نقشه راه اجرای «برجام»
علی بیگدلی*/ایران
با انتشار بیانیه مشترک ظریف- موگرینی درباره اجرای «برجام» بسیاری از رسانه‌های داخلی ایران با استقبال از این رویداد آن را به مثابه پایان عصر تحریم‌ها علیه ایران تلقی کردند. تعبیری که اگر چه عاری از واقعیت نیست اما تا تحقق عینی آن، هنوز گام‌های دیگری باید برداشت. براساس بیانیه مشترک ایران و اروپا و نیز فرمان اوباما، تهران و ۱+۵ تأیید کرده‌اند که در نقطه حرکت به سمت لغو تحریم‌ها قرار گرفته‌اند اما «برجام» برای آنکه به مرحله لغو تحریم‌ها برسد، زمانی دو ماهه همراه با اقدامات تهران را می‌طلبد. تا پیش از آنکه یوکیا آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین گزارش خود را درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران منتشر کند، ایران باید به پنج تعهد اساسی خود که براساس برجام برعهده گرفته است، عمل کند.
نخستین اقدام ضروری، کاهش تعداد سانتریفیوژ‌های موجود در مراکز هسته‌ای و انتقال تعداد مازاد بر توافق با حضور کار‌شناسان به انبار‌هایی است که لاک و مهر خواهند شد. اقدام بعدی نصب کردن دوربین‌ها در مراکز هسته‌ای است که البته تاکنون شماری از آن‌ها نصب شده است. همچنین ایران متعهد شده، باقیمانده اورانیوم غنی شده خود را به خارج از کشور و طبق توافق به روسیه منتقل کند تا روسیه آن را به غنای ۶۷/۳ درصد رسانده و به کشورمان بازگرداند. اما مهم‌ترین و زمانبر‌ترین اقدامی که باید در این مدت انجام گیرد، ایجاد تغییرات لازم در هسته رآکتور «اراک» است تا پس از «بازطراحی»، این رآکتور آب سنگین از تولید پلوتونیوم رهایی یابد. پنجمین تعهد ایران نیز تبدیل فردو به یک مرکز تحقیقاتی است. ایران برای انجام همه این کار‌ها و برای اینکه زود‌تر به خواست خود یعنی لغو همه تحریم‌ها دست یابد، کمتر از دو ماه زمان دارد.
پس از آن آژانس از نتیجه اقدامات ایران بازدید خواهد کرد و گزارش نهایی خود را به ۱+۵ یا به عبارت بهتر به کمیسیون مشترک اجرای برجام که ایران نیز در آن نماینده دارد، ارائه خواهد داد. سپس این گزارش بررسی شده و چنانچه پایبندی ایران به تعهداتش تأیید شود، آنگاه شرایط برای محوتحریم‌ها آماده می‌شود. طی کردن این مسیر براساس محتویات توافق وین و متن «برجام» می‌تواند با کمترین دست‌اندازهای ممکن همراه باشد و خوشبختانه تا این لحظه نشانه‌ای از خطری جدی مشاهده نمی‌شود.
اوباما در امریکا برای اجرایی شدن برجام لحظه شماری می‌کند. دولت او در آستانه یک انتخابات است و اوباما می‌خواهد که با اجرایی شدن برجام برای حزب دموکرات رأی جمع کند و موقعیت و پرستیژ خود در میان فهرست رؤسای جمهوری امریکا را ارتقا بخشد. طرف‌های اروپایی مذاکرات هم که تاکنون به دلیل وجود تحریم‌ها از حضور در بازار ایران محروم بوده‌اند و حالا در سفر به تهران و گذاشتن قول و قرارهای اقتصادی با یکدیگر رقابت می‌کنند، بسیار بعید است که بخواهند در این راه بهانه‌جویی یا مشکل‌آفرینی کنند.
حتی موضوع آزمایش‌های موشکی یا مانورهای نظامی ایران هم موضوع مسأله‌سازی نیست. زیرا این مسائل، بویژه آزمایش‌های موشکی تعارضی با «برجام» ندارد و مانع اجرای آن نخواهد شد، زیرا اگر انتقادی هست، از منظر برخی قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است. در ایران اما با وجود نیاز اقتصادی و حتی سیاسی کشور به اجرای توافق، هنوز واکنش برخی جریان‌های تندرو مایه نگرانی است و هنوز این احتمال وجود دارد که برخی بخواهند از فرصت باقی مانده برای کارشکنی در اجرای برجام استفاده کنند. با این حال، به نظر می‌رسد این نگرانی‌ها هم چندان جدی نیست. طی نزدیک به سه ماه گذشته برای رسیدن به نقطه عزیمت به سوی اجرای برجام، فراز و نشیب‌های متعددی را شاهد بودیم. مخالفان از هیچ اقدامی، حتی تهدید مسئولان اجرای برجام، فروگذار نکردند. اما امروز «برجام» هم در مجلس و هم در شورای نگهبان تصویب شده و شورای عالی امنیت ملی نیز بر آن مهر تأیید نهاده است. بنابراین راه برای همه مخالفت‌های قانونی بسته شده و توسل به شیوه‌های غیرقانونی، بعید است فرجام مطلوب مخالفان توافق را برآورده کند. در واقع، فقط باید نگران اتفاقات خاص و غیرقابل پیش‌بینی بود که یگانه تهدیدکننده احتمالی «برجام» هستند. با صرفنظر از این احتمال که می‌تواند هر توافقی را تهدید کند، باید پذیرفت تا رسیدن به ایستگاه لغو رسمی تحریم‌ها، راهی هموار و کوتاه پیش رو داریم.
*کار‌شناس سیاست بین‌الملل
