انتظار‌ها از گزارش «برجام» مجلس

*عضو تیم مذاکره هسته ای

جلسات متعدد و فشرده کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی برای بررسی تفاهم هسته‌ای که با تشکیل کمیسیون ویژه مجلس تمرکز بیشتری نیز یافت به مرحله پایانی نزدیک شده است و کمیسیون ویژه در کنار دیگر کمیسیون‌های مرتبط درصدد تهیه گزارش نهایی خود به مجلس هستند.
وظیفه اصلی این کمیسیون‌ها در حال حاضر ارائه گزارش‌های جامعی است که مبتنی بر واقعیت‌های منبعث از مفاد تفاهم مورد مذاکره باشد. مباحثی که طی این چند هفته در مجلس شورای اسلامی با حضور بسیار محتوایی و پررنگ اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای انجام گرفت، شامل موضوعات متنوعی می‌شدند که تمامی جنبه‌های تفاهم هسته‌ای را مورد توجه قرار دادند.
مردم از نمایندگان خود انتظار دارند گزارشی که برای مجلس تهیه می‌کنند منعکس کننده یافته‌های دقیق بحث‌های انجام گرفته در کمیسیون‌ها باشد. با انجام بررسی‌های فشرده‌ای که طی این چند هفته صورت گرفته، مبانی زیر بیش از پیش روشن شدند که لازم است به نحو مطلوبی در گزارش‌های نهایی کمیسیون‌های مجلس مخصوصاً کمیسیون ویژه درج گردند:
١- تثبیت حقوق مسلم هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بویژه اجرای غنی‌سازی از مهم‌ترین اهداف مذاکرات هسته‌ای بوده است که به روشنی در متن برجام درج شده است. ایران خود در همین اجلاس اخیر ان‌پی‌تی مذاکرات فشرده‌ای را به عنوان رئیس جنبش عدم تعهد جهت تأکید جدی بر تحقق حقوق هسته‌ای کشورهای عضو ان‌پی‌تی داشته است و همین موضع خود را نیز حفظ خواهد کرد. با صراحت باید گفت که هیچ یک از حقوق کشور در این تفاهم خدشه‌دار نشده و از هیچ یک از آن حقوق نیز صرفنظر نشده است. پذیرش برخی محدودیت‌های خاص درخصوص سطح و محدوده برخی از فعالیت‌های هسته‌ای غنی‌سازی در دوران تکمیل این صنعت بویژه برای دوره مشخص به هیچ وجه به معنی صرفنظر کردن از حقوق مسلم کشور نیست که اگر این گونه باشد، باید گفت تمامی کشورهای عضو ان. پی. تی و اعضای پروتکل الحاقی باید از حقوق مسلم هسته‌ای خود صرفنظر کرده باشند. پذیرش و تداوم غنی‌سازی در ایران توسط کشورهای بزرگ جهان و با تأیید شورای امنیت که با تداوم غنی‌سازی توسط چندین هزار سانتریفیوژ در سایت هسته‌ای نطنز ادامه خواهد یافت، مؤید روشنی بر پذیرش غنی‌سازی و حقوق مسلم هسته‌ای کشور است که از دستاوردهای مهم تفاهم است. آفتاب آمد دلیل آفتاب/ چون دلیلت باید از وی رو متاب.
٢- برنامه تحقیق و توسعه هسته‌ای ایران بدون هیچ گونه مانعی مطابق برنامه دراز مدت ایران که در زمان اجرای برجام به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه خواهد شد، به رسمیت شناخته شده و ادامه خواهد یافت.
این برنامه براساس این هدف طراحی شده است که ایران دو یا سه سال پس از پایان دوره ۱۰ ساله تفاهم هسته‌ای به مرحله پیشرفته غنی‌سازی صنعتی وارد شود که به تبع آن در دوره کوتاهی کشورمان قادر خواهد بود سوخت مورد نظر نیروگاه هسته‌ای خود را تأمین کند. در چارچوب برنامه تحقیق و توسعه مورد تفاهم، ایران قادر خواهد بود در قالب یک برنامه جامع کار طراحی و راه‌اندازی پیشرفته‌ترین ماشین‌های سانتریفیوژ از جمله IR-۸ را تکمیل کرده و شالوده یک برنامه صنعتی غنی‌سازی برای تولید سوخت هسته‌ای را فراهم کند.
٣- موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در مورد اقدامات نظارتی همواره این بوده است که در صورت حصول تفاهم درخصوص مباحث اصولی هسته‌ای، به شرط آنکه با ایران به صورت یک کشور خاص و استثنا برخورد نشود و مبنای این اقدامات نظارتی نیز اسناد بین‌المللی باشد، کشورمان چون چیزی برای پنهان کردن ندارد با اقدامات نظارتی مشکل مبنایی ندارد. نظارت‌های مورد پذیرش در تفاهم هسته‌ای همگی در چارچوب پروتکل الحاقی هستند و هیچ‌یک خارج از چارچوب پروتکل قرار ندارند.
بحث تعیین زمانبندی برای اجرای اقدامات نظارتی نیز براساس تفاهم کلی سیاسی ایران با کشورهای ١+۵ بوده است. نظر کشورهای ١+۵ از ابتدا آن بود که دوره اجرای تفاهم ۲۰ سال باشد و مدت ۱۰ سال نیز اضافه بر این زمان یعنی برای ۳۰ سال اجرای اقدامات نظارتی توسط ایران ادامه یابد.
