کاهش قیمت نفت چگونه توازن قدرت جهانی را تغییر می‌دهد؟

یکشنبه ۷ دی ۱۳۹۳
«کاهش شدید قیمت نفت که در عرض ۶ ماه گذشته تقریبا نصف شده، باعث بروز بحرانی اقتصادی و تاثیرگذاری از روسیه تا آمریکا و از اسکاتلند تا خاورمیانه شده است؛ بحرانی که به شکلی تعیین کننده توازن قدرت جهانی را تهدید می‌کند.»
به گزارش خبرگزاری ایسنا، ادوارد لوکاس، تحلیل‌گر مجله انگلیسی اکونومیست درباره تاثیرات کاهش قیمت نفت می‌نویسد:
«همان‌طور که روسیه در آستانه یک بحران اقتصادی به دلیل کاهش قیمت نفت قرارگرفته است، آمریکا و عربستان با استفاده از بازار بحران زده نفت تلاش می‌کنند تا به دشمنانشان ضربه بزنند. تبعات این بحران در نزدیکی مرزهای ما حس می‌شود و صنعت نفت دریای شمال در آستانه سقوط قرارگرفته است اما خبر خوب برای ما این است که پرکردن باک بنزین خودرو‌هایمان در پمپ بنزین‌ها ارزان‌تر تمام می‌شود اما سوال این است که این بحران کاهش قیمت نفت چه تاثیری بر امنیت ملی انگلیس می‌گذارد؟

روسیه در حال ذوب شدن
جهان عادت کرده که ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه درباره شکوه دوران مدرن روسیه سخنرانی‌های پرطمطراق ایراد کند. کنفرانس خبری ۳ ساعته او در پنج شنبه گذشته نیز از این مساله استثنا نبود.
پوتین با انتقاد شدید علیه تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا در پاسخ به الحاق شبه جزیره کریمه شدیدا نسبت به تلاش‌ها برای کشیدن دندان و پنجه خرس روسیه از سوی کشورهای دیگر هشدار داد. او در جریان سفر اخیر خود به ترکیه مجبور شد لحنی متفاوت در پیش گرفته و در اظهاراتی ستیزه جویانه بگوید که طرح خط لوله گاز جریان جنوبی از سوی روسیه که به اروپا ختم می‌شود ادامه پیدا نخواهد کرد. این خط لوله ۲۵ میلیارد پوندی که از دریای سیاه و منطقه بالکان عبور می‌کند باعث می‌شد که کرملین گلوگاه تامین انرژی چند کشور اروپایی شامل ایتالیا، بلغارستان، صربستان، کرواسی، اسلوونی، مجارستان و اتریش را به دست بگیرد. این خط لوله همچنین به طرزی تحقیرآمیز نشان دهنده برتری روسیه بر اتحادیه اروپا بود که اخیرا حکم به غیرقانونی بودن طرح‌های این خط لوله داد (براساس قوانین بازار انرژی اروپا که شدیدا مورد حمایت انگلیس قرار دارد یک شرکت یکسان نمی‌تواند هم مالک خط لوله گاز و هم مالک گازی که درون آن جریان دارد باشد زیرا کنترل بیش از حدی به این شرکت در زمینه تولید و قیمت‌گذاری اعطا می‌کند.)
اما پوتین باید فروتنی به خرج داده و کل این پروژه را لغو کند. چرا؟ سقوط قیمت نفت در سراسر جهان که از ژوئن تاکنون به نصف کاهش پیداکرده در حال خالی کردن خزانه کرملین است. روسیه به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان به شدت به قیمت بالای نفت وابسته بوده و بیش از نیمی از درآمدهای بودجه خود را با اتکا به نفت و گاز می‌بندد.
مقامات کرملین برای حفظ بروکراسی روسیه به شدت به صادرات نفت و گاز متکی هستند. اما چند روز پیش قیمت هر بشکه نفت با رسیدن به ۵۸. ۵ دلار، پایین‌ترین قیمت خود در ۵ سال گذشته را تجربه کرد و اگرچه کمی قیمت افزایش یافته اما همچنان برای دولت ولادیمیر پوتین به ویژه با توجه به تحریم‌های اعمال شده از سوی غرب ناکافی به نظر می‌رسد.
