه‌های بتنی با سرعت انجام نمی‌شود و بتن دیر‌تر از فلز مقاومت خود را در برابر آتش از دست می‌دهد. تجربیات دنیا نیز نشان می‌دهد سازه‌های بتنی به راحتی پایداری خود را از دست نمی‌دهند از این رو در آتش سوزی‌ها فرصت برای تخلیه ساختمان وجود دارد در نتیجه تعداد تلفات به حداقل می‌رسد.
این محقق حوزه راه و ساختمان به بیان جزئیات ساختمان پلاسکو پرداخت و با بیان اینکه المان باربر اصلی این ساختمان، ۴ ستون اصلی بوده است، خاطر نشان کرد: از این رو این ساختمان از درجه پایداری و نامعینی کمی برخوردار بوده است و قطعات اگر سازه‌های فلزی با درجه نامعینی بالا بود امکان داشت که فرونریزد.
وی با تاکید بر اینکه در پلاسکو هیچ پوششی در بخش‌های فلزی سازه وجود نداشت، یادآور شد: علاوه بر آن این ساختمان فاقد سیستم‌های اطفا و اعلام حریق بوده است ضمن آنکه افرادی که با حریق مواجه شده بودند نیز آموزش ندیده بودند و ابزاری که به صورت موضعی بتوانند آتش را خاموش کنند در اختیار نداشتند.
به گفته وی گسترش آتش در لندن از طریق نما و در پلاسکو از طریق سقف‌های کاذب بوده است.
شکرچی‌زاده با ابراز تاسف از اینکه در سازه‌های جدید نیز از نماهای قابل اشتعال استفاده می‌شود، اظهار کرد: بر این اساس به نظر می‌رسد آنچه که امروز باید بر روی میز شورای شهر قرار گیرد در دوره جدید مدیریت شهری، مساله بررسی و ایمنی ساختمان‌ها است.
وی با تاکید بر اینکه مساله تاسیسات در سازه‌ها بسیار مهم است چون در برخی مواقع تاسیسات موجب آتش سوزی می‌شود، اضافه کرد: مبحث ۲۲ تنها اسکله ساختمان را مورد ارزیابی قرار نمی‌دهد، بلکه تاسیسات و آسانسور نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و در صورت بروز مشکل و تعمیر آن می‌توان از آتش سوزی جلوگیری کرد.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با انتقاد نسبت به تغییر کاربری‌ها بدون توجه به ضوابط ایمنی، یادآور شد: ظرفیت آتش‌گیری وگسترش آتش پارچه بسیار بالا است و در پلاسکو شاهدبودیم که انبوهی از پارچه در آنجا نگهداری می‌شود ضمن آنکه در راه پله‌ها نگهداری می‌شد که این امر علاوه بر ایجاد مشکلاتی در تردد، در زمان آتش سوزی، موجب گسترش آتش به طبقات بالا شده است.
وی با تاکید بر اهمیت ایمنی ساختمان‌های بلند با بیان اینکه باید در این زمینه تهمیداتی اندیشیده شود، خاطر نشان کرد: این مرکز آمادگی دارد تا تجارب خود را در اختیار مسوولان قرار دهد ضمن آنکه در این مرکز کمیته‌های تخصصی را ایجاد کردیم تا بتوانیم دستور العمل‌ها را زود‌تر آماد کنیم.
به گفته این محقق بعد از حادثه پلاسکو به دستور رییس جمهور مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و تنها آزمایشگاه آتش در کشور تقویت خواهد شد و با خرید تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز بتوانیم خود را در برابر مساله ایمنی آماده‌تر کنیم.
استفاده از فناوری در کاهش مخاطرات
وی با اشاره به کاربردهای فناوری در کاهش عوارض ناشی از مخاطرات تاکید کرد: در صورتی که فناوری بد استفاده شود می‌تواند در زمان بروز حادثه، مخاطره آمیز باشد. همان اتفاقی که در برج سلمان مشهد رخ داد، به دلیل استفاده از نماهای قابل اشتعال بوده که آتش از این طریق گسترش یافته است.
شکرچی‌زاده سیستم‌های اعلام حریق و اطفا هوشمند را از دیگر فناوری‌های مورد استفاده در ساختمان‌ها دانست و گفت: از آنجایی که مرکز مسوولیت تایید و نظر فنی برای فناوری‌های جدید است از این رو زمانی که سیستم جدیدی ارائه می‌شود یکی از ملاحظاتی که در این سیستم‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد مقاومت در برابر آتش است.
وی با تاکید بر اینکه ضوابط آتش برای ساختمان‌های کوتاه، میان و بلند مرتبه متفاوت است، اظهار کرد: هر چه ساختمان بلند مرتبهتر باشد مقررات ایمنی آن سخت‌گیرانه‌تر است.
این دانشیار دانشگاه تهران تاکید کرد: تجربه پلاسکو به ما آموخت تنها فداکاری در کاهش مخاطرات پاسخگو نیست.
مقاومت کشور در زمینه زلزله
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص تاب‌آوری کشور در برابر زلزله با بیان اینکه بر خلاف گفتمان غالب در کشور که بیشتر زلزله را با «ریش‌تر» توصیف می‌کنند، در زبان علمی ما زلزله را با شتاب توصیف می‌کنیم، گفت: هر زلزله‌ای با هر بزرگایی می‌تواند شتاب‌های مختلفی داشته باشد و بر حسب اینکه سازه‌ها در چه منطقه‌ای قرار دارد، شتاب زلزله متفاوت است از این رو ممکن است زلزله با شدت زیاد خساراتی به ساختمان وارد نکند چون فاصله ساختمان با کانون زلزله زیاد است.
وی با اشاره به تاکیدات آیین نامه ۲۸۰۰ در زمینه پایداری ساختمان‌ها در برابر زلزله، اظهار کرد: بر این اساس ما با توجه به سوابق زلزله خیزی، مناطق کشور را به دسته‌های مناطق با زلزله خیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم بندی کردیم که متاسفانه ۸۰ درصد از شهرهای بزرگ در منطقه با خطر ریسک زلزله خیلی زیاد قرار دارند. این امر نشان می‌دهد که وضعیت کشور از لحاظ زلزله خیزی بسیار مستعد اتفاقات ناگوار است.
رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه خوشبختانه همه زلزله‌های بالای ۷ در شهرهای کمتر از ۱۰۰ هزار نفر رخ داده است، یادآور شد: از این رو تلفات در مناطق کمتر از ۱۰۰ هزار نفر کمتر است در غیر این صورت با تلفات بیشتری مواجه می‌شدیم. از این رو باید موضوع «بهسازی» سازه‌ها در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد.
