وقتی نیمی از جامعه سانسور می‌شوند!
می‌گل هشترودی/بهار
بررسی مسئله محدودیت‌ها برای زنان؛ به بهانه ممنوعیت‌های تازه
نادیده گرفته شدن زنان ایرانی بحث امروز و دیروز نیست. سال‌هاست که زنان در جامعه مرد سالار ایرانی در تمام ابعاد جامعه نادیده گرفته مي‌شوند و در این بین در عرصه هنر که هم سویی خاصی با ذات زنان دارد این سانسور‌ها و نادیده گرفته شدن‌ها بیش از هر عرصه دیگر مشمئز کننده است. زنان سال‌ها است که در همه حوزه‌ها، چه اجتماعی، چه هنری.چه سیاسی برای احقاق حقوق از دست رفته‌شان تلاش مي‌کنند. ۴۰ سال پیش زنان حتی برای گویندگی اخبار سانسور مي‌شدند و امروز شاهد این هستیم که زنان نوازنده برای حضور در کنسرت سانسور مي‌شوند اما تفاوت آن روزها و امروز این است که سال‌ها پیش نگاه مرد سالارانه عمق زیادی در افکار عمومی داشت و شاید زن را به عنوان یک جنس درجه دو مي‌شناختند تا جایی که در برخی موارد زنان به خود سانسوری روی مي‌آوردند اما امروز حقوق زنان به عنوان نیمی از جامعه برای خود آنها و قشری از اجتماع روشن است؛ به همین دلیل کنسرتی که قرار باشد نوازنده زنی در آن حذف شود لغو مي‌شود تا حقوق زنان بیش از این پایمال نشود.
زنان پشت خط زرد سانسور!
کنسرت‌ها همیشه با حواشی مختلفی روبه رو بوده است اما چند سالی است که این حواشی حول محور زنان در حرکت است.
سال ۹۴ بود که اجرای ارکستر سمفونیک به خاطر مخالفت با نوازندگی زنان لغو شد. ارکستر سمفونیک تهران قرار بود در محل برگزاری رقابت‌های کشتی باشگاه‌های جهان در تهران، اجرا داشته باشد و علاوه بر اجرای سرود جمهوری اسلامی، دو قطعه دیگر را نیز در این مراسم اجرا کند؛ اما این اجرا بدون ارائه توضیح مشخصی از سوی مسئولان لغو شد. در همین رابطه، علی رهبری، رهبر ارکستر سمفونیک درباره دلیل اصلی لغو این اجرا گفته بود: «خیلی ساده بود؛ ما به مجموعه ورزشی آزادی دعوت شدیم و آنجا همه‌چیز برای اجرا آماده بود؛ صندلی‌ها را برای نوازندگان چیده بودند و همه‌چیز خوب به‌نظر می‌رسید، اما وقتی ۱۵ دقیقه زمان به اجرا باقی مانده بود و ما داشتیم برای اجرای سرود رسمی کشور آماده می‌شدیم، یک‌دفعه اعلام کردند که زنان نباید روی صحنه ساز بزنند.من از این اتفاق ناراحت شدم و گفتم امکان ندارد این اهانت را بپذیرم یا همه با هم اجرا می‌کنیم یا سالن را ترک می‌کنیم.عده‌ای رفتند که رایزنی کنند تا این مشکل حل شود و در نهایت گفتند که اصلاً نمی‌شود خانم‌ها ساز بزنند؛ من هم پاسخ دادم، اصلاً اجرا نمی‌کنیم. نوازندگان زن قرار بود، سرود رسمی کشور را اجرا کنند، این برخورد خجالت‌آور بود؛ قرار نبود زنان کار خاصی انجام دهند، فقط چند قطعه مشخص را اجرا می‌کردند. چرا نباید آنها بتوانند سرود رسمی کشورشان را اجرا کنند؟ من هم در این کشور بزرگ شده‌ام و خط قرمزها را خیلی بهتر از دیگران می‌شناسم تا وقتی ارکستر را هدایت می‌کنم، اجازه چنین برخوردی را نخواهم داد؛ آنها خودشان ما را دعوت و در عین حال به ما بی‌احترامی کردند.» لازم به ذکر است که پیش از آن هم از نوازندگی زنان در گروه موسیقی «عرفان» در کنسرتی در اصفهان جلوگیری شده بود که این امر به لغو کنسرت انجامید.
اما حتی بعد از این اتفاق و به روی کار آمدن رئیس دولت تدبیر و امید هم تدبیری برای این کار اندیشیده نشد و هم چنان داستان عجیب حضور نیافتن زنان نوازنده روی صحنه ادامه دارد به طوری که هفته پیش شاهد این بودیم در جشنواره موسیقی فجر از حضور زنان نوازنده روی سن اجتناب کردند و در پی آن هم تصاویری از زنی نوازنده که در پشت صحنه به جای خالیش روی صحنه مي‌نگریست انتشار یافت.این عکس با حواشی بسیاری همراه شد و خیلی از مسئولین در رابطه با آن اظهار نظر کردند اما ماجرا باز هم به همین جا ختم نشد. روز پنجشنبه هم شاهد این بودیم که کنسرت بنیامین بهادری خواننده محبوب کشورمان در استان اصفهان لغو شد. او با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود، با انتقاد از ممانعت از حضور زنان نوازنده گروهش در کنسرت نوشته بود که به همین دلیل کنسرت را اجرا نمی‌کند.
این طور که معلوم است حتی در دولت تدبیر و امید که شعار برابری جنسیتی یکی از مهم‌ترین شعارهای انتخاباتی این دولت محسوب مي‌شود هم تدبیری برای این نابرابری جنسیتی و سانسور زنان وجود ندارد.