ارزش واحد پول روبل روسیه نیز به یکباره کاهش یافته و سبب فرار سرمایه از این کشور شده و حتی مقامات این کشور را واداشته تا با رساندن نرخ بهره به ۱۷ درصد جلوی خارج شدن هرچه بیشتر ارز از کشورشان را بگیرند. شرایط برای روسیه بد است و هیچ کس در این کشور فراموش نکرده که پایین آمدن قیمت نفت با ضربه به اقتصاد شوروی سابق سبب سقوط اتحاد شوروری در سال ۱۹۹۱ شد. امروز نیز این شرایط برای تلاش‌های پوتین به منظور احیای امپراطوری شوروی بسیار بد است. او طرح‌های بودجه خود برای ۳ سال آینده را بر پایه قیمت نفت حدودا ۱۰۰ دلار در هر بشکه بسته است. در حالی که اکنون این قیمت بسیار خوشبینانه است. با این حال اگرچه کرملین ضعیف شده است اما ما (انگلیسی‌ها) نباید خوش‌خیال باشیم زیرا هنوز این خطر وجود دارد که روسیه با انجام اقدامی نظامی توجه مردم تحت فشار خود را به یک ماجراجویی سیاست خارجی با هدف تحقیر ناتو در اروپا معطوف کند.
برخی از مقامات ما با درنظرگرفتن این احتمال احساس می‌کنند که اکنون زمان آن رسیده که به پوتین آسان بگیریم. آن‌ها استدلال می‌کنند که پوتین از برخورد با واقعیات درس سختی گرفته و ما نباید بیش از حد او را تحت فشار قرار دهیم و به جای آن باید به او توافقی در زمینه وضعیت اوکراین به منظور بازیابی وجهه، برداشتن تحریم‌ها و جلوگیری از سقوط هرچه بیشتر اقتصاد روسیه پیشنهاد دهیم.
من با این استدلال مخالفم. پوتین خواهان توافق با غرب نیست. او می‌خواهد قوانین امنیت اروپا را بازنویسی کند. مقامات کرملین تنها هنگامی راضی خواهند بود که ما بپذیریم کشورهایی همچون اوکراین تسلیم کنترل روسیه شوند. این امتیازی است که ما نمی‌توانیم و نباید بدهیم. اگر ما اوکراین را واگذار کنیم در آن صورت این سوال پیش می‌آید که اگر پوتین تلاش کند ترفند‌هایش را درباره کشوری دیگر (شاید کشورهای حوزه بالتیک که هم‌پیمان ما در ناتو هستند) به کار ببندد در آن صورت چه اتفاقی خواهد افتاد؟

سرخم کردن اوپک
به رغم نگرانی‌های ما درباره روسیه ما همچنین نباید از تغییر یک نیروی قدرتمند دیگر در عرصه سیاست جهان یعنی سازمان کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک غافل شویم. زمانی که اوپک ۴۰ سال پیش در جهان تشکیل شد باعث ترس و وحشت غربی‌های پرمصرف و اسراف کار شد. در چند دهه گذشته ما غربی‌ها به نفت فراوان و ارزان قیمتی که اغلب از سوی تولیدکنندگان خاورمیانه که دارای نفوذ جهانی کمی بودند تولید می‌شد عادت پیدا کردیم. با این حال اوپک این وضعیت را تغییر داد. این سازمان با محدودکردن تولید نفت مدت‌ها پیش سبب شد قیمت نفت ۴ برابر شده و از ۳ دلار به ۱۲ دلار برسد. اگرچه این قیمت تنها کسر کوچکی از قیمت نفت امروز است اما بحران افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۴ سبب شد تا در انگلیس صف‌های طولانی مقابل پمپ‌بنزین‌ها تشکیل شده و جهان صنعتی‌شده غرب که آماده چنین بحرانی نبود دچار وحشت شود.
