شاخص مناسب براى اندازه‌گيرى توسعه

منبع: کانال موسسه مطالعاتی بامداد

در دهه هاى قبل تدوين و اندازه گيرى شاخص هاى توسعه رونق قابل توجهى داشت . موسسات متعدد دست اندر كار توسعه هر يك با مفهوم محورى كه كار ميكردند از آن يك شاخص براى اندازه گيرى سطح توسعه يافتگى كشورها تهيه كردند و به مجامع علمى و بين المللى ارايه ميكردند. مدت زمان زيادى است كه اساسا فعاليت هاى مرتبط با توسعه و اساسا خود مفهوم توسعه كمتر مورد توجه قرار گرفته است و در بسيارى از كشورها چيزى شبيه برنامه هاى توسعه متوقف شده است . نرخ رشد و به بيان دقيق تر نرخ رشد پايدار به نظر ميرسد براى اقتصاددانان در سالهاى گذشته بهتر كار كرده است .

يك نكته اى كه به نظر من ميرسد اين است كه بدون دليل نبود كه هم مفهوم توسعه و هم مدلها و برنامه هاى توسعه به تدريج كم رنگ تر شدند. دليل آن هم فقدان نظريه هاى آزمون شده و مبتنى بر آمار بود. مدلها و تئوريهاى توسعه در سطح بسيار كلى و غير كاربردى ارايه مى شدند و به درستى نميشد از آنها استفاده كرد. دوم هر نظريه پردازى به يك نظريه چسبيده بود و ساير نظريات را زير سئوال مى برد. تعدد نظريه هاى توسعه يكى از موانع عدم استفاده از آنها بود. نبودن اجماع بين اقتصاددانان توسعه خود مانعى براى بسط اين دانش نوپا بود.

أخيرا كوشش هاى بسيار ملموس و كاربردى و مبتنى برآمار و اطلاعات در حال انتشار در جهان است . هر چند كه نام مدلها يا سنجش توسعه را روى آن ننهاده اند، ولى به نوعى هر يك دارد سطح توسعه يافتگى را اندازه گيرى ميكند.

در بسيارى از اين مدلها توسعه و سرعت اينترنت ، زير بناهاى اجتماعى ، توسعه سياسى ، قدرت حكمرانى ، آزادى اقتصادى ، قدرت گرفتن بخش خصوصى و موارد ديگر مورد توجه قرار گرفته است . نكته مشترك بين تمامى اين عوامل اين است كه ديگر كالا به عنوان عامل سنجش سطح توسعه يافتگى مورد توجه نيست . ديگر خودرو توليدى سرانه ، توليد فولاد سرانه ، توليد فلزات اساسى سرانه و حتى درآمد سرانه نيز در سنجش سطح توسعه يافتگى مورد استفاده قرار نمى گيرد . بيشتر توجه به فرايندهاى به كار گرفته شده براى توليد اين كالاها توجه شده است .

به نظرم بهترين شاخص براى سنجش توسعه و يا رشد پايدار در كشور شاخصى است كه داراى ويژگى هاى زير باشد : 

۱- دانش محور توسعه و تحولات رشد است . بدون توجه جدى به دانش مساله توسعه كشور حل نخواهد شد.

۲- دانش موقعى براى رشد و توسعه ارزش دارد كه كاربردى شده باشد. دانشى كه به كار گرفته نشده باشد حداقل براى كشورهايى كه در توسعه تأخير دارند ، كار نمى كند. جالب اين است كه در كشور ما آنطور كه به دانش پايه توجه مى شود ، به دانش كاربردى توجه نمى شود . يك نوع علم زدگى به طور بارز در كشور ديده مى شود.

۳- دانش كاربردى و ضمنى موقعى توليد ارزش ميكند كه براى توليدات قابل مبادله به كار گرفته شده باشد.

۴- اين دانش كاربردى و ضمنى قابل مبادله موقعى مى تواند توسعه و رشد پايدار را به وجود بياورد كه داراى قدرت رقابتى در سطح جهان باشد. بنابراين توسعه به دور از روندهاى اقتصاد جهانى و درگير شدن با اين روندها فاقد اعتبار است . بنابراين قابليت مبادله اين كالاها در سطح جهانى مورد توجه است .

۵- بنابراين شاخص مناسب براى توسعه و رشد پايدار در كشور “تجميع تاريخى دانش كاربردى ، ضمنى و مستتر در توليد كالاهايى است كه قدرت رقابت در سطح بين المللى داشته باشند”

اين تعريف هم قابل اندازه گيرى است و هم اندازه گيرى شده است ( كه در يادداشت هاى بعدى به آنها اشاره خواهد شد ) و هم در شركتها ، مجتمع ها و بخش هاى صنعتى كشور و در كل اقتصاد كشور قابل محاسبه است .

بر أساس اين تعريف كشورهاى توسعه يافته آنهايى هستند كه محصولات متنوع تر با قابليت رقابت در سطح بين المللى را دارند كه اين كالاها با تجميع دانش فنى ، كاربردى و مستتر در توليد ، توليد مى شوند.

آمار و اطلاعات موجود ، سازمانهاى تهيه كننده اين شاخص و مبانى نظرى آن در يادداشت هاى بعدى معرفى خواهد شد.