پیشنهادی به روشنفکران دینی

دوشنبه ۲۶ اسفند ۱۳۹۲
۱- پس از گفت‌وگوهای اخیر مصطفی ملکیان برخی از چهره‌هایی که روشنفکر دینی خوانده می‌شوند به انتقادهای وی (که برخی گفته‌های آن‌ها را به دور از صداقت ارزیابی کرده بود) اعتراض کرده و چنان که در یکی از یادداشت‌ها آمده، خواسته‌اند: «ادعاهای بدون استناد و کلی‌گویی‌ها را کنار بگذارد و به صورت مشخص و معین و با استدلال معتبر نشان دهد که افراد این جماعت در کدام کتاب یا مقاله یا سخنرانی و چگونه و با چه ترفند‌ها و با کدام مغالطات و در چه موضوعاتی چنان کارهایی انجام داده‌اند».
۲- ملکیان در سال ۱۳۸۱ در گفت‌وگو با یکی از نشریات (در کتاب «مشتاقی و مهجوری» هم انتشار یافته) پرسشی جدی درباره چند و چون کار روشنفکران دینی (به تعبیر وی: نواندیشان دینی) طرح کرده بود که چگونه می‌توان به این پرسش که سال‌هاست طرح شده اما بی‌پاسخ مانده، پاسخ داد که اگر زمانی حقایقِ کشف‌شده و باور‌ها در تضاد قرار گیرند برای یک فرد عقیده‌مند که می‌خواهد خود را روشنفکر نیز بداند چه راهکاری وجود دارد، باید از حقایق چشم بپوشد یا از باور‌هایش؟ پرسش ملکیان را می‌توان چنین بیان کرد که اگر روشنفکر باید در مسیر عقلانیت گام بردارد و در عین حال حقایق را به آگاهی مردم برساند، اگر زمانی این حقایق با آنچه او تردیدی در درستی آن ندارد ناسازگار و ناهمخوان شد، روشنفکر دینی چه باید بکند؟ اگر از حقیقت‌گویی خودداری کند یا به گفتن مطالبی غیرحقیقی بپردازد، روشنفکر به شمار نمی‌آید اگر هم بی‌اعتنا باشد، وصف دینی‌بودن در باب وی صدق نمی‌کند. پس چه باید بکند؟ یا اینکه اگر به فرض با وجود تکیه روشنفکر دینی بر فربهترین بخش از جهان سنت، به‌جای تقلیل مرارت (کاستن از رنج و درد مردم) تشدید رنج و درد مردم پدید آمد، او چه باید بکند؟ اگر با تکیه بر آنچه روشنفکر دینی آن را صفت مشخص خود دانسته، امکان این نباشد که به همه مردم جهان با یک چشم نگاه شود چه باید کرد؟ به نظر می‌رسد روشنفکران دینی در روزگار مدرن بهتر است تکلیف خود را با این مساله و این پرسش (که از پاسخ گفتن به آن پرهیز داشته و دارند) روشن کنند هرچند این پرسش پاشنه آشیل آن‌ها هم خوانده نشود! (که به نظر عده‌ای چنین است) زیرا پاسخ به آن و توضیح روشن و بدون ابهام به آن، آن‌ها را از پاسخ گفتن به برخی مسایل همچون اینکه نسبت میان تعبد و تعقل چیست؟ و بسیاری دیگر از این‌جور مسایل بی‌نیاز کرده و به‌جای اینکه ذهن خود را به چنین پرسش‌هایی مشغول کنند می‌توانند به تقویت پروژه خویش بپردازند. به این صورت هم پاسخ ملکیان را داده‌اند و هم اینکه خیال مخاطبان و افرادی که خودشان را با اندیشه‌ها و گفته‌های آن‌ها گره زده‌اند را آسوده خواهند کرد.