حلقه مفقوده جنبش اجتماعی زنان

باستانی، خانیکی و شریعتی بررسی کردند

یکشنبه ۲۵ بهمن ۱۳۹۴
همایش بررسی موانع مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان با همکاری معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و اداره کل زنان و امور خانواده استانداری کرمانشاه و با حضور سوسن باستانی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا و معاون بررسی‌های راهبردی معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و سارا شریعتی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در سرسرای شهدای دولت استانداری کرمانشاه برگزار شد.
دکتر سوسن باستانی در این نشست با اشاره به این امر که مأموریت اصلی معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، سیاست‌گذاری در عرصه مسائل مربوط به زنان و خانواده است، به شرح اقدامات انجام‌شده در این معاونت در دوران دولت تدبیر و امید پرداخت. معاون امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، توسعه پایدار را بدون حضور و مشارکت گسترده زنان ناممکن دانست و گفت: «در ایران زنان در عرصه آموزش سهم بیشتری را در دانشگاه‌ها به خود اختصاص داده‌اند اما این قابلیت زنان هنوز تبدیل به کارکرد نشده و تا زمانی که قابلیت‌های زنان امکان بروز و ظهور نیابد، دسترسی به توسعه پایدار و رشد اقتصادی امکان‌پذیر نیست».
او برنامه‌ریزی جدا برای زنان، بحث‌های جنسیت و توسعه و همچنین فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای زنان و مردان را از موارد مطرح‌شده نظری و تئوری درخصوص امور مشارکت زنان عنوان کرد و گفت: «مشارکت نوعی فرایند تعاملی چندسویه است که هدف آن هم‌فکری و تشریک مساعی افراد در جهت بهبود کیفیت زندگی در تمامی جنبه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی است».
باستانی، مشارکت اجتماعی زنان در ایران را معطوف به فعالیت‌های داوطلبانه و مردم‌نهاد عنوان کرد و گفت: «بیش از ۶٠ درصد سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه زنان و خانواده از نوع اجتماعی و فرهنگی هستند و نهادهای سیاسی و صنفی میزان کمتری از مشارکت زنان را به خود اختصاص داده‌اند».
او عدم تغییر در فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد زنان با وجود افزایش تعداد زنان تحصیل‌کرده را امری قابل‌توجه عنوان کرد و گفت: «هرچند امروزه زنان سهم گسترده‌ای از آموزش عالی را به خود اختصاص داده‌اند اما همچنان عضو انجمن‌های فرهنگی هستند نه صنفی و سیاسی و باید زمینه فعال‌سازی سازمان‌های مردم‌نهاد در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی را فراهم کنیم». باستانی تفاوت‌های جنسیتی بین زن و مرد در جامعه کنونی را یادآور شد و با بیان این مطلب که هم‌اکنون جمهوری اسلامی ایران از لحاظ مشارکت بانوان در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی جزء پنج کشور آخر جهان است، یادآور شد: «بی‌کاری زنان تحصیل‌کرده بسیار بیشتر از مردان تحصیل‌کرده است و در سال‌های ٨۶ تا ٩٠ آمار زنان بی‌کار از ٢٩ به ۴٠ درصد افزایش یافته است». او با اشاره به کاهش مشارکت زنان در عرصه‌های اقتصادی افزود: «باید برای افزایش حضور زنان در عرصه اقتصاد تلاش کنیم و در این راستا بحث آموزش مهارت‌ها و کارآفرینی از اولویت برخوردارند».
باستانی با انتقاد از محاسبه‌نشدن فعالیت‌های زنان خانه‌دار در تولید ملی گفت: «هدف از مطرح‌کردن لزوم توجه به کار زنان خانه‌دار با وجود برخی جهت‌گیری‌ها، تلاش برای خانه‌نشین‌کردن زنان نیست بلکه سعی بر آن است تا ارزش کار زنان در اقتصاد لحاظ شود». عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا در ادامه سخنانش مشارکت اجتماعی زنان در عرصه‌های محلی را بسیار پررنگ‌تر از مشارکت زنان در عرصه‌های ملی دانست و گفت: «زنان روستایی نسبت به زنان شهری فعالیت‌های اجتماعی بیشتری دارند و شاید دلیل آن نبود دیدگاه‌های مختلف درخصوص توانمندی زنان در روستا‌ها و همچنین عدم نظارت‌های ویژه در سطوح پایین‌تر مشارکت باشد».
او با بیان این مطلب که «رأی‌دادن به‌تنهایی حضور در قدرت سیاسی را برای زنان به دنبال نخواهد داشت» افزود: «هرچند زنان ما به عنوان رأی‌دهنده نقش گسترده‌ای داشته‌اند اما تغییری در انتخاب‌شدن آن‌ها مشاهده نمی‌شود و میانگین حضور زنان در ادوار مجلس شورای اسلامی کمتر از ١٠ درصد بوده است».
باستانی افزایش تحصیلات زنان در همه دنیا را معادل افزایش مشارکت سیاسی آنان دانست و با اشاره به متفاوت‌بودن این امر در ایران گفت: «در ایران افزایش مشارکت سیاسی همسو با بالارفتن تحصیلات زنان محقق نشده است و باید به دنبال علل این مسئله بود».
