«توسعه با چشمان بسته»

مهتا بذرافکن، دکتری جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی، در یادداشتی برای «راهبرد» نوشت:

زلزله از جمله فاجعه های طبیعی  است که  در طول تاریخ زندگی اجتماعی بشر همواره برای انسان وحشت آفرین و دارای پیامدهای هولناک  بوده است: چنانکه برخی از تمدن های بشری و یا گروه های جمعی در اثر آن نابود شده اند. 

هرچه دانش بشر عمیق  و گسترده تر و البته تخصصی تر شد؛ کم کم راه غلبه بر این بلای طبیعی نیز عیان شده و دانش به کمک انسان آمد تا با تلفیق تجربه و نوآوری های علمی، انقلابی در مصالح ساختمانی ایجاد و خطر ریزش ساختمان ها بر اثر زلزله را تا حد زیادی مهار کند.

این دانش البته از طریق تدریس در دانشگاه ها توسعه یافته و دستاوردهای پژوهشی پیرامون آن به صورت های مختلف در اختیار صنعت مسکن قرار گرفته است.

البته نکته این است که روند ساخت مسکن  مطمئن با توسعه نسبت مستقیم دارد، یعنی هرچه جوامع توسعه یافته ترند، امنیت مسکن شان نیز بالاتر است.

موضوع این نیست که  دروس دانشگاهی که در دانشگاه های جهان پیرامون مصالح و نحوه ساخت و ساز تدریس می شود؛ در دانشگاههای برخی از کشورهای در حال توسعه  وجود نداشته و یا دانشگاهها با کمبود متخصصین برای تدریس مواجه اند؛ بلکه موضوع را باید در سطحی عمیق تر در  اجرای برنامه های توسعه به شکل «پروژه ای» در این مناطق پیگیری کرد. 

در این مناطق توسعه نه به صورت فرآیند، بلکه به شکل پروژه هایی با کارفرماهای متعدد و مستعد فساد انجام می شود که وقت فاجعه تقصیر را به گردن یک دیگر می اندازند.

یعنی در واقع، مشکل اصلی  اجرای برنامه های توسعه است که به صورت نامتوازن، بدون در نظر گرفتن ابعاد مختلف آن، فسادزده و مخدوش اجرا می شود و لاجرم پیامدهای چنین  توسعه ای نیز به شکل  توسعه آسیب زا، بحران زا و نابرابری زا در حوادث و فجایع عیان می شود.

بدیهی است که این توسعه نه تنها براي جوامع راهگشا نیست، بلکه  بدل به ضد خودش شده مواجهه با آسيب و بحران را پیچیده تر می کند.

مسکن شهروندان بعنوان یکی از محورهای نیاز های اولیه هرم مازلو و یکی از مهمترین محورهای توسعه در تمامی جوامع به شمار می رود و از آنجا که مسکن اساسا جزء نیازهای امنیت بخش برای انسان است، قاعدتا  مسکن امن در برنامه های توسعه ای مدنظر است.

»مسکن مهر» نیز از جمله طرحهایی است که در این جهت برنامه ریزی شده و از نظر تئوری با نیازها و قواعد توسعه منافات ندارد.

اما از نظر پیاده سازی مشمول همان دانش مخدوش ما از توسعه شده است که به گفته کارشناسان نه از نظر جایابی، نه اجرا و نه هزینه کرد به ایجاد «مسکن امن» نیانجامیده است.

فروریختن ساختمان های مسکن مهر سرپل ذهاب در زلزله اخیر در واقع نشانه «فساد، مدیریت ناکارآمد و دانش مخدوش» جمعی است که نه فقط بخش مسکن بلکه بسیار فراتر از آن درگیر است و جدی ترین پیامد آن اضطراب جمعی است که جامعه به آن مبتلا می شود.

متاسفانه این دانش مخدوش از توسعه که از قضا نیازهای اولیه ما را هدف قرار داده است؛ در صنعت خودروسازی، جاده سازی، سدسازی، کشاورزی وتوليد غذا، مدیریت بحران، دارو و پزشکی و... نیز ما را دچار اضطراب جمعی کرده و بر اعتماد ما اثر منفی گذاشته است.

فروپاشی مسکن مهر در سرپل ذهاب برای اغلب صاحبان این نوع مسکن ایجاد اضطراب کرده است؛ اما آیا در حوزه های فوق امنیت وجود دارد؟

مسکن مهر فرو ریخته تا ما به چشم خود ببینیم که فساد سیستماتیک در توسعه، دانش مخدوش و مدیریت ناکارآمد در کنار فقدان مسئولیت اجتماعی می تواند به اندازه جنگ خطرناک و برای قلمرو ما دشمنی مرموز و صدالبته مخوف تر از دشمنان رودررو باشد.

اصلاح و بهبود سیستم و نگرش فرآیندی به توسعه، بکارگیری دانش اصولی و مدیریت کاربلد در کنار احساس مسئوليت اجتماعي  می تواند این دشمن را مهار کند.

واضح است که چنین  راهکاری بدون داشتن قوانین  بازدارنده از یک سو و مجازات متخلفین از سوی دیگر و البته مهمتر از آن اجرای اصل عدالت و برابری همه در برابر قانون امکانپذیر نخواهد بود.