کشورمان این دوره‌ها را طولانی دانسته و آن را قویاً رد کرد و در ‌‌نهایت بعد از مذاکرات طولانی دوره تفاهم به ۱۰ سال محدود شد و زمان اقدامات نظارتی برای پنج سال اضافی یعنی برای ۱۵ سال درنظر گرفته شد و تنها برای دو اقدام خاص یعنی اقدامات نظارتی بر کارگاه‌های تولید و مونتاژ سانتریفیوژ دوره ۲۰ سال و برای اقدامات نظارتی بر معادن و تأسیسات تخلیص دوره ۲۵ ساله در نظر گرفته شد. با مراجعه به متن پروتکل الحاقی روشن می‌شود که این اقدامات نظارتی ۲۰ ساله و ۲۵ ساله نیز جزو تعهدات همه کشور‌ها است و محدودیت زمانی هم ندارند. بنابراین تعیین دوره‌های زمانی طولانی‌تر از ۱۵ سال برای اقدامات نظارتی نیز به طور اصولی مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌کرد، چون اجرای این اقدامات نظارتی در پروتکل برای کشور‌ها دائمی و همیشگی هستند.
۴- چنانچه به روشنی در متن برجام آمده است، تحریم‌های اقتصادی، مالی و بانکی کشورهای اتحادیه اروپا در روز اجرای تفاهم همگی لغو می‌شوند. این برای اولین بار است که کشورهای اروپایی بدون تعلیق تحریم‌های خود علیه یک کشور به یکباره این تحریم‌ها را لغو کرده‌اند. از جانب دیگر امریکا چون به دلیل مشکل مخالفت کنگره امکان لغو تحریم‌ها را در روز اجرای برجام ندارد، متعهد شده است که اجرای تمامی تحریم‌های خود را متوقف کند که‌‌ همان آثار عملی لغو تحریم‌ها را دارد. در عین حال به عنوان اقدام مقابله به مثل و به عنوان اقدام متناظر، ایران هم در مرحله اول پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا می‌کند و فقط وقتی کنگره امریکا تمامی تحریم‌ها را لغو کرد، مجلس ایران نیز درخصوص تصویب پروتکل الحاقی تصمیم خواهد گرفت. بنابراین شکی در لغو و توقف اجرای تحریم‌های اروپا و امریکا وجود ندارد و چنانچه تأکید شده است، محدودیت سوئیفت نیز از روز اجرای تفاهم برای بانک‌های غیر تحریمی ایرانی برداشته خواهد شد. عمده بانک‌های ایرانی بویژه بانک مرکزی نیز از فهرست مؤسسات تحت تحریم‌ها خارج می‌شوند و دو، سه بانکی که در فهرست محدودیت‌ها باقی خواهند ماند، بانک‌هایی هستند که به دلایل دیگر (غیرهسته‌ای) تحت محدودیت و تحریم قرار گرفته‌اند.
۵- تمامی قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت لغو و با حذف تمامی ساختارهای شورا از جمله کمیته تحریم شورای امنیت و پانل کار‌شناسان این کمیته، تمامی ساختار تحریم شورای امنیت علیه ایران حذف می‌شود. این امر یکی از اقدامات بی‌نظیری است که طی دهه‌ها کار شورای امنیت سابقه نداشته است و با توجه به اینکه ایران در برابر این لغو‌ها هیچ یک از درخواست‌های شورا را اجرا نکرده است، این اقدام شورا بی‌شک از دستاوردهای مهم مذاکرات هسته‌ای بوده است.
۶- چنانچه مکرراً توضیح داده شده است، برجام هیچ گونه محدودیتی بر برنامه‌های دفاعی از جمله برنامه موشکی ایران تحمیل نمی‌کند و ایران هیچ اقدامی را که بخواهد بر برنامه‌های دفاعی کشور تأثیر منفی بگذارد، نپذیرفته و نخواهد پذیرفت.
٧- هیچ ترتیبات خاصی در برجام برای بازرسی از تأسیسات نظامی وجود ندارد و ایران هم همواره صریحاً مخالفت خود را با بازرسی از سایت‌های نظامی اعلام کرده است. بدیهی است که تمامی بیش از ۱۲۰ کشور عضو پروتکل الحاقی نیز دارای ملاحظات و نگرانی‌های جدی امنیتی برای حفظ اطلاعات محرمانه هستند و با هیچ ترتیباتی برای بازرسی از سایت‌های نظامی در پروتکل الحاقی موافقت نکرده‌اند.
٨- اصل برگشت‌پذیری طرف‌های تفاهم برخلاف آنچه برخی از ناظرین به عنوان ضعف تفاهم قلمداد می‌کنند، نقطه قوت تفاهم است. نحوه مبانی برگشت‌پذیری به صورتی که در برجام آمده است، هزینه نقض تفاهم را بسیار بالا برده است. در متن تفاهم آمده است که اگر کشورهای ١+۵ تعهدات خود را نقض کنند، ایران می‌تواند ضمن عدم اجرای تعهدات خود هر اقدامی انجام دهد. پس برگشت‌پذیری ضامن اجرای تفاهم است.
منبع: صفحه شخصی «اینستاگرام» نگارنده