چهار دهه بعد عربستان تبدیل به یکی از ثروتمند‌ترین کشورهای جهان با ذخیره ارزی جمعا حدود ۹۰۰ میلیارد دلار شد. همچنین مصرف انرژی ما در انگلیس نیز درنتیجه افزایش بهره‌وری انرژی، کاهش چشمگیری پیدا کرده است. بسیاری از کشورهای دیگر اکنون نفت تولید می‌کنند اما نفت قابل جایگزینی با سوخت‌های دیگری نظیر گاز طبیعی است که اوپک قادر به کنترل آن نیست. همچنین اوپک دیگر آن انضباط و نفوذ گذشته خود برای تسلط بر بازار را نداشته و ما انگلیسی‌ها یکی از اصلیترین برندگان این وضعیت بوده با بهره بردن از وضعیت کاهش قیمت سوخت خودرو‌هایمان را پرکرده و صنایعمان را قدرتمند می‌کنیم. سران اوپک در نشست ماه گذشته خود در شهر وین با انتخابی سرنوشت ساز روبرو شدند. اوپک که ۴۰ درصد از تولید نفت جهان را در اختیار دارد باید انتخاب می‌کرد که با کاهش تولید نفت برای بازگرداندن قیمت نفت به قیمت سابق و رساندن آن به بشکه‌ای حدودا ۱۰۰ دلار یعنی قیمتی که از اکثر اعضای اوپک برای توازن بودجه خود نیاز دارند اقدام کند یا اجازه دهد رویه فعلی ادامه یابد. ۱۲ کشور عضو اوپک شامل عربستان، ایران، عراق، کویت، ونزوئلا و نیجریه تصمیم گرفتند که هیچ کاری انجام نداده و این ثابت کرد که قدرت این نهاد کاهش یافته است.
متعاقب این نشست قیمت نفت هرچه بیشتر کاهش یافت. یکی از مشکلات اصلی اوپک این است که چند کشور عضو آن به دلایل مختلف با یکدیگر خصومت دارند.

آینده چه خواهد شد؟
خبر خوب این است که اگرچه کاهش قیمت نفت تولیدکنندگان نفت را تحت فشار قرار داده اما وضعیت برای مصرف‌کنندگان نفت متفاوت است. کاهش ۴۰ دلاری قیمت نفت سبب می‌شود که حدود ۱. ۳ تریلیون دلار در هر سال از جیب تولیدکنندگان به جیب مصرف‌کنندگان راه پیدا کند. مقامات انگلیس معتقد هستند قیمت بنزین در این کشور ممکن است به زیر یک پوند در هر لیتر برسد؛ قیمتی که از مه ۲۰۰۹ تاکنون سابقه نداشته است. این سبب می‌شود که میلیون‌ها پوند در جیب خودروسواران پس انداز شود. البته آن‌ها نباید همچنان این پول را صرف خوشگذارانی کنند. تولید نفت در جهان از طرف دیگر متکی به چند کشور بی‌ثبات و شکننده است. عراق روزانه ۳. ۴ میلیون بشکه و لیبی نیز یک میلیون بشکه دیگر نفت تولید می‌کنند. این حدود نصف مجموع نفت تولید شده از سوی آمریکا است اما هر دو کشور فاصله چندانی با پرتگاه سقوط ندارند. لیبی دیگر یک کشور کارآمد نیست و دستخوش درگیری‌ خونین میان نیروهای پارلمانی و شبه نظامیان افراط گر شده است.
عراق نیز با شبه نظامیان افراط گر داعش درگیر است. تصویر کلی نشان می‌دهد که جهان در حال تغییر است. برخی از کشور‌ها علی الخصوص روسیه که وابسته به منابع طبیعی خود است با یک وضعیت ناگوار روبه رو هستند؛ سوال این است که آیا آن‌ها سرنوشت خود را پذیرفته و یا اینکه قدرت طلای سیاه سبب به راه افتادن آشوب‌های خشونت‌آمیزی می‌شود که ما را وارد جنگ ساخته و جهان را تکان خواهد داد.»