عذرخواهی مشروط انگلیس از ایران بابت کودتای ۲۸مرداد
محمد حاجی‌محمدی/شرق
رییس کمیسیون امورخارجه مجلس نمایندگان بریتانیا در گفت‌وگو با «شرق» مطرح کرد
«وزارت خارجه باید در زمان و مکان مناسب به نقش انگلیس در کودتای ۲۸مرداد اعتراف کند»، «سفارت انگلیس در ایران بازگشایی شود»، «گفت‌وگو‌ها ادامه یابد.»، «به روحانی باید اعتماد کرد» و... این‌ها بخش‌هایی از توصیه‌های کمیسیون امورخارجه پارلمان بریتانیا (مجلس عوام) به دولت در رابطه با سیاست انگلیس در قبال ایران است که ۱۴ جولای در گزارشی با عنوان «سیاست بریتانیا در قبال ایران»، منتشر شد؛ گزارشی ۵۳صفحه‌ای که بسیاری از مسایل مطرح بین ایران و انگلیس از کودتای ۲۸مرداد تا توافق اولیه بین ایران و ۱+۵ را در بر می‌گیرد. اولین گام‌های این گزارش در اولین ماه سال میلادی امسال، تنها اندکی بعد از شروع دوران ریاست‌جمهوری روحانی و توافق اولیه بین ایران و گروه ۱+۵ آغاز شد و در آخرین روزهای دور نهایی مذاکرات در وین، منتشر شد. کمیسیون روابط‌خارجه مجلس عوام بریتانیا در جریان این گزارش، گفت‌وگوهای مفصلی با شخصیت‌ها و کار‌شناسان حوزه ایران انجام داده که در جایگاه خود بسیار شنیدنی است؛ گفت‌وگوهایی که‌گاه با نقدهایی به دولت انگلیس همراه است. خواه این گزارش توسط دولت انگلیس عملی شود خواه نه، آنچه نمی‌توان از آن چشم پوشید این است که حداقل در ظاهر، این گزارش با حسن‌نیت همراه است و با لحنی متفاوت‌تر، ملایم‌تر از آنچه معمولا از انگلیس انتظار می‌رود به نگارش درآمده است. به بهانه انتشار این گزارش، «شرق» گفت‌وگو اختصاصی با «ریچارد اوتاوای» رییس کمیسیون امور خارجه مجلس نمایندگان بریتانیا داشته تا نگاهی به برخی از مسایل مطرح‌شده در گزارش داشته باشند؛ گفت‌وگویی که در ابتدا قرار بود مفصل‌تر از این باشد و به‌صورت مبسوط به تمامی مسایل پرداخته شود اما متاسفانه به‌خاطر حضور «ریچارد اوتاوای» در اوکراین برای حل‌وفصل مساله سقوط هواپیمای مالزی تنها به موارد زیر خلاصه شد.
گزارش بسیار جامع است و تقریبا تمامی مسایل بین ایران و بریتانیا را از گذشته تا به امروز در بر می‌گیرد. اجازه دهید با این سوال کلی شروع کنم که شما در این گزارش دقیقا به‌دنبال چه هستید و چه هدفی دارید؟
گزارش، برداشت‌ها و الزامات سیاست انگلیس در قبال ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد. آن‌هم در زمانی که تغییر سیاسی در تهران منجر به پیشرفت در دستیابی به سازش با ایران بر سر برنامه هسته‌ای آن شده است.
گزارش ۱۴ جولای، زمانی که آخرین دور مذاکرات در وین در حال انجام بود، منتشر شد؛ یعنی کمتر از یک‌سال بعد از آغاز ریاست‌جمهوری حسن روحانی و تقریبا یک‌ماه مانده به سالگرد کودتای ۲۸ مرداد. پرسش این است که چرا در این زمان گزارش را منتشر کردید، آیا می‌خواهید از این طریق چیزی به دولت انگلیس، جامعه بین‌الملل، مذاکره‌کنندگان، یا ایران و... بگویید.
