محک تمدید ۴ ماهه مذاکره!
ابوالقاسم قاسم زاده/اطلاعات
بعد از ۱۸ روز مذاکره فشرده ایران و گروه ۱+۵ برای تنظیم توافق‌نامه «جامع»، آقای ظریف به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران و خانم اشتون ریاست گروه ۱+۵ اطلاعیه مشترکی دادند که مهم‌ترین اطلاع آن دو محور داشت.
۱ـ در دوره شش ماهه مذاکره، بخصوص ۱۸ روز پایانی آن تمامی محورهای متفاوت و مورد اختلاف دو طرف مورد بررسی قرار گرفته است. اکنون به صورت واضح و روشن بخش‌های مورد توافق نهایی شده است و برای رسیدن به «توافق جامع» نیازمند ادامه مذاکره تا ۴ ماه آینده هستیم. تمدید ۴ ماهه مذاکره برای ادامه زمان، بدون دستور کار روشن و یا به اصطلاح «خرید زمان» نیست، بلکه کمیت و کیفیت دستیابی به توافق در بسیاری از موارد اختلافی نشان می‌دهد که با ادامه گفتگو‌ها تا ۴ ماهه آینده دستیابی به توافق جامع امکان‌پذیر است.
۲ـ دو طرف در این مدت نشان دادند که اراده برای حل اختلاف نظر‌ها را دارند و می‌خواهند تا به توافق نهایی دست پیدا کنند. زمان ۴ ماهه با ادامه مذاکره در سطوح کارشناسایی از هفته آینده آغاز می‌شود و دستور کار کار‌شناسان شروع مجدد از نقطه صفر نیست بلکه بهره‌گیری از پروسه توافق در مواردی است که انجام گرفته است و گام به گام می‌تواند پیش برود.
دو برداشت علنی از اعلام تمدید ۴ ماهه مذاکره در داخل و خارج کشور دیده می‌شود. این برداشت‌ها مسبوق به سابقه افرادی است که از ابتدا در تأیید اصل مذاکره یا رد آن اعلام مواضع کرده‌اند. در داخل و خارج کشور دو گونه نگاه از آغاز درباره مذاکره ایران و غرب سربرآورد. گروهی ضمن تأیید مذاکره با حفظ احقاق حقوق از آن به دستیابی به نتیجه بُرد ـ بُرد یاد کردند و حل اختلاف‌ها در مورد پرونده انرژی هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی سازنده را مفید می‌خواندند. گروهی نیز معتقدند که تضاد ایران و غرب (آمریکا) ریشه در باور‌ها و تفکر دارد و جز به حذف یکی در برابر دیگری امکان پایان‌پذیری ندارد. مذاکره بدون کمترین اشتراک در «قول و فعل» پایانی جز شکست نخواهد داشت. با صدور اطلاعیه مشترک و تمدید ۴ ماهه مذاکره، به قول نویسنده‌ای «اکنون در ایران آنهایی که تمام امید خود را به حل و فصل مناقشات و امضایی در پی آن دوخته بودند، تا حدی احساس نا‌امیدی می‌کنند، و آنهایی که منافع خود را در پوشش شعار‌ها به استیصال دولت و بی‌نتیجه ماندن مذاکرات می‌دیدند از این حالت تعلیق خشنودند که از این ستون به آن ستون فرج است و شاید در این فاصله حوادث دیگری رخ دهد، یا رخ دهیم که نسخه مذاکرات و توافق به یکباره پیچیده شود.» در خارج از کشور در محافل سیاسی نیز همین روال، نگاه بدبینانه و یا خوش‌بینی دیده می‌شود. اندکی بعد از صدور اطلاعیه مشترک و تمدید ۴ ماهه مذاکره، نمایندگان و سناتورهای «دست راستی» از حزب جمهوریخواه آمریکا که مخالف دولت اوباما و سیاست خارجی او هستند، از شکست مذاکره با ایران یاد کردند و پیشنهادهای خود برای تشدید تحریم‌ها علیه ایران را بار دیگر تکرار کردند.
مطبوعات غرب در نقد شرایط بعد از صدور اطلاعیه مشترک از سوی آقای ظریف و خانم اشتون، نوشتند در ایران و غرب صف‌بندی سیاستمداران و محافل سیاسی راست افراطی و گروه‌های معتدل و مخالف تنش، آشکار‌تر شده است. گروه اول با رد ادامه مذاکره از بی‌نتیجه بودن آن می‌گویند و میدان را بجای گفتگو برای تقابل قدرت ارزیابی می‌کنند. در حالی‌که گروه دوم، اگرچه از دست نیافتن به توافق جامع خوشحال نیستند، اما هنوز ناامید نیستند و تمدید ۴ ماهه را دلیل باز بودن مسیر مذاکره می‌شمارند و نه «بن‌بست» فاجعه‌بار آن. این دو نظر متفاوت هم جایگاه منافع متفاوت دارند و هم به لحاظ بینش سیاسی از یکدیگر جدا هستند. در داخل و خارج ایران این هر دو نگاه بعد از انتشار بیانیه مشترک و تمدید ۴ ماهه مذاکره، در رسانه‌ها ظاهر شده است.
