سه راهبرد پوپولیسم

مهدی نوربخش، استاد روابط خارجی و تجارت جهانی دانشگاه علم و تکنولوژی هریسبرک آمریکا
منبع: کانال تلگرام «راهبرد»

پوپولیسم در صحنه سیاست امروز ایران محصولی از کارخانه محافظه‌کاران راست‌گرای کشور است. محافظه‌کاران راست‌گرا، سه آفت بر روح و روان سیاست کشور زده‌اند: اول، سیاست کشور را با استبداد عجین کرده‌اند. دوم، امنیت و اقتدار را نظامی تعریف می‌کنند. اثرات سوء این اقتدارگرایی در صحنه سیاست داخلی و خارجی خودرا با خشونت نشان داده است. سوم، پوپولیسم بی‌اخلاقی را به عرصه سیاست کشور کشیده است.

پوپولیسم در سیاست بر سه مقوله تمرکز می‌کند. اولین مقوله مردم است. اما تعریف پوپولیست‌ها از مردم تعریف خاصی است. مردم در تعریف آنها مردم پاک، رنجدیده، زمانی نژادی خاص و زمانی مردمی بادین و درک دینی ویژه‌ای هستند.

در پوپولیسم ایرانی مردم به انقلابی و ضد انقلاب، طرفداران ولایت و ضد ولایت، خس و خاشاک و طرفدار، بابصیرت و بی‌بصیرت و اکنون به ٤ در صد و ٩٦ در صد تقسیم می‌شوند. پوپولیسم در اینجا به یک کنش ضددموکراتیک تبدیل می‌شود؛ بخاطر اینکه پلورالیسم سیاسی را بر نتابیده و به چالش می‌کشد.

دومین مقوله که پوپولیسم بر آن تمرکز می‌کند؛ نخبگان سیاسی است. حرکت‌های پوپولیستی نخبگان سیاسی درون یک سیستم سیاسی را فاسد می‌دانند. برای همین رهبران پوپولیستی یا از خارج از نظام سیاسی می‌آیند و یا وانمود می‌کنند که برای تصفیه نظام از نخبگان سیاسی فاسد وارد عرصه سیاست شده‌اند.

به کاندیداهای مخالف روحانی نگاه کنیم. در ابتدا به حل مشکل انرژی هسته‌ای با غرب مخالف بودند بخاطر اینکه مذاکره و نتیجه مذاکره با استکبار جهانی را کار مذمومی می‌دانستند. روحانی برای مذاکره با استکبار مورد سرزنش قرار گرفته است. پوپولیست‌ها با شعار منع کنار آمدن با غرب که از غرب‌ستیزی آنها سرچشمه می‌گیرد، به روحانی انتقاد می‌کنند که از موضع قدرت با غرب و آمریکا مذاکره نکرده است.

آنها هشت سال به تحریمها تن دادند و اجازه دادند که اقتصاد کشور را از همه منابع خود تهی کنند، اما امروز از دولت می‌خواهند که یکشبه برجام اثرات خودرا به ثبوت برساند. لذا پوپولیست‌ها به نبرد با روحانی آمده‌اند به‌خاطر اینکه اورا نخبه سیاسی غیرقابل‌قبولی می‌دانند.

سومین مقوله‌ای که حرکت‌های پوپولیستی به آن می‌پردازند، نابسامانی‌های اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی است.  آنها این نابسامانی‌ها را برای همان مردم خاص تفسیر می‌کنند و کوششان بر این است تا ان مردم را در مقابل نخبگان سیاسی فاسد و غیرقابل‌قبول مورد نظر خود بسیج کنند.

حرکت‌های پوپولیستی برای بسیج مردم از عوامفریبی استفاده می‌کنند. زمانی نسبت به مشکلی که به تشریح آن می‌پردازند و می‌خواهند برای آن راه‌حلی ارایه دهند، کاملا جاهلند. اما برای یک پوپولیست آنچه مهم است، بسیج مردم است یا به طریق عوامفریبی و یا ارایه راه‌حل‌هایی که کاملا نسبت به آنها بی‌اطلاع هستند. لذا به‌سادگی نمی‌توان فهمید کجا یک پوپولیست عوامفریبی می‌کند و کجا راه‌حلی را که ارایه می‌دهد، از جهالت او سرچشمه می‌گیرد.

وقتی آقای قالیباف می‌گوید تولید ناخالص کشور را دوونیم برابر می‌کند، مشکل است یک انسان بفهمد که او عوامفریبی می‌کند و یا از سر جهالت چنین سیاستی را پیشنهاد می‌نماید و یا هردو.

وقتی آقای رییسی «کرامت انسانی» را بعنوان یک شعار تبلیغاتی انتخاب نموده؛ می‌توان فهمید که آن یک عوامفریبی مطلق است؛ بخاطر اینکه با سابقه قضایی او هیچ ارتباطی ندارد. اما نهایتا عوامفریبی و جهالت مردان پوپولیسم اثرات کاملا مخرب خود را بر روی سیاست کشور عیان می‌نمایند.

پوپولیسم که پایی در دروغ و عوامفریبی دارد، به اخلاق سیاسی درون یک جامعه ضربه می‌زند. شعارهای پوپولیست‌ها به ثبات سیاسی یک کشور خدشه وارد می‌آورد و نخبگان سیاسی یک کشور را بی‌اعتبار می‌سازد.

آقایان رییسی و قالیباف با پوپولیسم سیاسی خود جامعه را بیشتر به سمت دوقطبی شدن هدایت می‌کنند. طرفداران اعتدال و اصلاح‌گرایی می‌بایست شدیدا از سیاستی که مخالفان آنها اتخاذ نموده، پرهیز و با آن مبارزه کنند.

بازرگان و خاتمی به مردم کشور ما نشان دادند که به سیاست نمی‌بایست مقطعی نگاه کرد. اگر سیاستی به اخلاق چشم دوخت، آن سیاست و آن مردان سیاسی الگوها و سنتشان برای همیشه در صحنه سیاسی کشور خواهد ماند. این سنت سرمایه بزرگی برای اصلاحات سیاسی در هر کشوری می‌تواند باشد. محافظه کاران راستگرا از داشتن برکت چنین الگوهای سیاسی بی‌بهره مانده‌اند. برای همین روزبه‌روز با افت نیرو روبرو هستند و مجبور می‌شوند خشونت را با سیاست‌هایشان عجین کنند.