بازگشت به سیاست تنش‌زدایی خاتمی

روابط ایران و عربستان، افت‌وخیز فراوانی را در طول تاریخ تجربه کرده است؛ به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و ما در تعاملات دو کشور شاهد نوسانات مختلفی هستیم. کار‌شناسان و تحلیلگران خاورمیانه راه پرفراز و نشیب روابط دو کشور را در پاره‌ای از زمان‌ها دوستانه ودر پاره‌ای خصمانه می‌دانند. در ۳۵سال گذشته و در برخی دوره‌ها این روابط نسبتا قابل قبول بوده است و در دوره‌های دیگر به دلایل متعدد این روابط تحت‌تاثیر عوامل جانبی به سردی گرایید. به طور مثال شهادت حجاج ایرانی بیت‌ا... الحرام، روابط ایران و عربستان را دچار تحولات عمده‌ای کرد؛ کار‌شناسان از آن واقعه به عنوان برهه‌ای یاد می‌کنند که روابط دو کشور دچار تیرگی شد. از سوی دیگر در برخی دوره‌ها به خصوص اواخر دوره سازندگی و آغاز دوره اصلاحات روابط دو کشور روند رو به بهبودی را تجربه کرد اما به طورکلی می‌توان ادعا کرد که تمام دولت‌ها در کشور اهمیت ارتباط با کشورهای منطقه به‌خصوص عربستان را درک می‌کنند. البته نباید فراموش کرد که در ۸سال اخیر روابط دو کشور روند گذشته را طی نکرده است و بسیاری از کار‌شناسان و صاحبنظران مسائل خاورمیانه بر این باورند که تیرگی روابط تهران و ریاض بر امنیت منطقه خاورمیانه اثر سوء داشته است. به یک معنا می‌توان بیان داشت که روابط تیره دو کشور عامل اصلی عدم‌ثبات در منطقه خاورمیانه است چرا که از یک سو این دو کشور به دلیل پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل خود قدرت منطقه‌ای محسوب می‌شوند. قدرت‌های منطقه‌ای با تعامل خود قادرند امنیت و آرامش منطقه را تضمین کنند یا اینکه با رقابت‌های مخرب می‌توانند امنیت و آرامش منطقه را با چالش‌های جدی روبرو کنند. بنابراین رویکرد دو کشور در تامین آرامش منطقه موثر است. برای مثال در دوره سیدمحمد خاتمی ایران و عربستان تفاهمنامه امنیتی امضا کردند که این رویداد به نوبه خود می‌توانست تضمین کننده آینده روابط دو کشور و صلح پایدار در منطقه خاورمیانه و به خصوص خلیج‌فارس باشد. در دوره اصلاحات، دکتر روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بود و به دلیل آشنایی ایشان با مسائل دیپلماتیک می‌توان امید داشت روابط دو کشور مسیر موفق دوره اصلاحات و سازندگی را بپیماید. شاید به همین دلیل است که حسین صادقی به عنوان سفیر ایران در عربستان برگزیده شد. با توجه به سوابق و تلاش‌های وی می‌توان امید داشت، عربستان سعودی هم روند ناامیدکننده گذشته را اصلاح کند. از سوی دیگر تغییر سفیر عربستان که منتسب به عوامل امنیتی بود این امید را ایجاد کرد که روابط دو کشور مسیر بهبود را بپیماید. با توجه به اینجابه‌جایی‌ها امید می‌رفت روابط دو کشور از حالت خصمانه خارج شود اما مسائل حاشیه‌ای همچنان بر روابط ایران و عربستان سایه افکنده است. سفر معاون وزیر خارجه کشورمان دکتر امیر عبداللهیان به ریاض و دیدار با سعود الفیصل این امید را در دل‌ها زنده می‌کند که دو کشور مسلمان مسیر رفع تخاصمات گذشته را در پیش گرفته‌اند. از سوی دیگر کار‌شناسان امید دارند پرواز پهپاد ساقط شده اسرائیلی بر فراز آسمان ایران بر روابط دو کشور اثرگذار نباشد؛ چراکه پرواز این پهپاد با برد کم این ظن را زنده می‌کند که برخی از کشورهای منطقه از پرواز آن آگاه بوده ‌و امکاناتی را برایش فراهم کرده‌اند. در حال حاضر دیپلمات‌ها می‌دانند که بهترین راه برای از میان بردن اختلاف‌نظر‌ها میان ایران و عربستان در خصوص مسائلی مانند عراق، سوریه، لبنان و... بازگشت به سیاست تنش‌زدایی دوران خاتمی است.

* رایزن فرهنگی سابق ایران در سوریه