آقای عراقچی معاون آقای ظریف در مذاکره، به خبرنگاران گفت، ما (دو طرف) در ۶۵ درصد از موارد اختلافی به توافق رسیده‌ایم و البته در برخی از موارد باقی مانده که بسیار اهمیت دارد، گفتگوهای اولیه به پیشنهادهای مشترک رسیده است. این گفته دیپلمات ارشد ایرانی در گروه مذاکره کنندگان، نشان می‌دهد که تمدید زمان مذاکرات به انگیزه فرار از شکست نبوده است و یا پرده کشیدن به بن‌بست نیست. محاسبه هر دو طرف نشان می‌دهد که اولاً ادامه مذاکره کار‌شناسی لازم و ضروری است، ثانیاً دوطرف اراده کرده‌اند تا ۴ ماه آینده به نتیجه نهایی برسند.
از نکات دیگری که برخی از نویسندگان سیاسی به آن اشاره کرده‌اند، مذاکره مستقیم ایران با آمریکا و نشست وزراء خارجه این دو کشور است. این نویسندگان معتقدند باز شدن ارتباط مستقیم و آشکار گویای این واقعیت است که «طرفین دریافته‌اند که وقتی طرف اصلی دعوا آنها هستند، پس چرا مستقیماً حرف حسابشان را با هم نزند؟ … برای طلبکاری باید مستقیماً به سراغ بدهکار رفت، چه از جانب ما باشد و چه از جانب آنها…» مهم‌تر از تحریم اقتصادی، شش ماه مذاکره تحریم سیاسی و رفتاری را در هر دو طرف شکست. فضای خبری و تبلیغاتی از توهین‌های سیاسی تعدیل شد و ایران و غرب با یکدیگر «دیالوگ» پیدا کردند. براساس گفتگوی مستقیم دیگر اختلاف بر اختلاف انباشته نمی‌گردد، بلکه اختلاف‌های گذشته مسیری برای حل و فصل پیدا کرده‌اند.
چهار نتیجه پس از ۱۸ روز مذاکره اخیر را روزنامه‌ها شمارش کرده‌اند.
۱ـ مذاکرات برای چهار ماه تمدید می‌شود.
۲ـ توافق ژنو تا نوامبر معتبر خواهد ماند.
۳ـ ایران ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار دیگر دریافت می‌کند.
۴ـ ایران اکسید اورانیوم ۲۰ درصدی را تبدیل به سوخت خواهد کرد.
تا چهار ماه آینده، مذاکرات ادامه خواهد داشت، چه در سطح کار‌شناسان دو طرف و یا دیدارهای وزرای خارجه، تا اینجای کار نتیجه‌ای که در دست است به گفته آقا عراقچی حل و فصل ۶۵ درصد از موارد اختلافی و تنظیم چارچوب پیش‌نویس برای توافق جامع است. نتیجه دیگر این است که تمدید چهار ماهه نشانه «بن‌بست» نیست بلکه پیچیدگی و سختی برای تصمیم‌گیری نهایی از سوی هر دو طرف را نشان می‌دهد. در این فاصله شاهد دو حرکت خواهیم بود. برخی از سیاستمداران دارای نفوذ در ایران و غرب (آمریکا) روش شکست نهایی برای مذاکره را تشدید خواهند کرد و فشار بر دولت‌های خود را بخصوص در سیاست خارجی خواهند افزود. رسانه‌های خارجی علی‌الخصوص آن گروه که از صهیونیست‌ها خط پذیرند، بار دیگر خطر جمهوری اسلامی ایران را برجسته خواهند کرد و ادامه مذاکره با ایران را بی‌فایده و مردود خواهند شمرد. در ایران و خارج از ایران هستند افراد و محافلی که منافع خود را در تشدید اختلاف‌ها و تضادهای ایران و غرب جستجو می‌کنند. در حالی‌که گفتگو درباره پرونده هسته‌ای ایران مسیری را برای تعدیل مواضع هر دو طرف باز کرده است. در نقد مذاکره ایران و گروه ۱+۵ باید نگاه مرحله به مرحله داشت، اگر می‌خواهیم به واقعیت شکست یا موفقیت آن نگاهی داشته باشیم، تا مرحله نهایی ۴ ماه باقی مانده است. نه خوش‌بین باشید و نه بدبین، مرحله به مرحله واقع‌بین باشیم.