زنان از پا نمی‌نشینند
بعد از سال‌ها، دوباره جماعت موسیقی حضورش را دیدند و با جان و دل این پایداری را تماشا کردند. به او لقب «تنها رهبر ارکستر زن در ایران» را داده‌اند. کار «نزهت امیری» اما مهمتر از این حرف هاست.شاید واژه‌ها درست مثل وقتی که بناست از موسیقی حرف بزنند، تاب بیان آنچه بر او گذشته را نداشته باشند. نادیده گرفته شدن برای سال‌های متمادی تنها گوشه‌ای است از آنچه بر او گذشته است مي‌شود روزگاری را که پشت سر گذاشته آینه‌ای از اوضاع بانوان موزیسین در این ملک دانست بالاخره «مشت نمونه خروار است»! خبر حضور نزهت امیری در جشنواره سی و سوم فجر از مدتی قبل رسانه‌ای شده بود. نگاه‌ها به حضور او هم دستکمی از شیوه مواجهه همیشه مردان موزیسین و مردان سیاست گذار نداشت. البته که خود او هم راه متفاوتی را برگزیده بود.رهبری ارکستر در دنیا هم هنوز در مصادره مردان است.در ایران که بماند! ۱۲ سال گذشته از اولین باری که امیری رهبری یک ارکستر را برای اولین بار انجام داد. سال ۱۳۸۴ ارکستر مضرابی حسین دهلوی را رهبری و حالا در زمستان ۹۶ چوب رهبری ارکستر ملی نغمه باران را به دست گرفت و در تالار وحدت به روی صحنه رفت.این اتفاق از آن دست رویدادهای جالب توجه جشنواره سی و سوم موسیقی فجر بود که آنقدرها که باید مورد توجه قرار نگرفت.
نزهت امیری تفاوت چندانی میان هنرمندان مرد و زن قائل نیست.این را در گفت وگوهایی که در چند روز گذشته با رسانه‌های مختلف داشته بیان کرده است.با این وجود اما قضیه در این مورد برای او یک نکته جالب توجه دارد.خودش در این باره گفته به خاطر زن بودن او را به عقب رانده‌اند و حالا همین زن بودن سلاحی شده است برای عیان کردن اشتباه بزرگ آنها که رانده‌اند او را.او در جریان برگزاری جشنواره سی و سوم فجر ارکستر «نغمه باران» را با ۶۰ نوازنده و به سرپرستی و خوانندگی علی‌امیرقاسمی به روی صحنه برد و ناخواسته نمایندگی بخشی از هنرمندان جامعه ایران را که هنوز به حقشان نرسیده‌اند را بر عهده گرفت.
از نگاه امیری شرایط به گونه‌ای پیش رفت که گیاه مستعدی با قابلیت ثمر دادن پس از یک سال، ۱۰ ساله ثمر داد.او چندی پیش درباره این تنهایی طولانی مدت و فطرت ناخواسته گفته بود: «یک دانه می‌تواند بعد از چند سال فاسد شود اما من هنوز نفس می‌کشم؛ نفس هنری.اما عمر کاری انسان‌ها بی‌نهایت نیست.وقتی من به عنوان هنرمند فعال نباشم، اطلاعات علمی‌ام خاک می‌خورد.تصور کنید که شما هر کاری می‌کنید، امکان بروز هنر برایتان وجود ندارد.در نتیجه انگیزه‌تان از بین می‌رود.سال‌ها در کتاب‌ها خوانده‌ایم، ققنوس پرنده‌ای است که از دل آتش بیرون می‌آید.با پیگیری زحمات و تلاش ثمره می‌دهند یعنی دیر و زود دارد اما سوخت‌و‌سوز ندارد.من سال گذشته هم اجرایی در تالار رودکی داشتم که قرار بود با همراهی یک گروه ۲۵ نفره روی صحنه برود اما با ۸ نفر روی صحنه رفت.هرکس بنا به دلایلی کنار کشید و من با هزینه زیادی که تحمیل شده بود این اجرا را روی صحنه بردم.پس از آن باید ثابت می‌کردم که هنوز حرف برای گفتن دارم.»
زنانی که مغفول مانده‌اند
فرق نمی کند پای هنر در میان باشد یا مدیریت‌های کلان شهری یا حوزه‌های اجتماعی و سیاسی و یا حتی حوزه‌های ورزشی، وقتی حضورشان در ورزشگاه به عنوان یک حق شناخته نمی شود و مجبورند در قالب مردانه پا به ورزشگاه بگذارند، وقتی حضورشان در هنر و موسیقی و حتی سینما با سانسور رو به رو است هر لحظه بیم حذفشان وجود دارد، وقتی رئیس‌جمهور حرف از انتخاب وزیر زن در کابینه خود مي‌زند و در حد حرف باقی مي‌ماند و بعد هم با توجیهاتی مثل نشد، نتوانستم و نگذاشتند موضوع را خاتمه مي‌بخشد، وقتی جایی برای حضور زنان حتی در مدیریت کلان شهری وجود ندارد یعنی زنان مغفول مانده‌اند و در جامعه نیز سانسور شده اند.شاید هیچ کس باورش نمی شود زنان از دوره خود سانسوری فاصله گرفته‌اند و امروز تلاششان برای احقاق حقوق از دست رفته‌شان بیش از گذشته است.با همه نادیده گرفته شدن‌ها و سانسور‌های گاه و بیگاه زنان از پا نمی نشینند و همچنان برای احیای حقوقشان استوارند.شاید در کنسرت بعدی بنیامین بهادری زنان نوازنده اجازه حضور پیدا کردند یا در جشنواره موسیقی فجر سال آینده زن نوازنده‌ای پشت صحنه جا نماند.