معاون امور راهبردی معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری، بالابودن میزان سواد و سطح بهداشت زنان را امری مطلوب اما ناکافی عنوان و اظهار کرد: ما در حوزه آموزش و بهداشت زنان رشد داشته‌ایم اما تمامی کشورهای جهان این رشد را تجربه کرده‌اند و اکنون مشارکت سیاسی و اقتصادی زنان ملاک سنجیدن وضعیت زنان در کشورهاست. عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به نقش دولت در این زمینه گفت: «دولت باید برای گسترش مشارکت سیاسی زنان برنامه‌ریزی کند و نشان‌دادن الگوی موفق زن در عرصه سیاسی می‌تواند بر بی‌اعتمادی و عدم‌تمایل زنان به حضور در سیاست چیره شود».

مردان جوان، حامیان افزایش مشارکت زنان
دکتر هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در ادامه این نشست مشکل بزرگ ایران به لحاظ فرهنگی را فقر فرهنگ گفت‌وگو دانست و گفت: در واقع مشکل اصلی، ضعف گفت‌وگو میان سه نهاد علمی و دانشگاهی، نهاد مدنی و کنشگران سیاسی و نهادهای دولتی است. خانیکی تغییرات اجتماعی را محصول روند روبه‌رشد شهرنشینی ذکر کرد و گفت: با افزایش شهرنشینی میزان سواد بالا رفته و این امر زمینه‌ساز استفاده از رسانه‌ها و گسترش ارتباطات و استفاده از رسانه‌ها نیز موجب بالارفتن مشارکت آگاهانه مردم در امور سیاسی و اجتماعی می‌شود.
این مدرس دانشگاه مسئله مشارکت زنان را بسیار جدی دانست و افزود: «امروزه داشته‌های زن ایرانی تغییر کرده است و انقلاب و اندیشه‌های امام راحل از عوامل مهم تغییر نقش زنان و افزایش حضور آنان در اجتماع بوده است. همچنین طرح اندیشه‌های دکتر شریعتی و تلاش برای نشان‌دادن چهره جدیدی از زن مسلمان نیز نقش مهمی در تغییر جایگاه زن ایرانی ایفا کرده است». خانیکی به تحقیقات صورت‌گرفته از سوی غیرایرانی‌ها درخصوص مشارکت زنان ایرانی اشاره کرد و گفت: «این تحقیقات نشان داده‌اند که تسری حجاب به تمامی نقاط کشور سطح مشارکت زنان را در ایران بالا برده است اما از سوی دیگر مطلبی که در لوموند دیپلماتیک با نام «زن ایرانی دیگر به آشپزخانه برنمی‌گردد» چاپ شده نشان‌دهنده حرکت جامعه به سمت فروپاشی دوگانه مرد در بیرون از خانه و زن در داخل خانه است». او افزود: متفکران سیاسی، حاملان تغییر در ایران امروز را مردان جوان تحصیل‌کرده می‌دانند که دیگر تفکرات سنتی درخصوص زنان را قبول نداشته و در راستای افزایش مشارکت سیاسی زنان تلاش می‌کنند. خانیکی غیبت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی در ادوار مختلف تاریخ ایران را نتیجه «فرهنگ مذکر غالب» دانست که موجب شد زنان متفکر نیز در قالب فرهنگ مردانه دیده شوند. مشاور رئیس دولت اصلاحات خوانش افراد از وضعیت موجود را در کنار واقعیت‌های جامعه مهم دانست و گفت: «تحقیقات مختلف نشان می‌دهند نگرش مردم ایران در حوزه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از واقعیت‌های موجود تلخ‌تر است و سرمایه اجتماعی ما با تهدیداتی مواجه است. اعتماد فرد به خود و خانواده‌اش بیش از اعتماد به اجتماع بیشتر و نهادهای مدنی است و این امر رشد فردیت را موجب شده است». خانیکی با طرح این موضوع که در ایران بیشترین تغییرات در حوزه خانواده رخ داده و از قدرت مردان در تصمیم‌گیری کاسته شده است، گفت: «علم، آگاهی و دسترسی زنان ایرانی به اطلاعات بسیار زیاد شده و اگر خانواده به سمت یک خانواده مدنی پیش نرود دچار تنگناهای جدی می‌شود زیرا در این صورت دیگر خانواده پاسخ‌گوی مطالبات فرد نیست». او آسیب‌پذیربودن زنانی که استقلال مالی ندارند را یکی از دلایل گرایش دختران جوان به اشتغال و تعویق ازدواج عنوان کرد و گفت: «زنان، به‌ویژه زنان سرپرست خانوار برای تأمین معیشت خود دچار مشکلات گسترده‌ای می‌شوند و هنگامی ‌که دختران جوان این مسئله را مشاهده می‌کنند کار و تأمین مالی خود را بر ازدواج ارجحیت می‌بخشند و اگر ما می‌خواهیم تمایل به ازدواج همپای تمایل به اشتغال رشد کند باید تغییرات را بپذیریم».
