اشک باران و اندوه برف بر چهره ایرانی ها
سوسن نوری/ابتکار
«ابتکار» از تاثیر کمبود نزولات جوی بر روح و روان مردم گزارش می‌دهد
«برف نیامد ما به دیدارش رفتیم.» این توضیح عکس‌هایی است که این روزها کاربران شبکه‌های اجتماعی در نبود برف و باران آنها را با دوستان خود به اشتراک می‌گذراند. سوال این است که تغییرات آب‌وهوا چقدر بر خلقوخوی افراد تاثیر می‌گذارد که برخی افراد را وامیدارد که در روز تعطیل به ارتفاعات سری بزنند تا برف را در آنجا ببینند؟
همه ما که حالا در دوره جوانی، میانسالی یا سالمندی هستیم با بارش برف خاطرات زیادی داریم. شب‌هایی که بلندتر می‌شد و بارش برف هم جمع خانواده‌ها را گرم‌تر می‌کرد. سر خوردن روی برف، درست کردن آدم برفی و برف‌بازی سرگرمی‌هایی بودند که کلی در حال و حوصله ما تاثیر می‌گذاشت و شادی را برای هر خانواده‌ای به ارمغان می‌آورد. حتی بسیاری از ساکنان مناطق جنوبی که در آن سال‌ها به دلیل قرار داشتن در منطقه خشک و کویری، برف را ندیده بودند از این شنیده‌های پرشور دیگر مردمان در مناطق سردسیری به وجد می‌‌آمدند و دیدن آن برایشان جذابیت خاصی داشت. حالا چند سالی هست که با نباریدن برف و باران حال و هوای ما هم تغییر کرده است. حالا با توجه به تغییرات اقلیمی، همه ساکنان ایران زمین حال و هوای مردمان مناطق جنوبی و کویری را می‌فهمند؛ وقتی برف نبارد و بارش باران هم به حداقل ممکن برسد. اما تفاوت اینجاست رفتار و خلقوخوی آنهایی که سال‌ها در آب‌وهوای مرطوب و برفی زندگی کرده‌اند براساس همان اقلیم شکل گرفته و حالا که خبری از برف و باران نیست به‌طور حتم تاثیر خودش را بر رفتار انسان‌ها می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از افراد نسبت به برخی تغییرات آب‌وهوایی حساس هستند. سردرد، میگرن، خستگی و رخوت، درد مفاصل و اختلال خواب از جمله مواردی است که افراد در چنین وضعی با آن مواجه می‌شوند.
بر اساس بررسی‌های انجام شده روزهای گرم و مرطوب، بیشترین تاثیر را بر اخلاق و رفتار انسان‌ها دارند. میزان خشونت، واکنش نسبت به محیط اطراف و تحریک‌پذیری در روزهای گرم بیشتر است، این در حالی است که در روزهای خنک‌تر که رطوبت هوا کمتر باشد هوشیاری و فعالیت روزانه افراد تشدید شده و افراد نسبت به دیگران رفتار بهتری خواهند داشت.
«جواد» ۳۵سال دارد و درباره تجربه‌های شخصی خود از تاثیر آب‌وهوا بر اخلاق افراد به «ابتکار» می‌گوید: «تغییرات اکولوژیک بر زبان و عواطف ما اثر زیادی گذاشته است. نبود برف و باران معنای غریبی دارد. نه‌تنها باعث بروز آفت، بیماری و عذاب فیزیکی می‌شود که منجر به تنش‌های روانی و درونی هم می‌شود.»
به کوه‌ها سر زدیم اما اثری از برف نبود
«سیمین» ۳۸ساله هم دیگر شهروندی است که در این‌باره به «ابتکار» توضیح می‌دهد: «بارش باران و برف علاوه‌بر تمیزی هوا و نوید بهاری زیبا و سرسبز، همیشه خوشحال‌کننده بوده است. برای من که یکی از دوستداران طبیعت هستم دیدن بارش برف و شادی مردم بعد از آن و همین‌طور دیدن منظره کوه‌های برفی بسیار بسیار خوشحال‌کننده است. همین جمعه قرار است بعد از ۲ساعت ماشین‌سواری، حدود ۱۰کیلومتر پیاده‌راه برویم تا به برف و یخ برسیم. البته هفته‌های پیش هم تلاش کردیم برف ببینیم و به کوه‌ها سر زدیم اما اثری از برف نبود!»