حس گسترده و همه‌گیری وجود دارد مبنی بر اینکه چشم‌انداز رسیدن به یک توافق بلندمدت بر سر برنامه هسته‌ای ایران بیش از هر زمان دیگری است؛ امری که در صورت تحقق می‌تواند باعث فرونشاندن ترس از امنیت منطقه شود. حسن روحانی امیدوار است با مجاب‌کردن غرب به لغو تحریم‌ها شرایط زندگی را بهبود ببخشد؛ که این خود به معنای این است که او باید با اعضای ۱+۵ یعنی اعضای دایمی شورای امنیت سازمان ملل و آلمان مذاکره کند. ما معتقدیم که او حقیقتا متعهد است تا به یک توافق پایدار دست یابد. هرچند او باید به‌وسیله عملکردش مورد قضاوت قرار گیرد و نه حرف‌هایش. بنابر (گزارش) آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران مفاد توافق اولیه شش ماهه را به انجام رسانده است. توافق اولیه‌ای که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در عوض تسهیل برخی از تحریم‌ها که در حال آسیب‌رساندن به اقتصاد ایران است، محدود کرده است. هرچند ایران و شش قدرت جهانی موفق نشدند تا ضرب‌الاجل ۲۰ جولای که خود تعیین کرده بودند، به توافق بلندمدتی دست یابند اما توافق اولیه با اعمال برخی ملاحظات تمدید شد و گفت‌وگو‌ها ادامه یافته است.
ما به این موضوع برخواهیم گشت، اما قبل از آن اجازه بدهید تا نظر شما را در مورد این جمله «رابطه بین انگلیس و ایران برای سال‌ها تیره‌وتار بوده است و از عدم اعتماد دو طرف رنج برده است» که در صفحه ۳ گزارش به آن اشاره شده است، بدانم.
خب، رابطه ما تا امروز به بی‌اعتمادی و ترس از اینکه یک‌طرف در تلاش برای بی‌ثبات کردن طرف مقابل است، دچار بوده است. علاوه بر این، برداشتی از هر دو طرف وجود دارد مبنی بر اینکه منافع ما خیلی به‌ندرت می‌تواند با هم منطبق باشد. اما این رابطه می‌تواند با نقشی که ایران برای بازی در امنیت و ثبات منطقه انتخاب می‌کند و همچنین بالابردن استانداردهای حقوق بشر، توسعه یابد.
یکی از تصوراتی که ایرانی‌ها در مورد انگلستان دارند، این است که انگلیس همیشه دنباله‌رو سیاست‌های آمریکا بوده و هیچ وقت موضع مستقلی در رابطه با ایران نداشته است. برای مثال در مذاکرات هسته‌ای، انگلیس نقش کلیدی بازی نکرده است. نظر شما چیست؟
هدف مذاکرات هسته‌ای در نهایت رسیدن به توافقی بلندمدت با ایران است. بنابراین، حیاتی است که کشورهای موسوم به ۱+۵ با هم متحد باشند و به ایران هیچ یا اندک فرصتی برای بهره‌برداری از تفاوت بین آن‌ها ندهند. همگرایی بین سیاست انگلیس و آمریکا در برابر ایران و برنامه هسته‌ای آن در حقیقت قدرت غرب و تاثیر آن بر تهران را تقویت کرده است.
موضوع مهم دیگری که شما مورد توجه قرار دادید سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ و نقش کشور انگلیس در آن است. ذکر چنین مساله‌ای برای اولین‌بار در یک گزارش رسمی توسط پارلمان به‌نحوی به معنای تایید نقش بریتانیا در آن کودتاست. درست است؟
کمیسیون امورخارجه معتقد است وزارت خارجه باید خود را برای اعتراف به هرگونه نقش بریتانیا در سرنگونی نخست‌وزیر مصدق آماده کند.
شما همچنین به اعتراف در هر گونه نقش دولت انگلیس در سرنگونی نخست‌وزیر مصدق در ۱۹۵۳ اشاره کرده‌اید. این اعتراف و عذرخواهی چگونه و چه زمانی خواهد بود؟
همانطور که در بالا اشاره کردم این بستگی به اشتیاق ایران برای برداشتن گام‌های مشابه دارد.