مشاور رئیس دولت اصلاحات در پایان، منزلت‌بخشیدن به زنانگی را امری مهم در ارتقای جایگاه زنان دانست و گفت: «باید زنانگی هم‌پایه مردانگی قرار گرفته و منزلت یابد».

شریعتی: برداشت صحیح از دین عامل افزایش مشارکت زنان
اما جذاب‌ترین قسمت این نشست را باید سخنان دکتر سارا شریعتی دانست که با مطرح‌کردن عنوان زن و دین، جلسه را وارد مباحث جدی‌تر مشارکت زنان کرد.
شریعتی مشارکت را مسئله‌ای خاص زنان ندانست و با اشاره به سرخوردگی بسیاری از افراد جامعه از تجربه‌های تلخ مشارکت، تصمیم به عدم حضور در عرصه سیاسی را امری قابل‌تعمیم به بسیاری از گروه‌های اجتماعی عنوان کرد. او فردگرایی خودخواهانه را محصول ناامیدی و تجربه‌های تلخ دانست و با اشاره به سخنان بسیاری از دانشجویان درخصوص عدم موافقت خانواده‌هایشان با مشارکت سیاسی آن‌ها افزود: «مسئله زنان موضوعی است که نمی‌توان آن را به شکل سیستمیک از مباحث کلان جامعه جدا کرد». این مدرس دانشگاه مبارزات منجر به پیروزی انقلاب اسلامی، هشت‌سال جنگ تحمیلی و مهاجرت‌های گسترده داخلی و خارجی را از عوامل مهم تغییر نقش اجتماعی زنان ایرانی دانست.
او حضور زنان در همه عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را زمینه‌ساز شکل‌گیری انقلاب خاموش زنان عنوان کرد و افزود: «زنان در همه سطوح اجتماعی، اقتصادی و آموزشی حضور دارند اما این حضور بیان سیاسی پیدا نکرده بنابراین جنبش اجتماعی زنان به سمت مطالبات سیاسی پیش رفته است».
استاد دانشگاه تهران با بیان این موضوع که در ایران زنانی که از سرمایه فرهنگی (تحصیلات)، سرمایه اجتماعی (ارتباطات) و سرمایه مالی محروم هستند جایگاهی در جنبش زنان ندارند، گفت: «این در حالی‌است که قسمت عمده جامعه زنان را این افراد تشکیل می‌دهند و بنا بر برخی آمار، ٨٠ درصد زنان ایرانی خانه‌دار هستند و ممکن است برخی از آنان از سرمایه‌های فوق برخوردار نباشند».
او افزود: «باید به سطوح مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، سطح مشارکت دینی را نیز اضافه کنیم زیرا مشارکت زنان در عرصه‌های دینی و مذهبی به‌عنوان یک سنت همواره در جامعه ایران وجود داشته است».
شریعتی با مطرح‌کردن دو دیدگاه درباره دین گفت: «دین می‌تواند مهم‌ترین مانع حضور زنان در جامعه باشد اگر از اصل خود فاصله گرفته و عرف و سنت جای آن را بگیرد اما اگر برداشت صحیح از دین ارائه شود می‌تواند مهم‌ترین عامل مشارکت زنان باشد». عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران با مناقشه‌آمیز توصیف‌کردن دین افزود: «برداشت بسیاری از زنان مسلمان در جهان از جمله در ایران بر اساس سنت‌ها و باورهای قومی و محلی شکل گرفته اما آن‌ها این باور را به اسلام نسبت می‌دهند و باید فعالان جنبش زنان به‌جای عدم‌ورود به حوزه مباحث دینی به دلیل مناقشه‌آمیزبودن آن، به روشنگری بپردازند».
او مساجد، حسینیه‌ها و مراسم مذهبی مانند مجالس روضه و همچنین مؤسسات خیریه را از مهم‌ترین کانون‌های جامعه‌پذیری زنانی دانست که در بخش‌های دیگر اجازه حضور ندارند و فعالان جنبش زنان را به حضور به این حوزه‌های رهاشده دعوت کرد و افزود: «زنان ایرانی با هر نوع نگرش دینی حداقل یک‌بار به مجالس مذهبی رفته‌اند و نوعی مشارکت را در این مجالس تجربه می‌کنند». در پایان، بانوان حاضر در جلسه دیدگاه‌ها و مباحث موردنظر خود را مطرح کردند. آنچه بیش از پیش در سخنان مطرح‌شده از سوی مدعوین مشهود بود، انتقاد گسترده از عدم عینیت‌یافتن نتایج این جلسات در عرصه سیاسی کشور بود. نارضایتی از ردصلاحیت گسترده بانوان توسط دستگاه‌های نظارتی، انتقاد از دولت تدبیر و امید درخصوص عدم به‌کارگیری بانوان در پست‌های کلان همچون وزارت، مقایسه حضور زنان در عرصه‌های سیاسی در کشورهای همسایه با نسبت فعالیت سیاسی و مدنی زنان ایرانی از دیگر مباحث مطرح‌شده از سوی حاضران بود.