«سهیلا» هم نسبت به پرسش «ابتکار» واکنش حاکی از ناراحتی نشان می‌دهد و می‌گوید: «نباریدن باران و برف همه آدم‌ها را غمگین می‌کند و حکم یک تلنگر را دارد. یعنی چه اتفاقی در کهکشان‌ها افتاده که حال جهان این‌گونه شده است؟»
همیشه دل‌نگرانی و ترس دارم
«کیوان» نیز با ۲۵سال سن درباره تاثیر زیاد تغییرات اقلیمی بر انسان‌ها به «ابتکار» می‌گوید: «عاشق برف، باران و هوای سرد هستم. این روزها هم هنوز احساس نکردم که در زمستان هستیم. البته این وضعیت ادامه پیدا می‌کند و سال‌های بعد، نه‌فقط ایران که کل منطقه با خشکی بی‌سابقه‌ای روبرو می‌شود. حتی احتمال می‌‌دهند که تا ۱۰سال آینده مهاجرت گسترده از جنوب به شمال و بعد از آن به سمت اروپا شروع می‌شود و احتمالا در این میزان مهاجرت‌ها هم فجایع زیادی اتفاق می‌افتد. همه این مسائل دل‌نگرانی و ترس را همیشه در دل من به‌وجود می‌آورد.»
این شهروندان در پاسخ به پرسش‌های «ابتکار» به نکاتی اشاره کردند که در اظهارات امان‌الله قرائی‌مقدم، جامعه‌شناس می‌توان علل این نگرانی‌ها و اهمیت آنها را دریافت. این استاد دانشگاه به «ابتکار» می‌گوید: جایگاه آب‌وهوا بر خلقوخوی انسان از ارائه نظریه‌های مختلف جغرافی‌گرایان قابل مشاهده است. این موضوع نه‌تنها بر اخلاق اشخاص که بر فرهنگ و نوع نگرش آنها بر مسائل مختلف نیز موثر است. حتی برخی از این صاحب‌نظران معتقدند نوع آب‌وهوای ایران به‌گونه‌ای است که بر این کشور حکومت سلطنتی حاکم می‌شود.
غم و اندوه جا خوش می‌کند
به گفته او، «از دیدگاه جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان انسان‌هایی که در کنار دریا و رودخانه زندگی می‌کنند برداشت‌های ذهنی منطبق با همان حال و هوا را در برخورد با دیگر افراد دارند. اهمیت این موضوع در اشعار سعدی و مولانا هم اشاره شده است. باران و برف همواره بر فرهنگ مردم ایران تاثیر گذاشته است. به‌عنوان مثال، دعای «آی باران» که در قم و اصفهان خوانده می‌شود و پخت آش در گیلان، همه و همه نشان می‌دهد که جایگاه برف و باران و چگونگی آب و هوا برای مردمان از دیرباز تاکنون مهم بوده چراکه زندگی و رفتار آنها را تحت‌الشعاع قرار داده است. مسائل اکولوژیکی هم از همینجا نشات می‌گیرد که به رابطه انسان با محیط زیست می‌پردازد.»
قرائی‌مقدم توضیح می‌دهد: «وقتی باران و برف نباشد هوای خشک و کویری بر فضا حاکم می‌شود که نتیجه آن غم و اندوهی است که بیشتر در روح و روان انسان‌ها جا خوش می‌کند.»
این اظهارات درحالی است که این تنها مشکل ایران نیست بلکه جهان با پدیده تغییر اقلیم مواجه شده اما تفاوت در نوع مواجهه است؛ به عبارت دیگر سالهاست که مسئولان نسبت به پیامدهای ناشی از خشکسالی بی‌تفاوت بوده‌اند و مدیریت صحیحی بر منابع طبیعی نبوده است. این جامعه‌شناس هم به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «بارها کارشناسان این حوزه از دهه ۷۰ نسبت به وقوع خشکسالی در ایران هشدار داده‌اند اما توجهی به این مسائل نشده، این درحالی است که کشورهای پیشرفته برای چنین اتفاقی سالهاست مدیریت منابع را در دستورکار قرار داده‌اند. به‌عنوان مثال در برخورد با شهروندان خود، به آنها صرفه‌جویی در مصرف آب را آموزش داده‌اند تا به تبع آن میزان تبخیر آب را به حد تعادل برسانند و شاهد بارندگی باشند.»
از اینها گذشته بارها گفته شده که جنگ بر سر آب در روستاها و شهرهای کوچک سالهاست به رویه‌ای تبدیل شده که دامن شهرها را هم در سال‌های بعد خواهد گرفت. بنابراین مدیریت صحیح منابع طبیعی و فرهنگ‌سازی دو نکته مغفول مانده از چشم مسئولان است درحالی که توجه به تغییرات اقلیمی یکی از اهداف توسعه پایدار محسوب می‌شود تا جایی که این موضوع در سال ۲۰۱۵میلادی در پاریس بین کشورهای جهان منعقد شد و تمام کشورها از جمله ایران متعهد به اجرای تمامی ۱۷بند آن شدند که یکی از این بندها بررسی تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر سلامت است. اهمیت تغییرات اقلیمی مانند آلودگی هوا، گرم شدن زمین، عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، افزایش نواحی خشک و آب شدن یخ‌ها به‌اندازه‌ای است که سالهاست مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفته و اگر بین کشورها همکاری در این زمینه وجود نداشته باشد در آینده نزدیک گرفتاری‌های بسیاری دنیا را فراخواهد گرفت.