جدا از بازگشایی سفارت انگلیس در تهران که مشخصا به آن در گزارش اشاره شده، انگلیس چه گام‌های عملی دیگری باید بردارد؟ چه انتظاری از ایران دارید؟
ایران به‌صورت بالقوه بازار بزرگی برای سرمایه‌گذاری و صادرات انگلیس است. روزی که دیپلماسی معمول دوباره برقرار شود، یعنی تحریم‌های تجاری لغو و اعتماد دوسویه ایجاد شود، دولت انگلیس باید امکان توسعه تجارت دوسویه و واردات گاز و نفت ایران را موردبررسی قرار دهد. این به این معنا خواهد بود که ایران باید دودلی خود در مورد نفوذ تجاری خارجی در کشور را کنار نهد و نسبت به سرمایه‌گذاری خارجی گشودگی بیشتری داشته باشد. در حال حاضر دولت انگلیس به خاطر شرایط نامناسب این مساله را نه ترویج می‌کند و نه حمایت.
در انت‌ها، «دوطرفه و سازنده» عبارتی است که شما در توصیف رابطه ایران و انگلیس به‌کاربرده‌اید. منظورتان دقیقا از این عبارت چیست؟ آیا می‌توانیم این گزارش را به‌عنوان اولین گام در عصر جدید رابطه بین انگلیس و ایران در نظر بگیریم؟
کمیته امورخارجه پارلمان انگلیس این کلمات را در اشاره به رابطه‌ای که باید بین ایران و انگلیس وجود داشته باشد، به‌کار برده است. هرچند تا به امروز این‌چنین نبوده و رابطه ما بیشتر تیره‌وتار بوده و فاقد اعتماد.
چکیده گزارش کمیته روابط خارجی مجلس انگلیس
کمیته روابط خارجی پارلمان انگلیس در دهه سوم‌تیرماه سال جاری گزارشی منتشر کرد که در آن پیشنهادات و نظراتی در مورد رابطه ایران و انگلیس به دولت این کشور ارایه کرد. مهم‌ترین محورهای گزارش به شرح ذیل است:
مذاکرات هسته‌ای ایران امیدبخش‌ترین اتفاق برای دستیابی به توافقی است که می‌تواند نگرانی‌ها درخصوص برنامه هسته‌ای ایران را کاهش دهد.
از مشارکت انگلیس در مذاکرات با ایران درخصوص برنامه هسته‌ای‌اش طبق چارچوب طرح برنامه اقدام مشترک استقبال می‌کنیم.
اگرچه برنامه اقدام مشترک متعهد شده بود تا یک کانال اقتصادی برای هموارکردن معاملات تجاری با ایران ایجاد کند اما دولت انگلیس هیچ بانکی را برای ایجاد کانال تعیین نکرده اگرچه دولت آمریکا نامه‌هایی را برای اجازه‌دادن به بانک‌ها برای معامله با ایران در ازای استفاده از درآمدهای نفتی این کشور منتشر کرده است.
متوجه شدیم که نبود روابط دیپلماتیک میان ایران و انگلیس برای یک مدت طولانی سبب شده تا این کشور کمتر از گذشته در ایران مورد توجه قرار گیرد و دیگر کشور‌ها انتخاب‌های بهتری برای شریک‌شدن با ایران در روابط بین‌المللیشان باشند.
انگلیس باید به دلیل مشارکتش در ماجرای کودتای سال ۱۹۵۳ میلادی (۲۸ مرداد ۱۳۳۲) که موجب برکناری دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران شد از این کشور عذرخواهی کند.
انگلیس باید میزان رنج ایرانی‌ها در جریان جنگ عراق و ایران را به رسمیت بشناسد و در ازا ایران نیز باید حمله به سفارت انگلیس و دیگر رفتار‌هایش در گذشته را به رسمیت قبول کند.
حسن روحانی یک انسان عملگراست که امیدوار است استانداردهای زندگی در ایران را با ترغیب غرب به لغو تحریم‌ها علیه ایران و حفظ برنامه هسته‌ای کشورش ارتقا دهد.
